coronacrisis

Het afgelopen jaar stokte ineens dat waar het kapitalisme nu juist het best in dacht te zijn: het op tijd produceren van consumptiegoederen. De productie stokte spectaculair, door een plotseling gebrek aan een cruciaal element in alle machines; de computerchips. Miljoenen auto’s en allerlei andere apparatuur konden niet geleverd worden, terwijl er wel vraag naar was. De achterstand zal nog zeker een jaar duren. Hoe is dat nou mogelijk?

‘Boren op de Noordpool verergert klimaatcrisis.’ Aldus luidt de kop over de volle breedte op de voorpagina van het Franse dagblad Le Monde van 24 september 2021. Deze kop verwijst naar drie pagina’s relevante artikelen in deze editie waarvan ik gebruik zal maken voor het hier gepubliceerde item.

De klimaatcrisis voedt de opeenstapeling van schulden in landen in het mondiale zuiden

De anderhalve meter is voorbij, Rutte en De Jonge lachen weer, al of niet met baard. De economie floreert ongekend, de coronacrisis heeft veel ondernemers goed gedaan. Een pasje doet veel vergeten, ook het aantal doden. Wereldwijd ongeveer 4,5 miljoen. De Verenigde Staten meer dan 650 duizend, Brazilië ruim 520 duizend, India ongeveer 450 duizend, Frankrijk meer dan 116 duizend, Zuid-Afrika bijna 90 duizend en Nederland ruim 18.000. De cijfers stijgen nog steeds, deze zijn van medio september 2021. Van de armste landen zijn de gegevens slechts schattingen, maar niet minder verontrustend. Doden om mee te leren leven.

Crashcourseeconomics verzorgt op 7 oktober een eenmalige ‘uitzending’ over de debatten die nu oplaaien over het Europese fiscale beleid. De regels over hoe landen hun begrotingen kunnen opstellen en waar ze geld voor mogen vrijmaken, zijn nu zeer strikt. Dat voert automatisch in de richting van bezuinigingen en biedt weinig ruimte voor ‘robuust klimaatbeleid’ en dat soort zaken. Maar dat beleid staat onder druk, zeker nu er voor coronacrisisbeleid plotseling heel andere koersen gevaren werden.

Aan de beurskoersen is nog weinig te merken, maar internationaal maken economische experts zich  erg zenuwachtig over de ontwikkelingen op de Chinese vastgoedmarkt. De op een na grootste vastgoedreus, Evergrande (wat een naam, inderdaad) is praktisch failliet. Er wordt naarstig gezocht naar manieren om het miljardenbedrijf overeind te houden, door nieuwe financiers te lokken of oude schulden ‘over te slaan’ maar het is zeer de vraag of dat lukt. Als het ding omvalt raken er niet alleen honderdduizenden mensen werkloos, maar gaan er ook andere financiële instellingen die er geld in hebben zitten mee. Waar doet dit aan denken? 2007 natuurlijk.

De huidige situatie in Cuba begon in de nacht van 10 juli met berichten over spontane protesten in de stad Palma Soriano, in de provincie Santiago de Cuba. Mensen liepen met potten en pannen door de straten en protesteerden in een Cacerolazo. Er is al een tijd lang sprake van stroomuitval, voedseltekorten en van tijd tot tijd steekt een gezondheidscrisis de kop op.

Het is de grootste sociale crisis sinds het einde van de apartheid, veroorzaakt door ellende, werkloosheid en ongelijkheid. Tenminste 72 mensen zijn er al omgekomen.

De pandemie leidde tot een wereldwijde recessie die hele delen van het mondiale kapitalisme platlegde. Terwijl het systeem ongelijkmatig uit de crisis komt, interviewt Ashley Smith voor Spectre de marxistische econoom Michael Roberts over de diepere redenen voor de huidige malaise van het kapitalisme, de vorm en tegenstrijdigheden van het herstel en de debatten tussen marxisten en keynesianen over de mogenlijkheid om met overheidsuitgaven de groei en winstgevendheid van het kapitalisme te herstellen. [leestijd 14 minuten]

Nu de wereld geconfronteerd wordt met een angstaanjagende regelmaat van klimaatrampen, heeft de Europese Commissie gezegd dat ze wil vermijden dat de fossiele brandstofindustrie miljarden aan reddingsoperaties kan verwachten via haar covid recovery funds. Maar uit een nieuw onderzoek van Fossil Free Politics en het European Network of Corporate Observatories (ENCO) blijkt dat zij dat juist wel doet: in Italië, Frankrijk, Portugal en Spanje zal 8,3 miljard euro van de EU-herstelfondsen worden besteed aan de producenten van waterstof en hernieuwbaar gas.

Acht grote beursgenoteerde supermarkten uit Nederland, het VK en de VS, zoals Ahold Delhaize, Tesco en Walmart verhoogden hun bonussen voor bestuurders en dividenduitkeringen met 123 procent – van ongeveer $ 10 miljard naar $ 22,3 miljard – tijdens de eerste acht maanden van de coronapandemie. Dit blijkt uit nieuw onderzoek dat Oxfam Novib op 22 juni publiceerde.

