De annexaties, nieuwe wapenleveringen en de nucleaire dreiging

(door Guido van Leemput, bron: Stop de oorlog Amsterdam)

Kijk op de week van 26 september – 3 oktober

1. Annexatie van vier Oekraïense provincies
Vorige week wees ik op een mogelijk Russisch voorbehoud bij een snelle annexatie van de provincies Loehansk, Donetsk, Kherson en Zaporizja (inclusief de zes kerncentrales). Maar daar is het helemaal niet van gekomen.
 
Vrijdag 30 september is in Moskou een feest gehouden om deze stukken van Oekraïne in te pikken. Een kernzin uit de toespraak van Poetin is dat Rusland zijn land zal beschermen met ALLE MIDDELEN die het ter beschikking heeft. De annexatie is een nieuw dieptepunt in de oorlog. Wat de precieze gevolgen daarvan worden is nog onduidelijk.
 
Terwijl Poetin vrijdag sprak werd de stad Lyman heroverd door Oekraïne. Dat is een knooppunt in de aan- en afvoer van Russische versterkingen. Het ligt op de grens van de provincies Kharkhov en Loehansk. Oekraïne staat op het punt terug te keren op het grondgebied van de provincie Loehansk. Vandaag werd ook bekend dat aan het zuidelijk front in Kherson een Oekraïense doorbraak op handen is. 
De vraag is wat Rusland zal doen met ‘al zijn middelen’.
 
Wat betekent deze beslissing voor het soort wapens dat Oekraïne zal krijgen uit het Westen? En wat betekent dat dan weer voor de Russische vervolgescalatie? Dit veroorzaakt nu nieuwe internationale spanning. Ik kom daar zo op terug.
 
2. Politieke verwikkelingen in Rusland
Er is daarnaast anekdotische berichtgeving over de slechte kwaliteit van de uitrusting van de nieuwe Russische soldaten die geen fatsoenlijke verzorging lijken te hebben. Een bericht vandaag meldt dat ook Poetin heeft gemeld dat er fouten in de mobilisatie die zijn gemaakt en die moeten worden rechtgezet. 
 
Er zijn inmiddels waarschijnlijk zowat 300.000 rekruten gevlucht naar grenslanden of per vliegtuig naar verderop. Georganiseerd protest lijkt het niet. Verzet lijkt in ieder geval niet, nog niet, effectief. Begin september vertelde ik van rijkaard Khodorkhovski die vanuit Londen opriep om wervingskantoren en bijbehorende administratie in de fik te steken. Dat is zeker een aantal keer gebeurd. In dat verzet lijkt een vermenigvuldiger te zitten. Het persoonlijk risico van het plegen van brand kan profijt opleveren voor meer mensen. Dat lijkt op een ‘beweging’ om de Russische oorlogsmachine tegen te werken.
 
Er is een aantal landen dat de Russische dienstweigervluchtelingen welkom heeft geheten. Ik noem Duitsland en vooral van belang als grenslanden; Georgië en Kazakstan. De grensstaten van de EU (Finland, Estland, Litouwen, Letland, Polen enz.) voelen weinig voor gastvrije regels.
 
Afgelopen vrijdag is er in de EU een gezamenlijke beleidslijn afgesproken. Nu is vastgesteld dat mensen uit Rusland met een korte-termijn Schengen-visum aan veel strengere regels zullen worden onderworpen. Grenswachters mogen aanvragers streng behandelen. 
 
3. Wapenleveranties
Op een vraag vorige week van een van jullie wat de waarde is van de door de VS gegeven wapens ging ik uit van zo’n 15 miljard dollar. Dat klopte vorige week nog wel. Afgelopen woensdag is er een pakket ter waarde van 1.1 miljard dollar bijgekomen. 
 
Daarmee komt de waarde van Amerikaanse ‘veiligheidshulp’ zoals het officieel heet op 16,9 miljard dollar sinds februari. In een bericht van het Pentagon kunnen jullie de hele lijst van wapens terugvinden.
 
Eén wapensysteem wil ik er uithalen. Dat is de Himars: het kanon dat effectief is in het treffen van Russische aanvoerroutes. Achttien stuks. Of dat vervanging voor stuk gegane exemplaren is of extra, is niet duidelijk. Het is een heel imposante lijst, maar mijn vraag van vorige week of er het lange-afstandskanon ATACMS bij zit, kan ik ontkennend beantwoorden. Dat durven de Amerikanen (nog) niet aan.
 
Ook Nederland heeft gemeld meer wapens te leveren. Maar wat het is, is geheim. Daarover wordt geen informatie verstrekt.
 
Dus de bewapening gaat door, bijna ongeremd.
 
4. Kernwapens – Geen bluf
Tijdens zijn mobilisatiespeech op 21 september meldde Poetin dat hij ‘niet blufte’ toen hij duidelijk sprak over kernwapens. Zoals gezegd is dat afgelopen vrijdag 30 september bevestigd met de frase ‘Alle middelen’. Dus laten we het serieus nemen. Het is geen bluf, maar wat wordt het?
 
Daarmee moet ik het weer eens hebben over Kaliningrad. De afgelopen zomer was deze Russische exclave tussen Polen, Litouwen en Wit-Rusland onderwerp van een exclusieve Litouwse boycot, die daarna onder druk van de EU werd afgezegd. Maar Kaliningrad aan de Oostzee is een gebiedje, met een half miljoen mensen, volgepakt met wapens en ook met kernwapens.
 
