populisme

Het woord populisme wordt al jaren in ons tijdperk misbruikt. Een politicus die zich van demagogie of van racistische opmerkingen bedient, wordt populist genoemd, niet demagoog of racist. Wat is dat voor een onzin. En dan te weten dat het woord populisme al als scheldwoord werd gebruikt voor midden negentiende eeuwse Russische socialisten, de narodniki.

Met de nederlaag van Bernie Sanders wordt een tijdperk afgesloten en is er nood aan een herbronning ter linkerzijde. De recepten die de afgelopen tien jaar werden uitgeprobeerd hebben immers nauwelijks vruchten afgeworpen. Tegelijk opent de doortocht van het coronavirus en de zich voltrekkende klimaatcrisis nieuwe mogelijkheden en perspectieven.

Volk, populisme, termen die in het hedendaagse politieke debat veelvuldig worden gebruikt in heel verschillende zin. Aldus behoren ze tot de categorie ‘containerbegrippen’. Het woord volk wordt in de politieke filosofie omgesmeed van ‘een veelheid’ tot een ‘politiek instituut’, de demos (te herkennen in democratie: regering door het volk). In dit geval kent het geen nationale verwijzing, maar de mogelijkheid bestaat wel het nationale element eraan toe te schrijven: de ethnos, het ‘genationaliseerde’ volk.

De opkomst van Bolsanaro in Brazilië, Trump in de VS en extreemrechts in heel Europa brengt het woord ‘fascisme’ op ieders lippen. Maar dat opkomende rechts onderscheidt zich in belangrijke opzichten van het twintigste-eeuwse fascisme. Nicolas Allen en Martín Cortés intervieuwde Enzo Traverso hierover voor Jacobin.

Onnozel', zo noemt Volkskrant-columnist Erdal Balci de gedachte dat de wereld andermaal op weg zou zijn naar het fascisme. 'Het hele fascisme-debat is tijdverlies. Het populisme van de 21e eeuw is ons ding en is uniek.' (1) En hij stelt populisme en fascisme tegenover elkaar.

De EU-Commissie geeft de Italiaanse regering drie weken om haar begroting te  herzien, anders wordt ze afgewezen. Matteo Salvini, vice-premier en leider van de uiterst-rechtse Lega, vindt dit een oorlogsverklaring aan het Italiaanse volk, want dit is een begroting “voor het volk”. Brussel denkt Rome, met de hulp van de beruchte rating bureaus, onder druk te kunnen zetten; Salvini denkt te kunnen weerstaan met de dreiging van vervroegde verkiezingen, die hij op zijn één been zou winnen.

Het neoliberalisme voorbij. De opkomst van het populisme heeft de politieke landkaart behoorlijk door elkaar geschud. Brexit kwam als een verrassing, evenals de overwinning van Trump. Het bezorgt de heersende politieke kaste hoofdbrekens over de vraag waarom een groot deel van haar achterban zo boos is.