Ga naar de inhoud

Waarom ik niet met een Oekraïense vlag kan zwaaien

Een afwijkende les over de invasie van Rusland

35 min leestijd

(Door Daniel Herman, History News Network, vertaling door DeWereldMorgen vertaaldesk, foto 2013: John McCain, VS-senator, spreekt een betoging in Kiev toe. Foto: History News Network)

Afgelopen maart organiseerden drie collega’s van de Central Washington University (CWU) een teach-in om de Russische invasie in Oekraïne te bespreken. De sprekers – allemaal deskundigen op het gebied van de Russische geschiedenis en cultuur – gaven met bravoure uiteenzettingen over Russisch nationalisme, over de opbouw van het imperium, over oorlog, etnische zuivering en genocide. Toch ontbrak er iets: afwijkende meningen. Daniel Herman is hoogleraar Amerikaanse geschiedenis aan de Central Washington University in Ellensburg, Washington.

Hoewel het doel ongetwijfeld nobel was – geschiedenisonderwijs en steun (inclusief geld) voor Oekraïne – verschilde deze specifieke teach-in grondig van de burgerlijke ongehoorzaamheidscampagnes uit de Vietnam-periode. Degenen die deelnamen aan de oorspronkelijke anti-oorlog teach-ins in de jaren zestig liepen het risico belachelijk te worden gemaakt, te worden uitgescholden, te worden bespioneerd door FBI-agenten, en te worden berispt door de autoriteiten en bestuurders van de gemeenschap. De sprekers van de CWU daarentegen ondersteunden eerder het dominante verhaal dan dat ze het in twijfel trokken, allicht omdat nu eenmaal 70% van de Amerikanen Rusland al als een bedreiging ziet. Als de sprekers enige kritiek hadden op het havikachtige Amerikaanse buitenlandse beleid; op de decennialange uitbreiding van het militair-industriële complex en op de rol van de VS in de spanningsopbouw in Oekraïne, hebben ze die voor zichzelf gehouden.

45% vindt Biden te voorzichtig

Ik vind dit bijzonder verontrustend op een moment dat 45% van de Amerikanen – 81% van de Republikeinen – de acties van president Biden met betrekking tot Oekraïne te voorzichtig vindt; 46% een door de VS ingestelde no-fly zone steunt (ook als mens daarbij een nucleaire oorlog riskeert; en Democraten in het Congres (Democraten!) proberen miljarden toe te voegen aan de reeds gigantische militaire regeringsbegroting.

Ik ben geen deskundige op het gebied van de geschiedenis van Rusland of Oekraïne, maar ik ben een fervent nieuwsconsument en ik weet vrij veel over de geschiedenis van de VS, met inbegrip van de geschiedenis van Amerikaanse oorlogen en hoe de publieke opinie daarop reageert. In de geest van een wetenschappelijk debat – en met respect en bewondering voor de sprekers – neem ik echter de taak van een afwijkende mening op.

Andersdenkenden het zwijgen opleggen

Als ik een van de sprekers was geweest, zou ik hebben gezegd dat de overweldigende Amerikaanse steun voor de Oekraïners in hun strijd tegen Rusland – hoewel niet onrechtvaardig – lijkt op vroegere momenten van Amerikaanse solidariteit met Europese naties die streden tegen autoritarisme. Dat was onder meer het geval in 1917, toen de VS, reagerend op Duitse aanvallen en wreedheden (maar onwetend van Britse wreedheden) zich aansloten bij de Entente-mogendheden in wat President Wilson “een oorlog voor de democratie” noemde. Hoewel de VS hielpen om het autocratische Duitsland te verslaan, leidde de oorlog in eigen land tot vervolgingen, autoritarisme en jingoïsme (niet in de laatste plaats onder de Democraten, met name onder intellectuelen). De voorwaarden van het Verdrag van Versailles leidden overigens tot de opkomst van Adolf Hitler.

Op dat moment in 1917, net als nu, zorgde een oorlogszuchtige pers – met de hulp van een oorlogszuchtige regering – ervoor dat andersdenkenden het zwijgen werd opgelegd en dat ze gemarginaliseerd werden. Het terecht beroemde essay van Randolph Bourne dat de oorlogskoorts veroordeelde, lijkt nog even actueel als in 1917.

Imperialist Poetin

Ik twijfel er niet aan dat Poetin (net als de Duitse keizer) een imperialist in spe is die heimwee heeft naar de Sovjet-Unie en/of naar “Groot-Rusland”, en dat hij een van beide of allebei zou willen herscheppen, zij het zonder communisme. De kans dat dit gebeurt, lijkt echter bijzonder klein. Zelfs voordat Rusland Oekraïne binnenviel, had Poetin al gezegd dat zij die de Sovjet-Unie willen nabootsen “geen hersens hebben” en dat zijn conventionele leger op geen enkele manier kan tippen aan dat van de NAVO. Meer nog, het herscheppen van de Sovjet-Unie of van Groot-Rusland zou enorm duur uitvallen en vrijwel zeker onmogelijk zijn, ongeacht de uitkomst in Oekraïne (een deel van de reden waarom de Sovjet-Unie uiteenviel, was dat het grote rijk meer een last was dan een troef).

Mijn eigen opvatting is dat het anti-Poetin, pro-Oekraïne, pro-NAVO spervuur van de Westerse media zowel de Amerikanen als de Europeanen (vooral de Britten, die oude spelers van het “Grote Spel”) heeft verblind. Verblind voor het feit dat Poetin, hoewel tot grote wreedheid in staat, een rationele overtreder is. Hij heeft evenveel kans om zijn macht te consolideren door de vurige reactie van het Westen als om ze te verliezen. Door een diplomatieke oplossing vrijwel onmogelijk te maken (politici hebben nu eenmaal de steun van de publieke opinie nodig om de sancties te kunnen opheffen als onderdeel van een vredespakket), zou de vurigheid van het Westen het moorden wel eens jarenlang kunnen laten aanslepen en Oost-Europa kunnen destabiliseren.

