Verkozen Guatemalteekse president dreigt zijn partij te verliezen
Om de vier jaar grijpen nationale verkiezingen plaats in Guatemala. De verkiezingen van 2023 zullen nog lang in het geheugen van de inwoners blijven hangen en grootvaders zullen met gezapige details aan hun kleinkinderen kunnen doorvertellen wat vandaag een heuse nachtmerrie betekent voor de democratie en de rechtstaat in het land.
(Foto van RUDA (een nevenorganisatie van PRENSA COMUNITARIA )
Partijgesjoemel
De corrupte machthebbers schrokken zich een hoedje toen bleek dat onder de meer dan twintig politieke partijen die naar de stem van de kiezer hengelden bij de eerste verkiezingsronde een sociaaldemocratische partij als tweede uit de stembus te voorschijn kwam. Meteen werden alle mogelijke regeringsinstanties in stelling gebracht om dat tegen te gaan. Er werden tientallen illegale strafrechtelijke manoeuvres uitgehaald om te beletten dat de verkozen presidentskandidaat Bernardo Arévalo van de partij Semilla zou doorgaan naar de tweede stemronde. Dat was hen net niet gelukt. Niet in het minst zullen onder meer de nationale protesten en de internationale verontwaardiging daar iets mee te maken hebben. De machthebbers slaagden er niet in te beletten dat de partij Semilla doorstootte naar de tweede ronde die plaats greep op 20 augustus. Bovendien had niemand verwacht, gezien de talrijke obstakels, dat de partij als winnaar uit de tweede ronde zou te voorschijn komen. Dat was even slikken.
Meteen werd een tweede hetze opgezet, ditmaal niet meer tegen de nieuw verkozen president Bernardo Arévalo en de vicepresidente Karin Herrera, maar tegen zijn partij. De partij zou grondig doorgelicht worden. Niets mis mee. Ware het niet dat doorlichting van partijen niet meer wettelijk kan, eens de verkiezingen aan gang zijn, laat staan eens de overwinnar uit de stembus gekomen is. En nog iets, welke partij gaat op dit punt vrij uit? Zou er een van de meer dan twintig partijen Ja-knikken, indien hen gevraagd werd: gaan jullie akkoord om de partij Semilla door te lichten op voorwaarde dat jullie ook allemaal doorgelicht worden? Bovendien wat er ook uit de bus komt, het zal in de verste verte niet kunnen tippen aan de omvang van de illegale partijfinanciering van voormalig president Jimmy Morales. Terwijl hij regeerde maakte de door de VN gesteunde Internationale Commissie tegen Straffeloosheid (CICIG) aanstalten om hem door te lichten.
Van doorlichting was geen sprake. Integendeel, de toenmalige president schortte de Internationale Commissie gewoon op en stuurde de buitenlandse leden naar huis. Bovendien kwam toen net Consuelo Porras als procureur-generaal van het Openbaar Ministerie aan de beurt. Dezelfde Porras die zich nu onder meer toelegt op het criminaliseren en opsluiten van de Guatemalteekse medewerkers van de internationale commissie. Zij is een van de hoofdverantwoordelijken om de partij Semilla in de grond te boren.
