Woede en wederzijdse hulp
Van de krant word je niet vrolijk. Je krijg het gevoel dat het einde van de wereld nabij is. Crises buitelen over elkaar heen met de klimaatcrisis als kers op de taart. Kijk naar het huidige politieke landschap en er is alle reden voor somberheid. De diepe crises waarin we zitten, zullen echter niet alleen ellende brengen. Mensen zullen ontroerd raken, woedend worden, op zoek gaan naar antwoorden. De straat op gaan. Zie wat de oorlog in Gaza aan discussie, woede en actie losmaakt.
We kunnen doen of we weten hoe we het aan moeten pakken. Of net als in de middeleeuwen in de bijbel op zoek gaan naar tekenen van de eindtijd. Ook kunnen we alles, al dan niet gelaten, over ons heen laten komen. Maar kunnen we niet beter hetzelfde doen als mensen vroeger, toen hun bestaan dreigde in elkaar te storten. In actie komen en sociale bewegingen bouwen die mensen een plaats bieden om erbij te horen, samen perspectief te vinden, samen te strijden. Zo zijn ooit vakbonden ontstaan. Zit er niet meer leven in actief zijn, hoe groot of klein ook, dan alles aan je voorbij te laten fladderen?
Verbinding
Wat maakt bewegingen aantrekkelijk? Succes helpt, maar komt ergens vandaan. Woede helpt, maar rechts organiseert die ook. Aantrekkelijkheid zit niet vanzelf in activiteit, strijdbaarheid of radicaliteit. Wel in de combinatie hiervan met een open, creatieve cultuur. Naar binnen en naar buiten. Dat vraagt een zekere nederigheid. Open staan voor nieuwe ideeën en mogelijkheden. Dat vraagt om luisteren naar mensen die nog niet overtuigd zijn. Dat vraagt om jezelf niet vast te pinnen op hoe we het altijd deden, want tijden en omstandigheden veranderen. Dat vraagt om verbinden van grote acties, het grote verhaal, met dagelijkse activiteiten van hulp en solidariteit. Verbinding met de vragen die veel mensen hebben; Wat kan ik doen, wat moet ik kiezen en hoe moet ik dat betalen. Naast de groep die al overtuigd is, zijn velen bezig met kleine dingen in de eigen omgeving, omdat de problemen te groot lijken. Zij willen helpen, een bijdrage leveren aan oplossingen. Ze willen snappen waarom mensen politiek actief zijn.
Dit is makkelijk op te schrijven. Er zit een zekere tegenstrijdigheid in. Hoe blijf je overtuigd, vastberaden en open in gesprek met mensen die nog niet in beweging komen of anders denken. Het gaat dus niet over personen die dit allemaal al verenigden. Wel over de houding van bewegingen: organisaties van mensen die deze aspecten combineren of daar naar blijven streven. Hoe mensen te organiseren èn de bron van de vele crisissen, hebben met elkaar te maken: de verbinding van de sociale met de natuurlijke wereld. De domeinen van vooral de klimaat- en vakbeweging. Zij hebben een gezamenlijke vijand en kunnen een gezamenlijk perspectief ontwikkelen.
Wanhoop bevechten
Die gezamenlijke vijand heet kapitalisme. Die conclusie trekken veel mensen en tegelijk maakt dit voor hen problemen groot en onoplosbaar. Het kapitalisme overweldigt. Het is vraatzuchtig en destructief. Groei is zijn zuurstof, winst en zeker niet ‘menswaardig leven’ is de drijfveer. De kapitalistische markt parasiteert, vernietigt niet alleen het planetaire ecologische weefsel, maar ook het maatschappelijke en bepaalt het denken en bestaan van mensen. ‘Mensen zijn nu eenmaal zo, dus verandert er nooit wat’: dat is denken zonder uitzicht.
Als deze combinatie van groeidwang, consumptiemanipulatie en vervreemdende loonarbeid de oorzaak is van de vernietiging van de natuurlijke basis van het menselijke bestaan, dan moeten we ons niet blind staren op de wanhoop van de uitsterving van de menselijke soort. We kiezen ervoor die wanhoop te bevechten in actie en beweging. Niet negatief in moedeloosheid, maar steeds op zoek mogelijke antwoorden en hoe we die ontwikkelen.