Uitbreiding NAVO

Laat ik mijn meer gedetailleerde bespreking beginnen met de uitbreiding van de NAVO. Een van de sprekers gaf toe dat de VS en zijn Europese bondgenoten misschien een fout hebben gemaakt door de NAVO uit te breiden tot de landen die ooit de oude Sovjet-Unie vormden. Hij voegde er meteen aan toe dat de “maars en alsen” van het voorbije beleid niet ter zake doen. Ik ben het daar hartsgrondig mee oneens. Het herbekijken van “maars en alsen” is waarschijnlijk het enige dat vrede kan brengen, althans in de nabije toekomst.

Ik ben niet bijzonder deskundigheid op het gebied van buitenlands beleid. Ik laat die deskundigheid graag over aan wie ze wel heeft (of voor hun dood hadden): George Kennan, de deken van het Amerikaanse beleid inzake de Koude Oorlog; Paul Nitze, Secretaris van de Marine onder President Reagan; Paul Warnke, directeur van de Arms Control Association en onderhandelaar over SALT II; Richard Pipes, bekend historicus van de Sovjet-Unie; Gary Hart, voormalig senator van Colorado en medevoorzitter van de Amerikaanse Commissie inzake Nationale Veiligheid voor de 21ste Eeuw; Jack Matlock, ambassadeur van president Reagan in de Sovjet-Unie; Henry Kissinger, minister van Buitenlandse Zaken onder Richard Nixon; William Perry, minister van Defensie onder Bill Clinton; en Robert Gates, minister van Defensie onder George Bush en Barack Obama. Zij – en vele anderen – vreesden allemaal dat de uitbreiding van de NAVO naar de voormalige Sovjet-Unie zou leiden tot een hernieuwde Koude Oorlog, zo niet een hete.

Vooral Kennans woorden zijn bijzonder toepasselijk. De NAVO-uitbreiders, betoogde hij, hadden “weinig begrip van de Russische geschiedenis en de Sovjet geschiedenis. Natuurlijk zal er een slechte reactie van Rusland komen, en dan zullen [de NAVO-uitbreiders] zeggen dat we jullie altijd verteld hebben dat de Russen zo zijn.” Hij zei verder: “Ik denk dat dit het begin is van een nieuwe Koude Oorlog … Ik denk dat het een tragische vergissing is.”

Wat dacht de bevolking van Oekraïne?

In hun ijver om Vladimir Poetin te vermaledijden, zijn de moderne Democraten en hun geliefde stemmen in de media er snel bij om de bewering te verwerpen of te bagatelliseren dat de VS een belangrijke rol hebben gespeeld bij het uitlokken van de oorlog. De Democratische Partij van vandaag is niet meer die van de jaren zeventig of zelfs van het begin van de jaren 2000. (De Democratische Partij is een partij die ijvert voor een beleid van regimeverandering, zo niet tolereert. Zij doet dat niet alleen voor Rusland, maar ook voor Syrië, Libië, Venezuela, Nicaragua, Honduras, Bolivia, en andere die we nog wel te weten zullen komen). Maar ja, helaas, de VS en de NAVO hebben veel gedaan om de oorlog uit te lokken, en niet alleen door de NAVO uit te breiden. De VS lokten de oorlog ook uit met hun eigen verkiezingsinmenging in Oost-Europa, vooral in Oekraïne, een inmenging die veel groter was dan wat Rusland al dan niet deed bij de verkiezingen van 2016 in de VS.

Iets wat ik in geen enkel mainstreammedium heb gelezen, is dat eind 2008 50% van de Oekraïners tegen het NAVO-lidmaatschap was, tegenover slechts 24,3% die het lidmaatschap steunde. Een andere peiling uit 2008 liet een nog groter verschil zien (56% tegen toetreding tot de NAVO versus 15% voor). In een opiniepeiling van Gallup in 2010 beschouwde 40% van de Oekraïners de NAVO eerder als een bedreiging dan als een beschermengel (slechts 17% beweerde het tegendeel). Wat deze peilingen suggereren is dat de huidige situatie niet het gevolg is van een tijdloze Oekraïense angst voor Russische agressie, maar van een blunderend, arrogant, neoconservatief Westers buitenlands beleid – in combinatie met een even blunderend en over-agressief Russisch en Oekraïens beleid sedert 2008.

National Endowment for Democracy

Beleidsblunders waren uiteraard niet de enige stuwende kracht achter de huidige opvattingen. Zowel de VS als de EU boden krachtige economische stimulansen. De EU en de VS zijn simpelweg veel rijker dan Rusland en hebben enorme leningen, financiële reddingsoperaties en investeringskapitaal in de aanbieding. Het feit dat Rusland tot voor kort de belangrijkste exportpartner van Oekraïne is, maakte de zaken alleen maar complexer.

Logo National Endowment for Democracy

Als de vrijemarkteconomie de enige drijfveer is achter de toenadering van Oekraïne tot het Westen, zou Rusland niet voor problemen hebben gezorgd. Het Westen heeft de “onzichtbare hand” echter niet al het werk alleen laten doen. Het zet ook een andere, meer zichtbare en meer problematische hand in: de National Endowment for Democracy (NED), een agentschap dat onder president Reagan werd opgericht om taken uit te voeren die vroeger onder de bevoegdheid van de CIA vielen, zoals “het bevorderen van (…) politieke partijen, vakbonden, vrije markten en bedrijfsorganisaties”. Hoe idealistisch en niet-controversieel deze doelstellingen ook klinken, de NED heeft een lange geschiedenis in het bevorderen van regimeverandering. Eén waarnemer noemt het de National Endowment (for Meddling) in Democracy. In Oekraïne heeft de NED tientallen miljoenen dollars gestoken in het opbouwen van een prowesterse achterban. Het Europese neefje van de NED, de European Endowment for the Democracy, heeft op kleinere schaal hetzelfde gedaan. Ze worden daarin bijgestaan door het rijkelijk gefinancierde Westerse NGO-complex dat (net als de NED) zijn bereik over Oost-Europa heeft uitgebreid. De totale Amerikaanse investeringen in Oekraïens “goed bestuur” en “andere doelen” bedroegen, volgens voormalig staatssecretaris voor Buitenlandse Zaken Victoria Nuland tussen 1991 en 2013 zo’n 5 miljard dollar.

