Geen verschroeide aarde maar terreur door bevriezing

Guido van Leemput presenteerde deze stand van zaken tijdens de vredesactie op maandag 21 november 2022 tijdens de 38e vredesactie op het Museumplein. Dit is de uitgebreide versie van het uitgesproken verhaal. (bron: Stop de Oorlog Amsterdam)

De temperaturen in Oekraïne zijn afgelopen week onder het vriespunt gekomen, ook overdag. De temperaturen blijven tot maart onder of rond het vriespunt.

De moedwillige bevriezingspolitiek van de Russen is de koude variant van de tactiek van de verschroeide aarde. Het doel is de burgerbevolking met kou en dorst te terroriseren, op de vlucht te jagen en op te zetten tegen de eigen regering. Zo wil Rusland deze winter zowel Oekraïne als Europa onder druk houden.

Het Russische verlies van de stad Kherson lijkt de inleiding voor een pauze in het grote Oekraïense offensief, want ook de Russische pogingen om militaire vooruitgang te boeken zijn minimaal.

G20
Dinsdag kwamen de 20 grootmachten van de wereld in Indonesië in de G-20 bijeen. Daar werd de situatie in de wereld en de oorlog in Oekraïne besproken. President Zelensky sprak per video-verbinding en presenteerde een plan van 10 punten. Bij eerdere gelegenheden werd nog wel gesproken over een neutrale positie voor Oekraïne, dus geen NAVO-lidmaatschap. Dat onderdeel was nu niet in de 10 punten opgenomen.

De Russische minister Lavrov, op de G-20 aanwezig, veegde de 10 punten meteen van tafel. Hij voegde eraan toe dat Oekraïne er kennelijk nog niet van doordrongen is dat het Oekraïne zelf is dat alle problemen heeft. Niet Rusland.

Dinsdag ook voerde Rusland een nieuwe ronde van raketaanvallen uit op het Oekraïense elektriciteits- en waternetwerk. Later in de week zijn ook aanvallen op de gasproductiefaciliteiten uitgevoerd.

Deze moedwillige bevriezingspolitiek is een variant van de tactiek van ‘verschroeide aarde’. Doel ervan is de burgerbevolking met kou en dorst te terroriseren, op de vlucht te jagen en tegen de eigen regering op te zetten. Rusland zal deze chantage zal blijven voortzetten. Rusland wil in de winter zowel Oekraïne als Europa onder druk houden.

De Russische raketten werden door Oekraïense luchtafweerraketten beschoten en daarbij kwam een raket net over de grens in Polen terecht. Dat leidde tot de dood van twee burgers.
Het leidde tot een open ruzie van de NAVO-landen en Oekraïne. Tegelijkertijd verschijnen er berichten dat door drones en helikopters Russische olieopslagplaatsen in het zuiden van Rusland zijn aangevallen.

Hoogstwaarschijnlijk gaat het om Oekraïense aanvallen. Daarmee zou Oekraïne het beleid van de VS doorkruisen om niet in Rusland zelf op te treden. Om dat te voorkomen zijn de VS voorzichtig met het leveren van langeafstandswapens.

Het risico dat de escalatie verder gaat dan het grondgebied van Oekraïne is heel reëel. De vicieuze cirkel wordt niet doorbroken.
Het westen zal nieuwe wapens leveren en probeert Oekraïne te stutten en de Russen in te dammen. Ook de afgelopen week zijn er weer fabelachtige getallen genoemd. Nederland maakte bekend voor 800 miljoen euro te hebben geleverd en de VS heeft een totaalsteunpakket van 38 miljard en een deel 21,7 miljard is voor wapens.

Lichtpuntje
Vorige week maandagmiddag kon ik, los van mijn tekst, melden dat net bekend was geworden dat de bazen van de Amerikaanse CIA en de Russische FSB naar Ankara waren gekomen om over de dreigende kernwapenconfrontatie te praten.

Later in de week meldde de Turkse regering dat ‘het gevaar van een kernwapenoorlog was afgewend’. Volgens Erdogan zullen Rusland en de VS elkaar regelmatig ontmoeten om een nieuwe wereldoorlog te vermijden. Dat is goed nieuws zou je denken, hoewel helemaal niet duidelijk is wat er concreet besproken wordt. Wat betekent dat bijvoorbeeld voor de plaatsing van nieuwe kernwapens in Volkel?
Inmiddels is ook bekend gemaakt dat de onderhandelingen over verlenging van het New Start-verdrag eind november in Geneve worden geopend.