Een partij zonder volksvertegenwoordigers in het Congres
Met andere woorden het democratische proces werd vanaf het begin systematisch ondermijnd. In strijd met de verkiezingsregels gelastte het van het Hoog Kiestribunaal op dezelfde dag dat de officiële resultaten bekend werden gemaakt, de voorlopige schorsing van de rechtspersoonlijkheid van Semilla, de winnaar van de verkiezingen. Daardoor ontstonden nieuwe twijfels over de machtsoverdracht en de deugdelijkheid van het verkiezingsproces. En twee dagen later schorste de Raad van Bestuur van het Congres Semilla in een onwettelijk manoeuvre en verklaarde haar volksvertegenwoordigers in het Congres onafhankelijk. Kort daarop liet het Hoog Kiestribunaal de resolutie van het Bevolkingsregister tegen Semilla zonder effect. Maar op dezelfde dag kondigde de Raad van Bestuur van het Congres aan dat het eerst overleg moest plegen voordat de partij haar rechten in het Congres terugkreeg. Op 31 augustus werd de fractie van Semilla in het Congres alsnog onafhankelijk verklaard. De rechtspersoonlijkheid van Semilla werd opgeschort op bevel van strafrechter Fredy Orellana die daarmee beantwoordde aan het verzoek van het Kantoor van de Speciale Aanklager tegen Straffeloosheid (FECI) onder leiding van rechter Rafael Curruchiche. Deze laatste beschuldigde Semilla handtekeningen voor haar registratie als politieke partij te hebben vervalst. Tijdens de zitting van het Congres een dag tevoren presenteerde congreslid Samuel Pérez van de Semilla fractie een resolutie waarin hij opriep tot het aftreden van de openbare aanklager Rafael Curruchiche, die hij beschuldigde van het aantasten van de volkswil en de democratie van het land.
Staatsgreep in zicht
Daarop klaagde verkozen president Bernárdo Arévalo een poging tot staatsgreep aan en riep de bevolking op hun krachten te bundelen. Enkele belangrijke uittreksels uit zijn boodschap: Er is een groep corrupte politici en ambtenaren die weigeren het resultaat van 20 augustus te accepteren en hebben aanstalten gemaakt tot een staatsgreep om de grondwettelijke orde en de democratie te breken. Deze acties mikken op een staatsgreep die wordt gepromoot vanuit de instellingen die het recht in ons land zouden moeten garanderen. Onder leiding van de procureur-generaal, Consuelo Porras, de openbare aanklager Rafael Curruchiche en de zevende rechter in strafrechtelijke aanleg Fredy Orellana. Evenals de Raad van Bestuur van het Congres van de Republiek. Ik doe een beroep roep de bevolking van Guatemala, de civiele maatschappij, werkgevers en werknemers, de volksbeweging, kerken en inheemse autoriteiten, legitieme politieke krachten, studenten en academici, gekozen autoriteiten, jongeren en alle Guatemalteken die corruptie en autoritarisme verwerpen om hun krachten te bundelen ter verdediging van de democratie. Deze onwettige en illegale beslissing van de Raad van Bestuur van het Congres is slechts een volgende stap (…) Er doet zich een reeks van illegale, onwettige acties voor die zich opstapelen in de richting van het breken van de grondwettelijke orde en die een staatsgreep op het oog hebben. We moeten er klaar voor zijn (…) Naast wettelijke maatregelen zijn er ook politieke maatregelen, zoals het recht om te protesteren, het recht om te demonstreren, het recht op vrije meningsuiting. Dat moeten niet alleen wij, maar alle mensen van Guatemala op ons nemen. De politiek in ons land werkt niet voor de democratie.’
Hele sectoren van de bevolking lieten het niet over zich heengaan. Onder meer leden van de Raden van Bestuur van Gemeenschaps- en Voorouderlijke Autoriteiten van de gemeenten Totonicapán lieten van zich horen. Partijen doorlichten voor gesjoemel? Ze hielden een persconferentie waarin ze hun bezorgdheid uitten over de gerechtelijke acties van het Openbaar Ministerie en het Gerechtelijk Orgaan om de partij Semilla te vervolgen en het verkiezingsproces te criminaliseren. Er zijn zoveel partijen die met anomalieën gefunctioneerd hebben en er wordt niets aan gedaan en dat betekent dat de politiek in ons land op eigen voordeel uit is, het is geen politiek die werkt voor de democratie. ‘Democratie is goed, maar het probleem is wanneer ambitieuze politiek een deuk in het proces slaat,’ zei de woordvoerder. Ze besloten de persconferentie met een oproep: ‘We vragen de bevolking om zich vreedzaam te verzetten, want in Quetzaltenango was het leger op straat om bevolking en demonstranten te intimideren en dat kunnen we niet tolereren. We willen niet dat de bevolking vervalt in provocaties, want wanneer er sociale wanorde ontstaat dan zijn de begunstigden die van de huidige regering, dat zou voor hen een staatsgreep rechtvaardigen en dat willen we niet, omdat het niet goed is voor onze geschiedenis’
Consuelo Porras buiten!
Het is al veel langer bezig. maar in de afgelopen weken is de druk van sommige groepen tegen het werk van de procureur-generaal María Consuelo Porras van het Openbaar Ministerie toegenomen. Zij maakt de tweede grote crisis van haar administratie door. De publieke roep naar haar aftreden of ontslag wordt almaar heviger. De eerste crisis van Porras aan het hoofd van het Openbaar Ministerie deed zich voor toen het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken haar op 20 september 2021 aanwees als corrupte persoon. De reden van de beslissing was een reactie op haar deelname aan belangrijke daden van corruptie. Bij die gelegenheid riepen ook maatschappelijke groeperingen op tot ontslag of afzetting. Acht maanden later, op 16 mei 2022, koos president Alejandro Giammattei haar echter uit een shortlist van drie kandidaten als procureur-generaal voor een tweede termijn. De tweede crisis in het Openbaar Ministerie tijdens haar ambtstermijn is deze die ze nu over zich heen krijgt en haar ontslag of verwijdering uit haar functie opnieuw uitdrukkelijk geëist wordt. Deze keer strekt de ontevredenheid van sommige sectoren zich ook uit tot het werk van het Kantoor van de Speciale Aanklager tegen Straffeloosheid (FECI), dat wordt geleid door Rafael Curruchiche. De man draagt een enorme verantwoordelijkheid, daar hij na de eerste verkiezingsronde op 25 juni op illegale wijze verschillende onderzoeken leidde die wezen op onwettigheden bij de oprichting van de partij Semilla in die mate dat de schorsing van de rechtspersoonlijkheid van de partij werd aangevraagd. Daarnaast werd een onderzoek ingesteld naar vermeende onregelmatigheden bij het doorgeven van de verkiezingsresultaten en zogezegde manipulatie van de stemmen door de stembureaus. Ook nog tweeënzestig Guatemalteken, uitgevers, kunstenaars, schrijvers en intellectuelen eisten schriftelijk het aftreden van Consuelo Porras als hoofd van het Openbaar Ministerie (OM), evenals van verschillende magistraten en rechters, verantwoordelijk voor het ondermijnen van het recht.
Sociale media gaan massaal in de tegenaanval
Gebruikers van het sociale netwerk X (voorheen Twitter) startten een campagne om het aftreden van procureur-generaal Consuelo Porras te eisen. Ook andere magistraten (zoals Rafael Curruchiche) die gelieerd zijn aan Porras bij het Openbaar Ministerie zijn een doelwit. Honderden Twitteraccounts van personen die in Guatemala wonen of in ballingschap leven, verspreidden een afbeelding met een hand en de tekst ¡Adiós Consuelo! Samen met de hashtag #AdiósConsuelo begonnen mensen op WhatsApp en andere platforms ook hun eigen profielfoto te veranderen in de campagneafbeelding. Daarnaast raden ze aan om zwarte linten of armbanden te gebruiken, zodat dit een symbool en een gelegenheid wordt om een dialoog met anderen aan te gaan en meer mensen uit te nodigen zich aan te sluiten bij de verontwaardiging die de afgelopen weken onder de bevolking alleen maar groeide. Gemeenschappen, families en organisaties worden aangemoedigd om hun gevoelens en eisen kenbaar te maken in brieven aan het Openbaar Ministerie. Om dit proces te vergemakkelijken, wordt een briefformaat aangeboden, klaar om te worden gepersonaliseerd en afgeleverd, aldus de verklaring waarin de campagne wordt aangekondigd. Het briefformaat zal worden aangepast aan de talen anjobal, Chuj, Mam, Kiche, Ixil, ;utujil, Poqomam, Kaqchikel, en Queqchi om ervoor te zorgen dat de boodschap in het hele land verspreid wordt. Daarnaast hebben de makers van de campagne een e-mailadres adiosconsuelo1@gmail.com opgezet om creatieve bijdragen te ontvangen van mensen die mee willen doen en om het rechtssysteem te hervormen en een transparantere en rechtvaardigere toekomst voor iedereen te creëren.