Stel je voor

Laten we even een stapje terug zetten en ons voorstellen dat Rusland een economische moloch was die 5 miljard dollar kon uitgeven om van Mexico een nauwe bondgenoot te maken en het nationale leger te moderniseren. Stel je bovendien voor dat Rusland voorstelde om troepen – samen met antiballistische raketten – in Mexico te stationeren nadat het land tot een defensieve alliantie met Rusland was toegetreden (wat de NAVO heeft gedaan met landen uit het voormalige Oostblok). Veronderstel bovendien dat Mexico openstond voor het geld van Rusland en zijn inmenging verwelkomde omdat het arm was en omdat sommige van zijn burgers, maar niet de meerderheid, nog steeds bang waren voor de vijandigheid van de VS. (Vergeet niet dat de VS Mexico tweemaal is binnengevallen, zij het niet onlangs). Dat is precies wat de Verenigde Staten en hun NAVO-bondgenoten in Oekraïne hebben gedaan.

Men kan zeker antwoorden dat de Westerse inmenging nodig is om de Russische inmenging tegen te gaan. Rusland steunt duidelijk Oekraïense partijen en leiders die de belangen van Moskou dienen. Ongetwijfeld heeft Poetin enorme druk uitgeoefend op de Oekraïense regeringen. Ik herhaal echter dat de Oekraïners in 2010 nog geen lid wilden worden van de NAVO. Het was het Westen dat bij de Oekraïners moest lobbyen om steun te krijgen.

Russische acties

Het NED/NGO-complex is uiteraard niet de enige reden waarom de Oekraïners in toenemende mate tot de NAVO en de EU willen toetreden. Er is ook de kwestie van Ruslands annexatie van de Krim en zijn steun aan de afgescheiden regio’s in de Donbas (inclusief het sturen van een klein aantal troepen). Die afscheiding was een reactie op de Maidan-revolutie in Oekraïne in 2014. Het effect van die Russische acties was dat het Oekraïense nationalisme en de steun voor de NAVO werden versterkt, deels vanwege de regelrechte Russische agressie, en deels omdat de bezetting van de Krim en de Donbas het pro-Russische electoraat van Oekraïne sterk verminderde. [*]

Je kon zo voorspellen dat de Russische acties op de Krim en in de Donbas een Oekraïense tegenreactie zouden veroorzaken. Waarom heeft Rusland die acties dan ondernomen? Wat we meestal horen van de kabelpers – of het nu Fox, MSNBC of CNN is – is dat het Rusland van Poetin een imperialistische, haatdragende, leugenachtige natie is die geleid wordt door het idee dat macht boven recht staat. De Maidan-revolutie en de nasleep ervan zijn echter complex en ambigu.

George W. Bush. Foto: White House/publiek domein

Om die revolutie – volgens sommigen een staatsgreep – te begrijpen, moeten we teruggaan naar 2008, toen VS-president, George W. Bush, verklaarde dat Oekraïne en Georgië allebei NAVO-lidstaten zouden worden. Rusland, dat al vóór de eerste golf in 1999 had gewaarschuwd tegen de uitbreiding van de NAVO, dreigde met oorlog als dat zou gebeuren. Vanuit Russisch oogpunt is de NAVO geen onschuldig, defensief bondgenootschap, maar een agressief, prowesters bondgenootschap dat Rusland wil insluiten, economisch isoleren en uiteindelijk militair wurgen. In zijn toespraak waarin hij de inval in Oekraïne rechtvaardigde, haalde Poetin in zijn eerste inhoudelijke alinea de dreiging aan van de NAVO-insluiting. Hij vermeldde de NAVO nog negen keer. Het is zeker mogelijk dat Poetin de NAVO-dreiging aanhaalde in een poging om andere bedoelingen te verhullen (bijvoorbeeld het herscheppen van de Sovjet-Unie), maar door dat laatste te veronderstellen ga je voorbij aan reeds lang bestaande Russische angsten.

Rakettenschild

Het feit dat de NAVO een “defensief” schild van antiballistische raketten plaatste in de voormalige Warschaupaktlanden – zogezegd om door Iran gelanceerde kernwapens tijdig te kunnen neerschieten – was bijzonder onaangenaam voor Rusland. Vanuit Russisch oogpunt wilde het Westen zichzelf de straffeloze luxe schenken om een nucleaire aanval uit te voeren zonder dat Rusland zou kunnen terugslaan (omdat ook Russische raketten zouden kunnen worden neergehaald). Daardoor verkreeg het Westen in Russische ogen de zogenaamde “first stike capacity”. Bovendien gingen de VS door met zich terug te trekken uit het ene wapenbeheersingsverdrag na het andere – het ABM, het INF, het Open Skies Verdrag. Die VS-strategie versterkte alleen maar de Russische angst (om eerlijk te zijn moeten we toegeven dat de VS en de NAVO de Russen beschuldigd hebben van een willekeurig aantal verdragsschendingen. Dit scenario is er dus geen van “Westerse kwaadwilligheid” alleen. Het is evenmin een kwestie van “Russische kwaadwilligheid” alleen).

De laatste twee opzeggingen van verdragen waren overigens beslissingen van Poetins ogenschijnlijke beste vriend, Donald Trump. Trump was ook de eerste president die “moorwapens” (meestal Javelin anti-tank raketten) naar Oekraïne stuurde. Daarmee herriep hij Obama’s beslissing om dat niet te doen uit angst voor het verergeren van de spanningen en het bewapenen van neonazi “misdadigers”. Trump heeft ook – in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht – de economische sancties tegen Rusland opgedreven tot boven het mandaat van het Congres. Dat wekte bij Poetin ongetwijfeld de indruk dat het Westen een economische oorlog voerde. Of die sancties gerechtvaardigd waren, laat ik voorlopig in het midden; wat echter waarschijnlijk is, is dat ze meer kwaad dan goed hebben gedaan.

We kunnen van mening verschillen of de Russische leiders irrationeel zijn/waren als ze dachten dat het Westen de jacht op hen had geopend, maar het is ontegenzeggelijk waar dat velen van hen dat dachten én dat nog steeds denken. Deze angsten hebben Rusland ertoe gebracht hypersonische raketten met nucleaire lading te ontwikkelen waartegen het Westen zich tot dusver niet kan verdedigen. Die angst heeft Rusland er ook toe gebracht Georgië aan te vallen in 2008, in een vijfdaagse oorlog die begon met de illegale poging van Georgië om een afgescheiden regio, Zuid-Ossetië, te heroveren. Deze oorlog wordt door Ruslands tegenstanders aangehaald als een bewijs dat Poetin meedogenloos is en de Sovjet-Unie wil herscheppen. De werkelijkheid was veel complexer en eindigde niet met de annexatie van Georgië door Rusland (hoewel Rusland Georgië nog steeds militair bedreigt).

Poetins oorlog

Rusland zal evenmin Oekraïne annexeren, ondanks wat we in de media horen. De Russische troepen zijn niet in staat om heel Oekraïne te veroveren, laat staan het langdurig te bezetten. Het doel lijkt te zijn de militaire capaciteiten van Oekraïne te vernietigen en een deel van Oost-Oekraïne af te snijden; de Krim over land met Rusland te verbinden en de Donbas beter te kunnen verdedigen. Je zou het niet zeggen als je naar CNN kijkt, maar volgens Amerikaanse militaire functionarissen en inlichtingendiensten zijn de Russische troepen, ondanks het enorme bloedbad dat zij hebben aangericht, opzettelijk diplomatiek terughoudend geweest. Het andere doel lijkt precies te zijn wat Poetin heeft verklaard: ervoor zorgen dat Oekraïne geen lid wordt van de NAVO. Ik ben ook niet bereid Poetins verklaring dat hij Oekraïne wil “denazificeren” (waarover later meer) volledig in diskrediet te brengen. Er is immers de rol van het Azov Bataljon bij hun aanvallen op de Donbas.

Maar, zoals mijn collega’s benadrukken, dit is en blijft Poetins oorlog. Hij heeft een illegale beslissing genomen om een soevereine natie binnen te vallen. Hij en zijn aanhangers verdienen wat ze krijgen. Ja, maar nee, dat is echt niet het hele verhaal.

Janoekovitsj sluit akkoord met Rusland

Al in het begin van de jaren 2000 was het NED/NGO-complex aan het werk om Oekraïne in een prowesterse natie te veranderen. Na het NAVO-besluit (2008) om het Oekraïens lidmaatschap aan te moedigen (ik zeg “aanmoedigen” omdat de Oekraïners zélf er tegen waren), werd de strijd om de Oekraïense harten en geesten heviger. Prowesterse krachten streden met de Russischtaligen om een NAVO-gunstige regering te kiezen. Op die manier creëerde het Westen in Oekraïne een inherent destabiliserende situatie.

Viktor Janoekovitsj. Foto: Pavol Frešo, Creative Commons Attribution 2.0

Het keerpunt kwam er al in 2010, toen Oekraïne Viktor Janoekovitsj tot president koos. Hoewel hij aanvankelijk als pro-Russisch werd beschouwd, bleek hij een groot voorstander van de integratie van de Oekraïense economie in die van de Europese Unie. Zo onderhandelde hij onder meer met de EU over een economisch “reddingspakket”. In 2013 wees hij echter het aanbod van de EU af omdat de EU bezuinigingsmaatregelen eiste die het sociale vangnet van Oekraïne zouden vernielen en, wellicht ook, omdat het strenge anticorruptie-eisen bevatte (Oekraïne wordt – helaas – overspoeld door corruptie). Toen Rusland zijn eigen reddingspakket aanbood zonder bezuinigings- en corruptiebestrijdingsmaatregelen en met gegarandeerde toegang tot goedkoop aardgas, accepteerde Janoekovitsj het. Zijn rechtse tegenstanders beschuldigen hem prompt van geheime concessies aan Rusland (waarschijnlijk in verband met de Oekraïense gaspijpleidingen).

Wat vaak verloren ging in de berichtgeving over de protesten die daarop volgden, was dat Janoekovitsj met zijn Rusland-akkoord de industriële banen in de oostelijke “roestgordel” van Oekraïne beschermde. Met het EU-pakket werden die ernstig bedreigd. De westerse berichtgeving besteedde ook weinig aandacht aan de Moskouse vrees dat goedkope EU-import de kwetsbare Russische economie zou ondermijnen. Het is dan ook geen verrassing dat het NED/NGO-complex – sterke voorstanders van het vrije ondernemerschap – aan de slag ging om Janoekovitsj te ondermijnen door nauw te gaan samenwerken met de leiders van de Maidan-revolutie.

Maidan

De VS en hun NED/NGO-instrumentarium hebben het Maidan-fenomeen niet gecreëerd, maar ze hebben de beweging wel naar hun hand gezet. Meerdere Amerikaanse functionarissen, waaronder de Democratische senator Chris Murphy en de Republikein John McCain, hadden contacten met de extreemrechtse Svobodapartij en steunden via haar de Maidanbeweging. Het equivalent zou bijvoorbeeld een rechtstreekse ontmoeting kunnen geweest zijn tussen Russische leiders en de bestormers van het VS-Congres op 6 januari. De neoconservatieve onderminister van Buitenlandse Zaken Victoria Nuland belde Geoffrey Pyatt, de Amerikaanse ambassadeur in Oekraïne op, om hem te vertellen welke Oekraïners de VS op het ministerie van president Janoekovitsj wilde hebben en welke niet. Nuland raadde in het bijzonder Arseniy Yatsenyuk aan (“Yats is de man die de economische ervaring heeft,” zegt ze in de uitgelekte audio-opname van het gesprek). Nadat de Maidan-strijdkrachten Janoekovitsj hadden gedwongen het land te ontvluchten (zelfs nadat hij nieuwe verkiezingen had uitgeschreven), werd Jatsenjoek president. In een tijdsbestek van vijf maanden heeft Yatsenyuk de reddingsovereenkomst met Rusland van tafel geveegd, het EU-pakket nieuw leven ingeblazen (inclusief de bezuinigingen) en is hij afgetreden.

Kwam Maidan neer op een door de VS gesteunde staatsgreep? Was Nuland bezig Yatsenyuk te sponsoren voor de rol van president? Ons wordt verteld dat het idee dat de VS een staatsgreep in Oekraïne steunden gebaseerd is op Russische desinformatie. Maar weten we dat zeker? Wat bedoelde Geoffrey Pyatt precies met “[we hebben] iemand nodig met een internationale persoonlijkheid die hier kan komen helpen dit ding op de wereld te zetten.” Wilde Pyatt dat een prominente westerse leider Oekraïne bezocht, alleen maar om een ministeriële herschikking goed te keuren? Of speelde de VS een groter spel? Op zijn minst bemoeiden de VS zich met de Oekraïense politiek om hun wil te kunnen opleggen.

Door het Maidan-project te steunen, vonden de VS niet alleen een bondgenoot in de professorale boekhouder Jatsenjoek, maar ook in het energieke Oekraïens extreemrechts dat stoottroepen leverde bij de protesten in Kiev en elders. Na het succes van die protesten trok de nieuwe regering een wet in die Russisch als officiële taal in Oost-Oekraïne toestond. Ze verbood linkse politieke partijen (wegens hun vermeende sympathie met Rusland) en verbood of beperkte de invoer van boeken uit Rusland. Rechtse misdadigers vielen ondertussen linkse politieke bijeenkomsten aan en dreven ze ondergronds, terwijl de Oekraïense regering de andere kant opkeek. De voorzitter van de NED, Carl Gershwin (protegé van neo-con Jeanne Kirkpatrick van de Reagan-regering) pochte openlijk dat Maidan een eerste stap was bij het verdrijven van Poetin. Dergelijke uitspraken zijn geen optimale diplomatie, maar waren, en zijn, alomtegenwoordig in het establishment van het buitenlands beleid van de VS (ook bekend als “the Blob”, naar een sciencefictionklassieker uit 1952).

Referenda in Donetsk en Luhansk

Kort na Maidan – en het geweld en de repressie die daarop volgden – hebben de regio’s Donetsk en Luhansk van Oost-Oekraïne referenda gehouden om (afhankelijk van hoe men het vertaalt) ofwel volledig onafhankelijk te worden ofwel op zijn minst autonoom (dat laatste zou neerkomen op het creëren van een Oekraïens federalisme, verwant aan dat van de Verenigde Staten). Het lijdt weinig twijfel dat de referenda bol stonden van onregelmatigheden en dwang en volgens de Oekraïense wet niet legitiem waren. Het is even duidelijk dat een groot deel van de bevolking van de Donbas – met evenveel recht – van mening was dat de Maidan-regering onwettig was (Janoekovitsj had immers gezegevierd in eerlijke verkiezingen). De inwoners van de regio Loegansk en Donetsk waren ook woedend over de manier waarop de Maidan-regering de separatisten aanpakte.

Intussen staken de VS 2,5 miljard dollar in het Oekraïense leger om het te moderniseren, deels om de afgescheurde staten te kunnen heroveren. De CIA begon in 2015 met het trainen van Oekraïners om in de Donbas te vechten. Hoewel het in de begindagen slecht presteerde, begon het Oekraïense leger, samen met rechtse paramilitaire troepen (in 2020 waren dat er 102.000), al snel aanvallen uit te voeren. In de oorlog die volgde, stierven tussen 2014 en 2022 zo’n 14.000 mensen. Volgens de VN vielen tussen 2018 en 2021 81% van de burgerslachtoffers in gebieden die in handen waren van de rebellen. Die slachtoffers vielen in een periode waarin, volgens de protocollen van Minsk, staakt-het-vurenakkoorden van kracht waren. Het aantal burgerslachtoffers was weliswaar sterk gedaald ten opzichte van 2014-15, maar het staakt-het-vuren werd op talrijke punten geschonden, en het waren de Oekraïense aanvallers die het meest in overtreding waren.

Extreem-rechts

Even terzijde over de Oekraïense neonazi’s die een rol hebben gespeeld in zowel de Maidan-revolutie als de gevechten in de Donbas. Er worden georkestreerde pogingen ondernomen om deze neonazi’s af te schilderen als onbaatzuchtige patriotten die ofwel nooit echte nazi’s zijn geweest, of die hun ideologie hebben opgegeven, of die slechts een klein deel van de Oekraïense bevolking vertegenwoordigen. Als je de berichtgeving over diezelfde rechtse fanatiekelingen van vóór de Russische invasie bekijkt, krijg je een ander beeld.

In 2020 zei Tim Lister van het U.S. Military Academy’s Combating Terrorism Center het volgende: “In de afgelopen jaren hebben sommige Amerikanen en Europeanen, die zich aangetrokken voelen tot verschillende vormen van extreemrechts nationalisme naar Oekraïne gekeken als hun droomland. Het land beschikt over een stevig ingeplante, goed getrainde en uitgeruste extreemrechtse militie – het Azov Regiment. Die militie is actief betrokken geweest bij het conflict tegen de door Rusland gesteunde separatisten in Donbas. De meeste van deze “buitenlandse strijders” lijken volgens de auteur als individuen en op eigen kosten te reizen, maar er is een brede band tussen extreemrechts in Oekraïne en in het bijzonder in het Oekraïens politiek vlaggenschip: het Nationale Korps. Zij hebben connecties met een bonte verscheidenheid van extreemrechtse groepen en individuen in de Verenigde Staten en Europa”.

Hoewel de VS in theorie wapenzendingen naar de rechtse milities van Oekraïne verbieden, is er geen manier om precies te weten waar de massale toevloed van wapens naartoe gaat (net zoals er geen manier was om Amerikaanse wapenzendingen tegen te houden van het stromen naar Al Nusra in Syrië of Al Qaeda in Afghanistan). U kunt meer achterhaalde en ondoordachte waarschuwingen over Oekraïense nazi’s vinden hier, hier, hier, hier, and hier. Maar ook, hier, hier, hier, en hier. En hier ook. En hier, hier, en hier. Kortom, het Amerikaanse beleid om Oekraïne met wapens te overspoelen zou wel eens een extreemrechtse achterban kunnen versterken (en aanmoedigen) in heel Oost-Europa, en mogelijk ook in West-Europa.

Minsk-akkoorden

Om een einde te maken aan de gevechten hebben Oekraïne, Rusland, de Donbas-staten en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) in 2014 en 2015 respectievelijk de Minsk I en Minsk II akkoorden gesloten. Beide akkoorden stippelden voor de afgescheiden regio’s de weg uit naar een autonome status. Oekraïens rechts – dat strijders naar de Donbas bleef sturen – weigerde echter de voorwaarden na te leven en de Oekraïense regering deed weinig om ze te beteugelen. Hoewel president Zelensky eiste dat de rechtse milities de Donbas zouden verlaten als voorwaarde voor het sluiten van vrede met Rusland, werd hij niet alleen met harde hand teruggewezen, maar ook met de dood bedreigd. Sindsdien heeft hij besloten samen te werken met extreemrechts. Ook etnische Russen in de Donbas hebben de akkoorden geschonden. Beide partijen hebben volgens de VN-tegenstanders ontvoerd en gemarteld, hoewel de meest gratuite misdaad werd begaan door pro-Maidaanse troepen die in 2014 een vakbondsgebouw in Odessa in brand staken waarbij meer dan 40 anti-Maidaanse demonstranten om het leven kwamen.

Oekraïne in de NAVO?

Waarom hebben Poetin en Rusland dan gewacht met het aanvallen van Oekraïne tot 2022, precies acht jaar nadat Rusland de Krim heeft geannexeerd en de Donbas zijn onafhankelijkheid heeft uitgeroepen? Poetin beweerde – niet zonder bewijs – dat Oekraïne een offensief aan het plannen was om de Krim en de Donbas te heroveren. Hoe wist hij dat? Deels omdat president Zelensky had aangekondigd dat hij dat in 2021 wilde doen. Daarna, vermoedelijk in de zomer van 2022, zou Oekraïne als volwaardig lid toetreden tot de NAVO. Zelensky kondigde dat ook aan, in een tweet die hij later verwijderde (Zelensky vroeg de VS overigens voor eens en voor altijd te zeggen of Oekraïne zou worden toegelaten tot de NAVO. Hij kreeg te horen dat nee, waarschijnlijk niet, maar voor de schijn was het antwoord ja. Sommige waarnemers suggereren dat de VS, door de deur open te laten, Poetin opzettelijk in een oorlog lokten). Van zodra Oekraïne tot de NAVO zou zijn toegetreden, moest Rusland een artikel 5-oorlog tegen de NAVO uitvechten als het de Donbas en het geannexeerde gebied op de Krim wilden verdedigen. Artikel 5 is het artikel in het NAVO-handvest dat bepaalt dat een oorlog tegen één lid een oorlog is tegen alle, en dat alle partners dat éne aangevallen lid zullen verdedigen. Rusland heeft geen enkel vooruitzicht om zo’n oorlog zonder het gebruik van kernwapens te winnen.

President van Oekraïne Volodymir Zelensky ontmoette NAVO-voorzitter Jens Stoltenberg in Brussel op 4 juni 2019. Foto: president.gov.ua/CC BY-SA 4:0

Dat alleen was echter geen reden om onmiddellijk aan te vallen. Poetin verzamelde troepen aan de grens met Oekraïne in de hoop Oekraïne en het Westen te dwingen in te stemmen met de Oekraïense neutraliteit (een garantie verkrijgen dat Oekraïne niet zou toetreden tot de NAVO). Hij reageerde ook op de schending door Oekraïne van de akkoorden van Minsk, waaronder een toename van het aantal beschietingen en het gebruik van bewapende drones. De verklaring van president Zelensky dat ook hij over kernwapens wilde kunnen beschikken, heeft ongetwijfeld ook meegespookt in Poetins gedachten.

Rusland valt aan

Volgens CIA-bronnen werd Poetins besluit om Oekraïne aan te vallen op het laatste moment genomen, nadat zijn diplomatieke toenaderingspogingen (waaronder rechtstreekse besprekingen met Europese leiders) waren mislukt. Met andere woorden, in tegenstelling tot de eindeloze beweringen in onze media, was de aanval op Oekraïne geen lang geplande beslissing die bedoeld was om een nieuwe Sovjet-Unie uit de grond te stampen.

Als Poetin gelijk had – als Oekraïne van plan was de Krim en de Donbas te heroveren en zich dan onmiddellijk bij de NAVO aan te sluiten – dan was zijn besluit om binnen te vallen een preventieve strategie. Dat wil niet zeggen dat hij geen vreedzame opties had. Hij had de Donbas-staten kunnen erkennen en er troepen kunnen stationeren zonder aan een grootscheepse invasie te beginnen. Hij had ook steun kunnen blijven zoeken voor de Minsk-protocollen, vooral omdat de Donbas maar van beperkt economisch en strategisch belang is voor Rusland én een enorme aderlating betekent voor de Russische schatkist. Het is echter moeilijker voorstelbaar dat Poetin de strategisch belangrijke Russische marinebasis in de Zwarte Zee bij Sebastopol (Krim) zou opgeven die Oekraïne vervolgens aan de NAVO zou overdragen. Een treffende analogie zou zijn dat Cuba de Amerikaanse basis in Guantanamo aan Rusland zou overdragen. De VS zouden dat nooit toestaan.