Gevaar blijft
Het NAVO-beleid om de (Oekraïens-Westerse) oorlog op Oekraïens grondgebied te houden waar Oekraïne met gepaste (dus beperkte) middelen wordt bevoorraad kan slechts met de grootste moeite worden gehandhaafd. Het ingebakken gevaar van ernstige escalatie blijft bestaan.

Eerder hebben we de Amerikaanse werkwijze het koken van de Russische kikker genoemd. Daarbij ging het om in ieder geval te voorkomen dat Rusland niet naar atoomwapens zou grijpen. Inmiddels doet Rusland min of meer hetzelfde. Door steeds meer burgerdoelen te treffen wordt Oekraïne bevroren. De oorlog vreet mensen, middelen en de rest van de natuur. Wie draait het vuur onder de oorlogsketel uit?

Bovenstaande samenvatting is gebaseerd op de volgende ontwikkelingen

Kernwapenontwikkelingen
Door het oog van de naald
Bevriezingspolitiek
Onderhandelingsvoorstellen
Amerikaanse wapens voor Oekraïne
Nederlandse wapens
Graandeal

1. Kernwapens
Er zijn gesprekken tussen Rusland en de VS achter de schermen over kernwapens. Er komen ook onderhandelingen over kernwapens. Eind november beginnen in Cairo onderhandelingen over het New Start-verdrag. Dat is het enige verdrag over (intercontinentale) kernraketten dat nog van kracht is.
Het verdrag is ternauwernood verlengd begin 2021. Het geldt tot 2025. De onderhandelingen moet over verlenging gaan vanaf 2025.

Dit op gang gekomen diplomatiek verkeerder had plaats in de laatste zes weken. Het initiatief daartoe komt van Andrey Kortunov. Hij is hoofd van Russische International Affairs, dat doorgaat voor denktank.
Kortunov is in september enkele malen op westerse zenders geweest (Nieuwsuur, Al Jazeera, BBC) om aan te dringen op:
1. Diverse vormen van open kanalen om overleg mogelijk te maken. Hij noemde drie verschillende niveaus; a. geheime diensten; legerleiding en diplomatie.
2. Scheiding van het kernwapenvraagstuk en de oorlog in Oekraïne.
3. Staakt-het-vuren in Oekraïne.

De mediacampagne van Kortunov lijkt zin te hebben gehad, veronderstel ik nu. De directeuren van de CIA, Burns, en de SVR, Naryshkin, hebben vorige maandag in Ankara overlegd. Rusland laat weten geen kernwapens in deze oorlog te gebruiken.
Of dat allemaal waar is moet worden afgewacht. Verder is gemeld dat Rusland en de VS vaker zullen praten over kernwapens.

Dit proces is van belang omdat het derde punt van Kortunov, onderhandelingen over een staakt-het-vuren ook aan belang lijkt toe te nemen.
De ontwikkelingen op het slagveld lijken daartoe nog weinig aanleiding te geven.

2. Door het oog van de naald
Dinsdagmiddag kwam een raket op een boerderij in de Poolse grensplaats Przewodow terecht. Daarbij kwamen twee Poolse burgers om. Dat leidde in de avond en nacht tot grote politieke spanning. Was het een Russische aanval op een NAVO-bondgenoot, al dan niet zo bedoeld? De Amerikaanse president nam ’s nachts die spanning weg door te stellen dat inlichtingen hadden aangetoond dat het een Oekraïense luchtafweerraket was die per ongeluk in Polen terecht was gekomen. Oekraïne houdt vol dat het een Russische raket was en kwam daarmee in politiek conflict met buurland Polen en grote vriend VS. Dat is een belangrijk signaal.

3. Onderhandelingen
Afgelopen week heeft Zelensky tijdens de G-20 top in Indonesië een 10-puntenplan gepresenteerd waaraan Rusland moet voldoen, voordat er kans op vrede is. Eerder al benoemde Oekraïne voorwaarden voor onderhandelingen of vrede en nu is het een lijst van tien punten.

Over de status in de internationale gemeenschap, een lidmaatschap van de NAVO, waarover de hele oorlog jaren geleden werd gestart geen woord. Het antwoord van Rusland liet niet lang op zich wachten. Het Oekraïense voorstel was onrealistisch en inadequaat.

Lavrov meldde dat Rusland wel wil onderhandelen. Hij voegde eraan toe dat ‘alle problemen zijn aan de Oekraïense kant’. Dat is waarschijnlijk een verwijzing naar het verlies van grondgebied en de vernietiging van de infrastructuur.
Verder blijft de Amerikaanse stafchef Milley bij zijn opvattingen dat Oekraïne de oorlog niet kan winnen en dat onderhandelingen noodzakelijk zijn.
Dat verleidde de oude neoconservatief Kagan, de chef van het Institute for the study of war (ISW), tot een lange verklaring tegen onderhandelingen.
Al eerder was duidelijk dat het vraagstuk van onderhandelen een politiek strijdpunt in de leidende kringen in de VS.

