Wie heeft een pil tegen de oorlogskoorts? 

Vandaag is het twee jaar geleden dat Rusland Oekraïne aanviel. Al die tijd is  de oorlog op verschillende manieren geëscaleerd. Dat gebeurde in ieder geval door meer wapens te geven en door de toename van landen die inmiddels direct en indirect betrokken zijn bij dit gigantische conflict.

In vogelvlucht eerst een paar voorbeelden van de stand van zaken.
* De rafelingen die de NAVO vertoont door de opmerkingen van presidentskandidaat Trump. Dat leidt nu tot een zowat hysterische publieke opinie. De rafels van de NAVO zijn óók een uiting van de escalerende gelaagdheid van de oorlog.
* De militarisering van de EU door het opbouwen van een eigen grote wapenindustrie.
* Het opjagen van de defensiebegrotingen.
* De bankovervalachtige wijze van optreden door generaals en de regering tegenover ouderwetse financiële instellingen. Investeer in de wapenindustrie!
* De nieuwe Amerikaanse kernwapens in Groot-Brittannië.
* De generaals die in de studio’s en redactielokalen lijken te wonen en onze gedachten en discussies aansturen.

Twee jaar oorlog in Oekraïne

Er zijn veel actuele punten die ik voor een volgende keer moet bewaren. Nu wil ik de nadruk leggen op twee hoofdonderwerpen. De propagandaslag en stand van zaken aan het front. Ik begin met … 

De val van Avdiivka

Na maanden van slag om de stad Avdiivka is deze in Russische handen is gevallen. Dat gebeurde zaterdag 17 februari. De Russen hadden de Oekraïense troepen bijna omsingeld, er was nog één uitweg van 120 meter breed. Een deel van de troepen, en wel de geduchte eenheid van Azov, besloot evenwel eigenmachtig het strijdperk te verlaten. Het liet de nieuwe Oekraïense opperbevelhebber Syrsky geen andere mogelijkheid dan de algehele terugtrekking te bevelen. Daardoor kwamen andere eenheden in moeilijkheden. Het werd een wanordelijke aftocht en daarbij zijn uiteindelijk zeer veel krijgsgevangen gemaakt.

De Oekraïense orders waren om in ieder geval stand te houden tot na de Sicherheitskonferenz in Munchen, afgelopen weekend. De aftocht gebeurde echter tijdens de conferentie. Een bijeenkomst die belangrijk was voor Zelensky om zich met nieuwe moed aan de westerse veiligheidselite en het Westerse publiek te presenteren. Het slechte nieuws werd op dat moment zo klein mogelijk gehouden om president Zelensky geen gezichtsverlies te laten lijden in München. 

Nieuwe Oekraïense strategie

Het jaar 2024 wordt een zeer belangrijk jaar voor Oekraïne. Vorige maand heb ik er op gewezen dat Oekraïne een nieuwe strategie moet hebben.Die strategie hangt van drie zaken af.

• Mensen. Militairen voor het front. Daarvoor heeft het Oekraïense parlement een nieuwe mobilisatiewet aangenomen. Die verplicht Oekraïense mannen vanaf  25 jaar op te komen. Daarbij komt ook druk te liggen op naar het buitenland gevluchte mannen. Is West-Europa bereid hun verblijf te gedogen op het moment dat Oekraïne om soldaten smeekt?

• Wapens en vooral munitie. De directe reden voor de Oekraïense moeilijkheden is munitiegebrek. Munitie en wapens uit het buitenland en de pijlsnelle opbouw van een Oekraïense wapenindustrie zijn nodig. Dat laatste is het plan en moet ook in joint ventures met westerse wapenbedrijven worden uitgevoerd. Dit deel van het plan werd door de vorige bevelhebber, Zaluzhny, op 1 februari gepresenteerd.

• Geld. De oorlog is een peperdure aangelegenheid. Volgens de Oekraïense minister van Buitenlandse zaken kost de oorlog Oekraïne 100 miljoen dollar per dag. Daarvoor zijn enorme fondsen nodig uit het buitenland. Dat betekent dat de miljarden die nu ter beschikking worden gesteld door Westerse landen in korte tijd worden opgebruikt.

Het Amerikaanse steunprogramma voor 61 miljard is nog niet goedgekeurd door het Huis van Afgevaardigden. Wel door de Senaat. Een besluit dat volgens Amerikaans staatsrecht door beide huizen moet worden genomen. De voorzitter van het Huis is niet genegen (om politieke redenen) om het voorstel ter discussie en stemming te brengen.

