Verzet: Toekomstdromen In De Praktijk
Wat is dat toch met dat kapitalisme? Wat is dat voor systeem dat er primair op gericht is winst te maken? Winst ten koste van anderen, ten koste van natuur, een systeem dat uitbuiting en ongelijkheid in stand houdt, natuurgebieden platwalst, het voedselprobleem niet oplost en er ook nog eens in slaagt velen aan zich te binden. Hoe kan het dat zo’n systeem bij de glorie van een minderheid blijft voortbestaan? Wordt het niet tijd dat de meerderheid van de bevolking het heft in eigen hand neemt ? Gustaaf Peek meent van wel.
(Door Martin Smit, bron: Libertaire Orde)
Solidariteit
Het kapitalisme is een destructief systeem wat ongelijkheid in samenlevingen in stand houdt, schrijft Gustaaf Peek in zijn pamflet Verzet! Pleidooi voor communisme. Destructief omdat het een eerlijke verdeling van kennis, macht, eigendom en inkomen in de weg staat. Destructief omdat het ten koste van grote groepen van de wereldbevolking haar eigenbelang laat prevaleren, natuur opoffert ten gunste van winstbejag en de schuld van haar eigen falen veelvuldig afwentelt op de slachtoffers van dat falen. Het is een systeem dat zich presenteert als onfeilbaar, in die hoedanigheid naties op haar hand weet en dat in stand wordt gehouden door een uitgekiende structuur van mandaten die haar door inwoners daarvan door middel van vertegenwoordiging worden gegeven.
Dat is het realistische beeld waarmee de auteur van Godin, held [fragment | recensie] en Ik was Amerika [fragment] in kort bestek het kapitalisme typeert. Het systeem ontbeert solidariteit, eerlijkheid, genegenheid voor de medemens en werkelijke oplossingen voor de problemen in de samenleving en in de wereld.
Het pamflet van Peek is geschreven in een bondige, pittige stijl, bij vlagen fel, zonder daarbij in brallerige retoriek of politiek geneuzel te vervallen. Hij proclameert zijn verhaal niet alsof hij op de kansel staat, maar hij werkt zijn betoog beheerst en op overtuigende wijze uit.
Winstbejag
Aan de hand van enkele voorbeelden uit onze directe omgeving, zoals werk of studie, schetst Peek hoe het kapitalisme werkt en daarmee toont hij heel simpel de onrechtvaardigheid ervan aan. Neem het internet. De oorspronkelijke vrijplaats voor communicatie is vervallen tot een triomf van de communicatie-industrie, stelt Peek. ‘Naast ons brood heeft kapitaal nu ook onze communicatie naar zich toe getrokken, alle informatie en uitwisseling zijn voortaan onderhevig aan de goedkeuring van de profiterende minderheid.’
Het resultaat van de inspanning, het werk dat door ons gewone stervelingen wordt verricht, keert slechts in beperkte mate naar ons terug: als loon. Maar de meerwaarde van dat werk – het kapitaal – stroomt naar één particuliere partij: de baas, het bedrijf, de multinational. Maar zij die kapitaal vergaren doen dat om weer méér kapitaal naar zich toe te trekken en daarbij overschrijdt het grenzen. Peek: ‘In zijn dwangmatige winstzucht ontbeert het kapitalisme morele of rationele stutten, het kent geen terughoudendheid, geen menselijke beperking.’
De vrije marktwerking die het kapitalisme zo hoog in haar vaandel heeft staan, heeft tot gevolg dat ook zaken als gezondheidszorg, nutsvoorzieningen, maar ook gewoon de spoorwegen en post er door opgeslokt worden en aan privatisering ten onder dreigen te gaan. Aan de publieke zaak valt immers weinig te verdienen.
Egalitaire samenleving
Is er een andere ordening van de samenleving denkbaar, een betere waarmee de mensheid meer gediend is, iets wat iedereen ten goede komt? Peek zegt van wel: we moeten terug naar de basisprincipes van het communisme. Terug naar het communisme? Dat roept beelden op van goederenschaarste en repressie in een economisch autoritair gereguleerde samenleving, waarin de ‘dictatuur van het proletariaat’ de valse vlag is waaronder een streng gecentraliseerde, stalinistische macht de dienst uitmaakt. Peek onderstreept dat het Oost-Europese communisme de draai is die Lenin en Stalin aan de leer van Marx hebben gegeven. De spontane volksopstand van 1917 is gekaapt door de Bolsjewistische partij van Lenin, met het oorspronkelijke communisme had het weinig meer van doen.
Hij typeert communisme kort en krachtig: ‘In de meest algemene zin betekent “communisme” het collectieve streven naar een egalitaire samenleving, waarbij kennis, macht en inkomen rechtvaardig worden verdeeld.’ Het communisme dringt aan op het einde van hiërarchie, dat machtverschillen worden beëindigd en pleit voor een van onderop democratisch functioneren van de maatschappij. Marx en Engels’ Communistisch Manifest uit 1848 is ook in de maatschappelijke context van nu nog relevant.
Politieke macht
Peek is nuchter genoeg om te beseffen dat een revolutie zoals Marx destijds wenste en zelfs voorspelde, niet realistisch is. Maar de meerderheid van de bevolking moet toch in staat worden geacht hun onvrede om te zetten in gemeenschappelijke macht. Ieder mens heeft toekomstdromen. Collectieve toekomstdromen over een andere inrichting van de samenleving kunnen leiden tot politieke macht: een bevrijding van het kapitalisme, verzet, de collectieve verbeelding vertaald naar de praktijk. In plaats van te wachten op de verwezenlijking van de utopie, is het beter die nu al zo veel mogelijk in de praktijk te brengen.
Geeft Peek wel genoeg concrete inhoud aan zijn gepropageerde verzet? Wie om zich heen kijkt ziet steeds meer hoe mensen hun idealen proberen te realiseren. De leefbaarheid in steden, in de woon- en werkomgeving komt meer en meer in het gedrang. En in plaats van te wachten op initiatieven van de overheid of op resultaten van trage ambtelijke molens, kiezen veel mensen ervoor zelf stappen te ondernemen om hun eigen woon-, werk- en leefsituatie te verbeteren. Er zijn wereldwijd duizenden initiatieven van de grond gekomen op het gebied van landbouw, energie, onderwijs, voedsel, ecologie, natuur, opvoeding – veelal op milieuvriendelijke, coöperatieve en democratische basis. Want waarom wachten op de verwezenlijking van de utopie? Het is beter die nu al zo veel mogelijk in de praktijk te brengen.
Martin Smit is redacteur van het tijdschrift De As en medewerker van Athenaeum Nieuwscentrum.