Een groot aantal langverwachte uitdagingen
Edgar Gutiérrez, een Guatemalteekse politieke en veiligheidsanalist en strategieadviseur voorziet een immense taak die de nieuwe president te wachten staat. De meest dringende is het ‘Pact van Corrupten&’ neutraliseren. Dit verbond bestaat uit politici en leden van het Congres en functionarissen van Justitie (o.a.: Alejandro Giammattei, de huidige president, Consuelo Porras, hoofd van het Openbaar Ministerie, Rafael Curruchiche, hoofd van de Speciale Aanklager tegen Straffeloosheid (FECI), strafrechter Fredy Orellana en een aantal rechters; naast leden van de Kamers van de bedrijfswereld). Door de overwinning van Semilla verloren ze hun onomstotelijke machtsmonopolie. Die machtige mesthoop opkuisen zal een titanenwerk vergen. Ondertussen dringt zich de aanpak op van enorme verschillen in sociale ongelijkheid en hoge percentages van armoede en ondervoeding; toenemende onveiligheid onder de bevolking en alarmerende besmetting van de economie door de georganiseerde misdaad; het beleid en het grondgebied; staatsinstellingen die in puin liggen en een laag moreel onder ambtenaren; een bepaalde oligarchie met koloniale trekken die vasthoudt aan haar voorrechten; en het groeiende ongeduld van inheemse bewegingen die zich verzetten tegen de nieuwe invasies van mijnbouwbedrijven in de regio die ze al eeuwenlang bewonen. De nieuwe president Bernardo Arévalo zal maar best rekenen op slimme onderhandelaars om het mandaat te vervullen dat hij bij de verkiezingen heeft gekregen en de volgende stap te zetten naar meer politieke macht.
Amerikaanse functionarissen lopen elkaar voor de voeten
De Amerikaanse president Joe Biden was er meteen de dag na de verkiezingsuitslag bij, toen Bernardo Arévalo en Karin Herrera van Semilla als overwinnaars uit de stembus kwamen. Op 21 augustus feliciteerde Antony Blinken, minister van Buitenlandse Zaken de Guatemalteke met de uitoefening van hun stemrecht en de herbevestiging van de kracht van hun democratie. De Amerikaanse vicepresidente Kamala Harris reageerde ook en schetste de thema’s waaraan ze samen zullen werken, zoals het bestrijden van corruptie, het aanpakken van de oorzaken van migratie en het vergroten van economische kansen voor Guatemalteken. Deze eerste berichten werden gevolgd door andere acties zoals het telefoontje van vicepresidente Kamala Harris naar Arévalo en de ontmoetingen die de verkozen president de afgelopen dagen had met hooggeplaatste Amerikaanse functionarissen waaruit de steun van de VS voor het presidentiële paar blijkt. Brian Nichols, onderminister van Buitenlandse Zaken voor het Westelijk Halfrond, wees er tijdens een interview op dat 'corrupte krachten die tegen de democratie zijn' Arévalo's mogelijkheid om te regeren proberen te dwarsbomen. Hij beschuldigde rechtstreeks Porras, Curruchiche en de rechterlijke macht van het land. Bij de Organisatie van Amerikaanse Staten riep de Amerikaanse ambassadeur Guatemalteekse functionarissen op om de onafhankelijkheid van de staatsmacht, de stem van de burgers en de democratie te respecteren.