In 2018 zou er een grote renovatie van de kernwapenbasis hebben plaatsgehad. Er zouden ballistische raketten van het type Iskander zijn opgeslagen die zowel atoom- als conventionele springladingen kunnen vervoeren.
 
Amerikaanse spionagevluchten hebben geprobeerd vast te stellen wat de Russen daar aan het uitspoken zijn met kernwapens.  Ten minste drie Boeing-spionagetoestellen waren actief en zouden van Britse bases zijn vertrokken. Ook elders in Rusland wordt door middel van spionage geprobeerd vast te stellen of Rusland het gebruik van kernwapens voorbereid. 
 
Diverse specialisten beoordelen het politieke moment als gevaarlijk en nog nooit zo dicht van een kernwapenincident als in 1983 toen er een bijna oorlog plaats had na een vals alarm van een Amerikaanse raketaanval op Russische doelen. Vergelijk ook de Cubacrisis nu precies zestig jaar geleden, in oktober 1962.
 
Ook in de Amerikaanse politieke en militaire leiding wordt gediscussieerd over een mogelijk antwoord op Russische atoomwapengebruik. President Biden, zou volgens de altijd goed geïnformeerde journalist Bill Arkin niet voelen voor een atoomwapenvergelding. Enkele belangrijke generaals willen dat wel, als het zo ver komt. 
 
5. Economische oorlogvoering – de ontploffingen in de Oostzee
Ander groot nieuws van de oorlog in Oekraïne lag op de bodem van de Oostzee. Daar blijken de vier pijpen die tezamen de Nordstream 1 en 2 vormen te zijn opgeblazen. In de leidingen stond gas dat niet stroomde omdat ze al onderdeel zijn in de energieoorlog.
 
Nordstream 2 is kort voor ingebruikname door Duitsland afgezegd en de Nordstream 1 was onderdeel van de Russische oorlogstactiek kraantje-open-kraantje-dicht. Dat spelletje treiteren is nu afgelopen, maar het betekent ook dat Russische gas zo goed als tot het verleden behoort. De gasprijs op de wereldmarkt is weer gestegen. Wie het heeft het gedaan is niet duidelijk, er zijn argumenten voor alle verdachten. Het belangrijkste is het resultaat. De oorlog escaleert en de energie-oorlog is opgevoerd.
 
Zowel in Rusland als hier in het West-Europa sturen we geleidelijk af op een ’oorlogseconomie’. Dat wil zeggen staatssturing op de economie om de oorlog te kunnen voeren. Hier is het anders dan in Rusland, maar de vrije markt is verstoord door de oorlog en moet worden bijgestuurd. Of het nu een prijsplafond voor gas en elektriciteit is of de omschakeling van civiele naar militaire productie in Rusland.
 
6. Afnemende politieke steun voor de oorlog?
Vorige week heb ik over een enquête van Hart van Nederland verteld. Daaruit bleek dat 20% van de Nederlandse bevolking deze oorlog niet steunt. Afgelopen dinsdag kwam het tv-programma EenVandaag met de uitslag van de enquête waaruit bleek dat ‘de onvoorwaardelijke steun voor hulp aan Oekraïne neemt af’ want veel ‘mensen zitten deze winter in de kou’.  Met de toenemende prijsstijgingen daalt de onvoorwaardelijke steun voor de hulp aan Oekraïne. Een half jaar geleden stond twee derde (65 procent) achter de hulp, ook als dat ze lange tijd zou raken in de portemonnee. Nu is dat nog de helft (49 procent).’
 
En ook vorige week dinsdag kwam de uitslag van een Amerikaans onderzoek dat stelt dat bijna 60% van de Amerikanen steun geven aan diplomatieke inspanningen van de Amerikaanse regering om de oorlog te doen beëindigen. Ook als Oekraïne toegevingen aan Rusland zou moeten doen. De conclusie dat een andere route, die van diplomatie, aan steun wint lijkt me duidelijk. De energie-oorlog begint door te wegen.
 
7. Conclusie
De afgelopen week is de oorlog geëscaleerd door de Russische annexatie van vier provincies van Oekraïne, door de vernietiging van de twee gasleidingen in de Oostzee en tenslotte door de dreiging van ernstiger wapens met daarbij ook het gebruik van kernwapens.
 
Het ziet er niet best uit voor de kansen van Russische soldaten, de Oekraïense soldaten zijn ‘in the winning mood’. Het lijkt erop dat alleen erg slecht weer de Oekraïners nog kan stoppen. Of snelle versterkingen met slecht gemotiveerde Russen veel uithalen? De vraag is eigenlijk het antwoord.
 
Daarnaast worden de politieke ontwikkelingen in Rusland zelf ook steeds spannender. De relatie is duidelijk. Hoe slechter de oorlog voor Rusland gaat, hoe groter de kans op politieke problemen voor de Russische regering. Het kan ook zijn dat heel zware Russische wapens hier of daar worden ingezet. Dat hoeft niet eens een kernwapen te zijn.  Ze kunnen kiezen uit ‘alle middelen.’
 
Voor ons betekent dit dat de druk om te stoppen met oorlog voeren moet worden opgevoerd. De risico’s van escalatie zijn te groot.

​​Guido van Leemput​ is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief