Guatemala: ‘lawfare’ tegen mogelijke linkse overwinning verkiezingen
Verkiezingen in Guatemala zijn doorgaans een gelopen koers; conservatieven en militairen houden de touwtjes strak in handen. Maar nu is daar ineens een onverwacht sterk opkomende basislinkse partij. Om te voorkomen dat die een rol van betekenis kan spelen, worden door de traditionele machthebbers alle mogelijke trucs uit de kast gehaald.
(Foto van Prensa Latina)
Politiek bedrijven in Guatemala is altijd al een enorm heikele kwestie geweest. Net als in naburige Midden-Amerikaanse landen was de macht altijd vast in handen van oligarchen en militairen zaaiden terreur als iemand eraan probeerde te tornen. In de jaren 1970 ontstonden er sterke guerrilla-bewegingen, grotendeels van inheemse bewoners, die echter met hand en tand bestreden werden en voor miljoenen vluchtelingen zorgden. Sinds 1997 is er officieel een vredesakkoord van kracht, waardoor vluchtelingen terug konden keren. De macht bleef echter in handen van de traditionele bovenlaag en de militairen, die ook een groot deel van de economie in handen hebben gekregen. Daarnaast is er een groeiende, en verweven, drugsmaffia met bijbehorende bendes en zware criminaliteit.
De dreiging van terugkeer naar de terreur van de jaren ‘80 en ‘90 van de vorige eeuw is nog steeds zeer reëel, en er vinden ook nog steeds politieke moorden en verdwijningen plaats, maar op gelukkig veel kleinere schaal. Kenmerkend voor de sfeer in het land is dat enkele maanden geleden de laatste progressieve krant van het land, El Periodico, de deuren sloot omdat redacteuren vervolgd werden met valse aanklachten.
Op 25 juni waren er presidentsverkiezingen. Met wel 22 kandidaten van evenzovele partijen. Een van de kanshebbers was Zury Rios, de dochter van een van de meest gruwelijke militaire coupplegers van de jaren ‘80, Rios Montt. Maar tot ieders verbazing, en tegen alle opiniepeilingen in, werd tweede Bernardo Arevalo van Semilla (‘zaadje’) met ruim 15 % van de stemmen. Daarmee zou die het opnemen in de tweede ronde op 20 augustus tegen de winnares, Sandra Torres van de Unidad Nacional de la Esperanza (UNE, een centrumpartij die 21 % haalde). UNE was al de grootste partij in het land en is officieel bij de sociaaldemocratische internationale aangesloten, maar voert in werkelijkheid neoliberaal beleid uit.
Een andere linkse partij, een coalitie van de URNG (partij van het voormalige verzet) en Winaq (van nobelprijswinnares Rigoberta Menchú) haalde een goeie 80.000 stemmen en ruim 2 % van de stemmen. Maar dat was lang niet voldoende om door te gaan naar de tweede ronde tussen de twee winnaars. Zury Rios bleef ook steken op een zesde plaats met ruim 8 % van de stemmen.
Lawfare
Toen duidelijk werd dat de linkse Semilla door zou gaan naar de tweede ronde, werd vanuit het rechterkamp alles uit de kast getrokken om dat te voorkomen. Eerst werd er een klacht ingediend door zes rechtse partijen over onregelmatigheden die door Semilla zouden zijn gepleegd, en die aanvankelijk leek te worden overgenomen door de kiesraad. Een hertelling wees uit dat er geen onregelmatigheden te bespeuren waren. Meteen begonnen de eerste demonstraties om de machinaties tegen Semilla aan te klagen. Uiteindelijk werd de klacht verworpen en de uitslag officieel gemaakt. Maar toen begon de ‘lawfare’ tegen Semilla pas goed. Op 12 juli kondigde het OM aan dat de partij (Semilla dus) ontbonden zou moeten worden vanwege gesjoemel met handtekeningen. Maar de Kiesraad kwam daartegen in het geweer en verklaarde dat het OM helemaal die bevoegdheid niet had. Er begonnen nieuwe demonstraties om het opstappen van de minister van Justitie te eisen.
Van alle kanten, ook door prominenten internationaal (waaronder de regering van de VS…) werd bezwaar gemaakt tegen de pogingen om de linkse partij en diens kandidaat te wippen. Ook in Guatemala zelf wordt het ‘een technische staatsgreep’genoemd. Maar de regering en het ministerie van Justitie zetten door en drie dagen geleden op 21 juli werd het hoofdkantoor van Semilla doorzocht door een zwaarbewapende eenheid van de Militaire Politie. Die was op zoek naar ‘bewijzen voor malversaties tijdens de verkiezingen’.
Volgens Claudia Paz y Paz, een gerenommeerde juriste die als hoofd van het OM in 2018 het land uit moest vluchten omdat ze de militairen wilde aanpakken wegens hun rol in de genocide in de jaren 1980, is dat ook de reden waarom Semilla no dwarsgezeten wordt. Ze zijn als de dood dat er een bestuur komt dat vervolging van mensenrechtenschendiginen en corruptie mogelijk maakt. (zie interview in Mexicaanse krant La Jornada)
Eerder werd ook al het gebouw van de Kiesraad doorzocht en leden van de kiesraad die het besluit om de verkiezingen goed te keuren ondersteunen worden bedreigd en moeten onderduiken of het land verlaten. Tegen Eleonora Castillo, hoofd van de afdeling kiezersregistratie, is bijvoorbeeld een arrestatiebevel uitgevaardigd.
Onder deze omstandigheden met Semilla dan een verkiezingscampagne voor de 2e op 20 augustus ronde uitvoeren. Er dreigt voortdurend politieoptreden tegen de kandidaten. Maar het goede nieuws, volgens waarnemers, is dat het land wakker is geschud, en overal waar campagnebijeenkomsten zijn, mensen op de been komen om die te verdedigen.