De dodelijke uitbraak van COVID-19 in Italië betekende een keerpunt in het wereldwijde debat over de pandemie. Toen de ziekte voor het eerst opdook en zich over China verspreidde, vonden de mensen in machtige westerse landen het gemakkelijk om de dreiging te ontkennen. Maar eind februari dwong het nieuws van een ernstige uitbraak in de rijke, Noord-Italiaanse regio Lombardije tot een ontnuchterende onthulling: als een grote uitbraak van Covid-19 in Italië kan gebeuren, kan het overal gebeuren.

Een half jaar geleden verscheen hier al eens een artikel onder de titel ‘Coronamiljardairs’, een woord dat je voorlopig niet in het woordenboek vindt, maar daarom niet minder reëel is. De bron was toen de Zwitserse investeringsbank UBS, en het accountants- en belastingadviseurbedrijf PricewaterhouseCoopers (PwC). Vandaag kunnen we een nieuw hoofdstuk aan dit obscene verhaal toevoegen, ditmaal gebaseerd op gegevens van Oxfam-America. In een persbericht van 20 mei gaat het over “Covid vaccins die negen nieuwe miljardairs creëerden met een gezamenlijk fortuin groter dan wat nodig is om de armste landen van vaccins te voorzien”.

'De eerste economische reactie op de crisis als gevolg van de covid-19 pandemie, een reactie die bijna overal de overhand had, was het injecteren van liquiditeit in de financiële markten en het aangaan van meer overheidsschuld. Dit komt uiteindelijk ten goede aan het grootkapitaal, de grote aandeelhouders van grote ondernemingen en de beleggingsfondsen die speculatieve activiteiten ontplooien. Tegelijkertijd wordt de kiem gelegd voor een schuldenval waarvan de gevolgen de komende jaren zichtbaar zullen worden', aldus Eric Toussaint, woordvoerder van het internationale netwerk van het Comité voor de Afschaffing van Onwettige Schulden (CADTM).

Maak een einde aan het systeem van privé-octrooien! Voor een farmaceutische industrie onder controle van de bevolking en een vrij, universeel en publiek vaccinatiesysteem. Dat eist een indrukwekkend aantal organisaties uit de hele wereld.

Leidt het einde van de pandemie, of althans het indammen ervan tot een herstel van de wereldeconomie? Op korte termijn zal er van een opleving sprake zijn, maar op langere termijn zal er van blijvende schade door de pandemie en stagnatie sprake zijn. Dat althans is de mening van de Marxistische econoom Michael Roberts. [leestijd 10 miniuten]

“NextGenerationEU is een tijdelijk herstelinstrument van 750 miljard euro dat moet helpen de onmiddellijke economische en sociale schade ten gevolge van de coronapandemie te herstellen”. Zo stelde de EU haar coronaherstelplan voor, eind december 2020. Corona was toen al ongeveer een jaar geleden uitgebroken, en lockdowns hadden de Europese economie al in ernstige problemen gebracht. Een herstelplan op Europese schaal was dus zeker geen overbodige luxe. Maar we zijn nu mei 2021, en van dit herstelplan is nog geen cent uitbetaald.

Net als alle voorgaande economische systemen in de vastgelegde geschiedenis, is het kapitalisme op weg om hetzelfde traject in drie stappen te herhalen: geboorte, evolutie en dood. De timing en andere bijzonderheden van het traject van elk systeem verschillen. Geboortes en evoluties worden over het algemeen als positief ervaren en gevierd om hun vooruitgang en perspectief. De neergang en de dood worden daarentegen vaak ontkend en voelen meestal moeilijk en deprimerend aan. Ondanks de eindeloze politieke toespraken over een mooie toekomst, heeft het Amerikaanse kapitalisme zijn hoogtepunt bereikt en is die voorbij. Net als het Britse Rijk na de Eerste Wereldoorlog, is de reis nu pijnlijk.

Voorzitter als voorhoede in de ivoren toren. Op 15 april 2021 brachten de FNV en VNO-NCW (ondernemers) een gezamenlijke verklaring uit. Zij willen een nationaal herstelplan en dat samen met de regering opzetten. De kersverse voorzitters (Tuur Elzinga en Ingrid Thijssen) gaven een sappig interview in het Algemeen Dagblad met een fotoshoot bij het scoutingcentrum in de westelijke batterij in Muiden en daarna werd het stil.

Binnen een jaar kan het coronavirus zodanig muteren, dat de meeste vaccins van de eerste generatie hun werkzaamheid verliezen. We hebben snel meer vaccins nodig, ook voor landen met beperkte middelen, en die moeten ook gebruikt worden. De Europese Commissie en de EU-lidstaten kunnen COVID-19-vaccins tot publiek bezit maken dat voor iedereen toegankelijk en beschikbaar is. Daarvoor moeten eerst de patenten en alle andere intellectuele eigendomsrechten op de vaccins en de geneesmiddelen om corona te bestrijden opgeheven worden. Dit wordt ook gevraagd in het brede Europese Burgerinitiatief #NoProfitOnPandemic, dat wordt ondersteund door oa. Containment Nu, FNV – Federatie Nederlandse Vakbeweging, Nationaal Zorgfonds, GroenLinks en de SP.