Wat zijn opties ook waren, hij viel het land binnen. Het zal u ongetwijfeld zijn opgevallen dat de Westerse media de afgelopen maand meer tijd hebben besteed aan de oorlog in Oekraïne dan aan welke andere oorlog ook in de afgelopen 31 jaar, Irak inbegrepen. Ofwel is een bepaalde, door nieuws geobsedeerde groep Amerikanen volledig gefixeerd op de oorlog, ofwel willen de media dat het Westen er nu écht iets om geeft. Of beide.

Wie in de VS steunt de betrokkenheid bij de oorlog?

Die observatie wordt interessanter als men bedenkt dat volgens een Rasmussen-peiling de steun voor directe betrokkenheid van de VS correleert met het inkomen. Hoe rijker je bent, hoe waarschijnlijker het is dat je de Amerikaanse betrokkenheid steunt (althans in de hypothetische situatie dat de oorlog zich tot buiten Oekraïne uitbreidt). Rijkdom hangt samen met blankheid en opleidingsniveau, wat op zijn beurt weer samenhangt met de belangrijkste klantenkring van de mainstream media: welvarende blanke Amerikanen die zijn opgegroeid tijdens de Koude Oorlog. Let wel, de berichtgeving van de mainstream media is niet vervalst; ze is gewoon goedgelovig. Er wordt routinematig verslag gedaan van gebrekkige en/of speculatieve inlichtingen die de VS voor PR- en strategische doeleinden verspreiden, om nog maar te zwijgen van zelfingenomen Oekraïense beweringen die niet onafhankelijk geverifieerd kunnen worden. Dat wil niet zeggen dat de mainstream het altijd bij het verkeerde eind heeft; meestal is het alleen maar krampachtig en overdadig. Maar haal het niet in je hoofd om de berichtgeving propaganda te noemen.

Wat staat ons te wachten?

Ik vind de situatie beangstigend en betreurenswaardig. Beangstigend omdat elke directe betrokkenheid van Amerikaanse troepen zou kunnen escaleren tot een kernoorlog, te beginnen met het gebruik door Rusland van tactische kernwapens (die het in overvloed heeft) om troepenstromen en wapentransporten te stoppen. Betreurenswaardig omdat de Amerikaanse (en Westerse) media een inferno van zelfingenomen woede hebben aangewakkerd, allemaal ter ondersteuning van een land dat van weinig strategisch belang is voor de Verenigde Staten (of het Westen).

Ja, ik heb medelijden met de Oekraïners, die worden afgeslacht door de oorlogsmachine van Rusland. Ik hoop dat de Oekraïners winnen zonder een langdurig bloedbad. Maar nee, ik geloof niet dat de nederlaag van Oekraïne Rusland ertoe zal brengen de NAVO aan te vallen of de Sovjet-Unie te herscheppen. Zoals John Mearsheimer heeft opgemerkt, zijn dat fabels die westerse politieke elites zichzelf wijsmaken om hun eigen schuld te ontkennen. Evenmin denk ik dat de garantie dat Oekraïne neutraal blijft in plaats van lid te worden van de NAVO, China zal aanmoedigen om te denken “aha, nu kunnen wij Taiwan aanvallen en de VS zullen zich erbuiten houden!” Dergelijke verhalen – die de VS-diplomatie “zwak” doen lijken – worden eindeloos gerecycleerd in elk conflict dat Washington aangaat. Dat verklaart overigens ten dele waarom de VS-troepen in Vietnam en Afghanistan zijn gebleven lang nadat er enige denkbare vooruitgang was geboekt.

En als we ons om Oekraïne gaan bekommeren, moeten we ons misschien ook om Jemen gaan bekommeren, waar honderdduizenden burgers een ellendige dood stierven door de Saoedi-Arabische aanvallen op een soevereine natie. Of om Syrië, waar VS-bezettingstroepen en hun acolieten 7,1 miljoen mensen hebben ontheemd en een oorlog hebben bestendigd. Of over Washingtons oorlogsmisdaden in Irak, waar de VS-invasie rechtstreeks leidde tot de gewelddadige dood van om en bij 200.000 burgers (en nog eens honderdduizenden indirecte slachtoffers). Of Libië, waar de NAVO-operatie voor een regimewissel het meest welvarende land in Afrika veranderde in een bloederige krijgsherenstaat met open slavenmarkten.

Onze pers geeft ons kamerbrede beelden van het lijden in Oekraïne, waaronder beelden van gebombardeerde gebouwen en vermoorde burgers die getuigen van “genocide”. Als men even overtuigende bewijzen van genocide wil zien, kijk dan eens naar de beelden van Fallujah, Irak, waar de VS en hun geallieerden witte fosfor en clusterbommen gebruikten (en lijken begroeven, waaronder enkele vastgebonden en doodgeschoten, in massagraven) en waar ze 36.000 huizen, 60 scholen en 65 moskeeën verwoestten. Of kijk naar Mosul, Irak, nadat de VS het met de grond gelijk maakten, met geen enkele vermelding van burgerlijke slachtoffers. Of Raqqa, Syrië. Rusland is niet het enige land dat wreedheden begaat in oorlogstijd.

Waarom haat het Westen Poetin?