4. Bevriezingspolitiek
Bij de massieve bombardementen die Rusland dinsdag 15 november op het Oekraïense elektriciteitsnet uitvoerde is in totaal de helft van de Oekraïense elektriciteitsvoorziening uitgeschakeld. In de loop van de week zijn ook aanvallen op gasproductiefabrieken uitgevoerd.
In de leer van de contraguerrilla is de methode van de verschroeide aarde bekend. Het soms letterlijk in de fik steken van een gebied om het verzet van de bevolking te scheiden. Rusland probeert nu een kille variant van deze verschroeide aarde: de bevriezingspolitiek.

Het moedwillig vernielen van de elektriciteitsvoorziening en elektrische waterdistributie van Oekraïne maakt het dagelijkse bestaan van de gehele bevolking onleefbaar. Dat kan makkelijk vluchtelingenstromen opleveren en mogelijk intern verzet. Het is het verder opvoeren van de totale oorlogvoering en een moedwillige poging tot uitputting van de bevolking om hen te overgave te dwingen.
De temperaturen in Oekraïne zijn afgelopen week onder het vriespunt gekomen, ook overdag. De temperaturen blijven tot maart onder of rond het vriespunt.

5. Wapenhulp aan Oekraïne
De VS pakken het met de hulp aan Oekraïne nu heel groot aan. Het Congress heeft het verzoek van het Witte Huis om een hulppakket van in totaal 38 miljard goed te keuren voor het nieuwe begrotingsjaar. Als het goedgekeurd wordt komt het totaal dit jaar op meer dan 100 miljard dollar.

Een deel daarvan, nl 21.7 miljard dollar is voor veiligheidsassistentie. Het gaat om materieel voor Oekraïne maar ook aanvullingen op de eigen voorraden van het Pentagon en voor militaire inlichtingen en andere defensiesteun. Bovendien wordt een bedrag van 7 miljard dollar vrijgemaakt voor presidentiële autoriteit om uit de eigen Defensievoorraden wapens te leveren.

De rest is van het grote pakket is begrotingssteun, voedselvoorziening, gezondheidszorg e.d. En voor steun voor veiligheid van nucleaire energie, m.n. de kerncentrales van Zaporizha.

Het risico dat de escalatie verder gaat dan het grondgebied van Oekraïne is heel reëel. De vicieuze cirkel wordt niet doorbroken. De G-20 heeft na afloop een verklaring uitgebracht (over de toestand in de hele wereld maar ook de oorlog in Oekraïne).

6. Nederlandse wapenhulp
De Nederlandse regering heeft op 16 november bekend gemaakt wat de stand van wapenleveranties is. Vorige week maandag meldde de regering dat zij voor 322 miljoen ‘aan materiële steun’ had geleverd.

Maar donderdagavond, tijdens de behandeling van de Defensiebegroting meldde minister Ollongren dat dat 800 miljoen was.
Wat er in die vier dagen geleverd?

Dat is een raadsel maar gisteravond was minister van Buitenlandse Zaken Hoekstra in een praatprogramma op tv waar Sven Kockelman over een EW bericht begon. Vorige week meldde Elsevier al dat Nederland F-16’s aan een Oost-Europees NAVO-landen zou geven. Dat land zou dan oude Sovjet-toestellen (Migs) aan Oekraïne geven. Maar de VS moesten het nog goedkeuren. Hoekstra sprak het bericht niet tegen.

7. Graandeal
Afgelopen vrijdag is de overeenkomst over gecontroleerde uitvoer uit Oekraïne van graan en kunstmest verlengd met vier maanden. Als gevolg van de overeenkomst is er 11 miljoen ton granen uitgevoerd.
Maar het gaat om twee deals. Een over producten uit Oekraïne en een over Russisch kunstmest. Die laatste deal is nog niet verlengd.

Het gaat daarbij om een pijpleiding voor ammonia naar Odessa. De ammonia is nodig om kunstmest te maken. Er is een ingewikkelde constructie bedacht om het Russische product bij de grens aan de Amerikaanse firma Trammo te leveren. Marokko, Turkije, India en Tunesië zijn afhankelijk van deze kunstmest.

De prijs van tarwe is sinds 2021 met 50% gestegen maar de graandeal heeft een stabiliserende invloed op de prijs. Beide overeenkomsten zijn van groot belang voor de voedselconsumptie én de –productie in tal van landen.

Tot volgende week

Guido van Leemput is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams vredesinitiatief.