Ecologisch verantwoord
Door vergroening van het kapitalisme zou de ‘mensheid’, of het rijkste deel ervan, kunnen overleven. Het kapitalisme is flexibel en heeft al heel wat veranderingen verteerd. Een groen kapitalisme is voorstelbaar, maar de oude kwalen blijven bestaan. Zoals de tegenstellingen tussen gebieden waar grondstoffen gewonnen en waar ze geproduceerd en geconsumeerd worden. De vervreemdende arbeid, het racisme en andere vormen van onderdrukking.
De stijging van de arbeidsproductiviteit heeft tot een absurde en onrechtvaardige herverdeling van maatschappelijke rijkdom geleid. Een geprivilegieerde groep van managers en kenniswerkers wordt in de watten gelegd tegenover een achteruitboerende middenklasse. Bovendien is er een steeds groeiend ‘precariaat’, waarvan de hoog geprezen flexibiliteit de maskering is van haar bestaansonzekerheid. Een groeiende apartheid in de westerse samenleving, waarin ook de nieuwe rijken hun huishoudelijk werk uitbesteden aan een nieuwe onderklasse.
Als we uitgaan van het perspectief hoe we een menswaardig bestaan voor iedereen kunnen opbouwen, dan wordt kapitalisme uitgesloten. Het gaat erom niet alleen oog te hebben voor de bescherming en versterking van de natuur, maar ook voor de menselijke leefwereld. Voor de natuur zijn wettelijke regels, verboden en procedures te bedenken. Opgesteld door een vriendelijke, deskundige en democratische overheid.
De gestegen arbeidsproductiviteit maakt ook collectieve zelfvoorziening, evenwichtige verdeling van (huishoudelijk) werk en tijd mogelijk voor versterking van sociale verbanden, begeleiding van kwetsbare groepen en voor actieve democratie. Minder werken en consumeren, niet als een offer voor de natuur, maar om allemaal beter en gelukkiger te kunnen leven. Een nieuwe norm van ‘voldoende’, van een ecologisch verantwoord leefpatroon. Het domein van dialoog, discussie, wederzijdse hulp, zelfproductie, zelforganisatie en zelfbeheer. Kortom, mondig denken en handelen.
Ketenen verbreken
Gelukkig is dit bijvoorbeeld terug te vinden in Extiction Rebellion en veel nieuwe acties van jongeren. Er wordt geëxperimenteerd met nieuwe vormen van verkiezing en organisatie. Er is aandacht voor gewone dingen samen doen, voor elkaar. Er is een zelfwerkzaamheid waarvan we in de FNV veel kunnen leren. Maar schuiven zij de bevrijdende mogelijkheden van stijgende arbeidsproductiviteit niet te makkelijk door naar een ‘burgerberaad’ of de wetenschap als er over oplossingen moet worden gepraat? Welke rol spelen onze bewegingen en wij zelf. Samen bedenken, bespreken en strijden voor collectieve oplossingen in plaats dat ieder voor zich verantwoordelijk is. Met eigen zonnepanelen, technisch en economisch efficiënte oplossingen van experts en technocraten.
Wederzijdse hulp en ondersteuning zijn er nog steeds in onze maatschappij. Over de grenzen van kleur en andere identiteiten heen. Ze worden misbruikt om te bezuinigen, zodat de kloof tussen arm en rijk blijft groeien door markt en bureaucratie. Kennelijk nodig om onze leefwereld in stand te houden. De markt bepaalt dat we vooral aan onszelf moeten denken. Zo wordt onze leefwereld vernietigd.
Moeten we in onze bewegingen niet meer ruimte creëren voor solidariteit, gelijkheid en wederzijdse hulp en nieuwe normen ontwikkelen voor wat genoeg is, wat nodig is? Naast woede, ook de kansen pakken om te overleven. Er zijn heel wat ketenen te verbreken, niet in de laatste plaats in ons eigen hoofd.