Dat betekent dat Oekraïne nu afhankelijk is van Europese landen. In hoog tempo worden bilaterale overeenkomsten van grote West-Europese landen Oekraïne gesloten. Groot-Brittannië, Duitsland en Frankrijk én Nederland hebben al tienjaren overeenkomsten getekend. De Nederlandse beslissing is gisteren, 23 februari 2024, aangekondigd in een lange brief.
Denemarken heeft Oekraïne zijn gehele artillerie beloofd, en roept andere landen op dat ook te doen. Nederland heeft zoals bekend in totaal 24 F-16-toestellen beloofd. De periode van tien jaar duidt op een ver vooruitziende blik.

Poetin- en Trump-proof

De machtige maar weigerachtige fractie van trumpisten in het Amerikaanse parlement maakt grote delen van de EU zenuwachtig. Die zenuwen zijn verder gespannen nadat presidentskandidaat Trump van NAVO-landen eist dat ze 2% van het Bruto Binnenlands Product aan defensie gaan besteden. Anders mag Poetin ze aanvallen, zei hij voor voornamelijk binnenlands gebruik. Shock and awe in de beste traditie van Amerikaans rechts. Deze woorden hadden groot effect. De Nederlandse minister van Defensie Ollongren zei dat de EU niet alleen Poetin-proof moet zijn, maar ook Trump-proof. Als gevolg daarvan opperde zij al twee keer, puur theoretisch, uiteraard, dat daarvoor eigenlijk 4% van het BBP aan defensie moet worden besteed. Dat zou in Nederland neerkomen op 45 miljard euro. Nu gaat er 21 miljard naar de begroting van Defensie.

Na twee jaar oorlog in Oekraïne dringt de conclusie zich op dat de NAVO in crisis is, nog vóór de Amerikaanse verkiezingen. Voor het continent Europa liggen er drie keuzen voor in de komende jaren.

1. Blijvende splitsing tussen Rusland en de rest van het continent. Dat is nu aan de hand. Het ziet er nu niet naar uit dat dat verbetert.
2. Is de NAVO verdeeld of toch niet? Aan de ene kant de VS en (sommige) Oost- en Noord-Europese staten.
3. Aan de andere kant Frankrijk en de pleitbezorgers voor een Europese krijgsmacht. Om de EU een grootmacht te laten zijn moet er ook met de VS worden geconcurreerd en dat betekent een inzet van 4% BBP voor Defensie. Meer dan een verdubbeling van wat nu aan de hand is.

Hoe verder?

De vraag die beantwoord moet worden luidt: Hoe moet de Oekraïense overwinning tot stand komen. Met welke middelen, op welke manier? Die vraag is nog niet beantwoord. Er is op dit moment nog geen duidelijke Westers-Oekraïense strategie.

Als Oekraïne stand houdt, en dat is niet zeker, stevent Europa af op een lange oorlog in Oekraïne en een Koude Oorlog op de rand van de NAVO. Ook als Oekraïne niet stand houdt en (grotere delen van) Oekraïne zou(den) worden opgeslokt door Rusland dan zal een golf van paniek over de NAVO-landen slaan. Zo ver zijn we gekomen na twee jaar oorlog.

Kán Oekraïne de oorlog winnen zoals het nu staat? Het antwoord op die vraag is hoogstwaarschijnlijk ‘nee’. Dat kan het niet. Er is zelfs geen strategie om dat voor elkaar te brengen. Er zijn overigens weldegelijk oplossingen denkbaar voor om Oekraïne te laten winnen. Maar die zijn nu niet waarschijnlijk. Ik noem er toch twee.

De actieve deelname van westerse troepen aan de oorlog in Oekraïne. Dat kan bijvoorbeeld ook een optie zijn ter verdediging om een Russische doorbraak naar Kyiv of een andere belangrijke plaats, Odesa, bijvoorbeeld, te voorkomen. Maar de inzet van westerse troepen om Russische troepen te verdrijven uit Oekraïne is onwaarschijnlijk.

Een tweede mogelijkheid waar al vanaf het begin van de oorlog op wordt gespeculeerd is het instorten van de Russische economie en Russische staat. Dat is ondanks zware sancties, en die worden na de dood van Navalny verder verzwaard, niet gebeurd. Het is ook niet waarschijnlijk dat dat gaat gebeuren, op afzienbare termijn.

Ondanks het feit dat alle sterren verkeerd staan moeten de partijen tot onderhandelingen gedwongen worden. De reden is simpel; het voorkomen van meer doden, meer schade, meer slachtoffers en meer landen die betrokken raken. Daartoe zijn wij niet in staat, dat moet uit de grootmachten en hun achterbannen komen.

De oorlog houdt aan. Dat is erg genoeg. De oorlogskoorts in Nederland houdt ook aan, zoals we de laatste weken in de media merken. Dat wordt waarschijnlijk erger. Wie heeft een pilletje dat werkt?
Tot volgende maand.

Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van ‘Stop de Oorlog Amsterdam’. Zijn boek over de oorlog, ‘De gelaagde oorlog in Oekraïne en de botsing van grootmachten’ is hier te bestellen.