Dat brengt ons bij de vraag: waarom haat het Westen Poetin zo erg? Ik twijfel er niet aan dat Poetin een autocraat is die meedogenloos kan zijn (zoals blijkt uit de bombardementen op Grozny in 1999, die het Westen ambivalent veroordeelde). Evenmin twijfel ik eraan dat Rusland zich, net als de VS, maar op kleinere schaal, omwille van strategische doeleinden bemoeit met de verkiezingen in andere landen (hoewel wat Rusland in de VS-verkiezingen van 2016 heeft gedaan, schromelijk is overschat en verkeerd is voorgesteld). Ik ben ook geneigd te denken, hoewel het bewijs niet ijzersterk is, dat Poetin de moorden op overlopers van spionnen en journalisten heeft goedgekeurd. Dat is waarschijnlijk allemaal waar. En toch steunen de VS bondgenoten als Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten, die veel autoritairder zijn dan het Rusland van Poetin. Oekraïne zelf is ook niet onschuldig aan schendingen van de mensenrechten, waaronder marteling, moord en politieke onderdrukking. Waarom hebben we dan zo’n hekel aan Poetin?

Het antwoord is drieledig. Ten eerste heeft de Russische interventie in Syrië in 2015 namens zijn oude bondgenoot, Bashir Assad, de spanningen tot nieuwe hoogten opgevoerd. De VS – die een miljard dollar per jaar uitgaven om zogenaamd “gematigde rebellen” te bewapenen – veroordeelden Assad en Rusland terecht voor oorlogsmisdaden, maar hadden weinig of geen belangstelling voor wreedheden door hun eigen volgelingen. Omdat de pers zich concentreerde op de Syrisch/Russische wreedheden, kreeg het Amerikaanse publiek bovendien weinig inzicht in de Russische motieven (namelijk het beschermen van hun oude militaire basis in Syrië en het voorkomen dat een IS-achtige regering Assad zou vervangen).

Toen, na de Russische deelname aan het Syrische conflict, kwam de ‘furie van Ruslandgate’, die herhaaldelijk werd verdraaid en overdreven door podia als MSNBC, CNN, de New York Times, en de Washington Post. Voor hen werd de hele ‘Ruslandgate-affaire’ een financiële meevaller. Te midden van het lawaai van de hyperbolische polemiek geloofde 67% van de Democraten dat Rusland daadwerkelijk de stemtotalen voor de presidentsverkiezingen van 2016 had veranderd. De impeachmentsagas van 2018 en 2020 brachten Russiagate nog sterker in verband met de zaak van de Oekraïners die door Trump in de steek zouden worden gelaten. De VS moeten de Oekraïners bewapenen in hun strijd tegen Rusland, zo schreef impeachment-advocate Pamela Karlin, zodat “we hier niet tegen hen hoeven te vechten” (zelfs als de Minsk-akkoorden in theorie van kracht blijven). Een aantal Democraten in het Congres sloot zich aan bij haar koor van Red Dawn-stijl hyperbool.

De Republikeinen hebben ondertussen – ondanks hun woede over de valse beschuldigingen van Ruslandgate – hun Koude Oorlog-mentaliteit nooit echt losgelaten. Nadat Rusland Oekraïne was binnengevallen, lieten ze maar al te graag Mitt Romney’s bewering uit 2012 herleven dat Rusland de grootste Nemesis van ons land bleef. Dat was niet zo, maar de alomtegenwoordigheid van russofobie onder de elites van het buitenlands beleid maakte zijn bewering zichzelf vervullend. Lindsay Graham en John McCain – lange tijd de gretigste en meest uitgesproken haviken van de Republikeinse Partij (GOP) – bevorderden Romneys Koude Oorlogsverhaal door in 2017 Oekraïne te bezoeken, waar ze beloofden de Oekraïense troepen te helpen hun oorlog tegen de separatisten voort te zetten. Toen Rusland zijn invasie lanceerde, had de GOP eindelijk zijn buitenlands beleid van de jaren 1980 terug.

Onderhandelen

Waar dit allemaal toe leidt is simpelweg dit: als Amerikanen die met Oekraïense vlaggen zwaaien de Oekraïners daadwerkelijk willen helpen, zouden ze er goed aan doen diplomatieke onderhandelingen te steunen in plaats van onbegrensde stromen wapens te sturen. Het is hoogst onwaarschijnlijk dat Poetin zich zal terugtrekken zonder een door onderhandelingen tot stand gekomen regeling die de belofte inhoudt dat Oekraïne niet tot de NAVO zal toetreden. Daarnaast zal hij garanties moeten krijgen dat Oekraïne de Krim als deel van Rusland erkent en dat het autonomie verleent aan de Donbas. Rusland zou in ruil daarvoor oorlogsvergoedingen (in de vorm van “economische hulp”) en erkenning van Kosovo kunnen aanbieden. Het gebruik van Oekraïense proxy’s om voor een regimeverandering in Rusland te vechten kan emotioneel bevredigend lijken, maar biedt geen weg naar vrede.

Daniel Herman is hoogleraar Amerikaanse geschiedenis aan de Central Washington University in Ellensburg, Washington. Hij is de auteur van drie monografieën, waaronder Hell on the Range: A Story of Honor, Conscience, and the American West (2010) en de roman The Feudist (2020). Dit artikel verscheen op History News Network. Vertaling Jan Reyniers

voetnoot:

[*] Mijn drie gewaardeerde collega’s die de teach-ins gaven, merken op dat Rusland sinds de jaren 1700 een koloniaal beleid heeft gevoerd op de Krim en in Oost-Oekraïne in ruimere zin. Dit is natuurlijk waar en zeer onrechtvaardig (met name, maar niet uitsluitend, tegenover de Tataren, die in wezen inheems waren in de regio en die vervolgd werden door de Sovjet-Unie). Maar zou het rechtvaardig zijn – zoals Oekraïens rechts suggereert – om Russen die zich in Oekraïne of op de Krim hebben gevestigd, eruit te trappen omdat ze in opdracht van de staat zijn gekomen? Zou het juist zijn om blanke Amerikanen uit Noord-Amerika – en de talloze immigranten die de VS blijven binnenstromen – eruit te trappen omdat zij ooit het land kwamen koloniseren?