Nadat de resultaten op 28 augustus officieel waren gemaakt, feliciteerde woordvoerder Matthew Miller van het ministerie van Buitenlandse Zaken Bernardo Arévalo opnieuw en benadrukte hij in een Twitter-bericht dat de VS zich krachtig zouden verzetten tegen alle acties die de duidelijke wil van het Guatemalteekse volk ondermijnen. In een persbericht van 29 augustus uitte Antony Blinken, minister van Buitenlandse Zaken ook zijn bezorgdheid over de aanhoudende acties van degenen die de democratie proberen te ondermijnen in het land. Daarnaast beschreef hij degenen die vanuit het Congres of andere staatsorganen aandringen om Semilla te schorsen als antidemocratisch gedrag omdat ze ;de wil ondermijnen& van de Guatemalteken. Op 24 augustus beëindigde de Amerikaanse ambassadeur in Guatemala, William Popp, zijn termijn en droeg hij het stokje over aan Patrick Ventrell, die vorige week de eerste ontmoeting tussen Arévalo en vicepresident Herrera had.
De ontmoeting met Ventrell werd gevolgd door een telefoontje van de Amerikaanse vicepresidente op 1 september. In een persbericht zei het Witte Huis dat zij en Bernardo Arévalo spraken over corruptiebestrijding, het ondersteunen van de veiligheid van burgers, het vergroten van economische kansen en het behoud van democratische waarden en instellingen van Guatemala, ;waaronder verkiezingen zonder intimidatie of inmenging. Op 5 september kwam Richard Verma, staatssecretaris voor Management en Middelen, aan in het land. Op de dag van zijn aankomst had hij een ontmoeting met president Alejandro Giammattei, met wie hij niet alleen gemeenschappelijke kwesties tussen de twee landen besprak, maar ook het Amerikaanse engagement onderstreepte om 'een soepele en ordelijke overgang naar de regering Bernardo Arévalo te ondersteunen. Zijn bezoek viel samen met dat van de secretaris-generaal van de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS,) met wie hij ook de vreedzame overgang van de presidentiële macht besprak.
De Verenigde Staten kunnen een gevaarlijke politieke situatie die uit de hand dreigt te lopen missen als kiespijn. Op dit ogenblik zijn de VS op een na de grootste handelspartner van Guatemala. In juni 2023 bedroeg de Guatemalteekse export US$7.544,4 miljoen, waarbij Centraal-Amerika de belangrijkste buitenlandse handelsbestemming was met US$2.570 miljoen (34,1%), gevolgd door de Verenigde Staten met US$2.377,3 miljoen (31,5%). De invoer kwam voornamelijk uit de Verenigde Staten met US$ 5.171,3 miljoen (34,6%).
Nieuwe valkuilen worden opgezet
Op 31 oktober eindigt formeel de verkiezingscampagne. Dan wordt alles in het werk gesteld om de overgang van de aftredende naar de toekomstige regering van de nieuw verkozen president voor te bereidden, zodat volgens jaar op 14 januari de nieuwe president effectief de scepter overneemt. Maar op 7 september klopten drie politieke partijen aan de deur van het Hoog Kiestribunaal (TSE). De plenaire vergadering van het TSE hoorde de argumenten van de partijen die de verkiezingsperiode vroegtijdig willen beëindigen. Tijdens de vergadering diende de advocaat van de UNE partij het verzoek in: ‘Het heeft geen zin om tot 31 oktober de verkiezingsperiode open te houden, jullie hebben alle fasen van het evenement en de geaccrediteerde standpunten al doorlopen.’ Volgens de advocaat is de meest kritieke fase van het verkiezingsevenement voorbij en hij vindt het van vitaal belang dat andere soorten verkiezingsactiviteiten kunnen beginnen. De voorzitter van de TSE, Irma Palencia en een ander lid verdedigden de verkiezingskalender en legden uit dat er nog processen moeten aangepast worden aan de tijdsperiode die door het TSE gepland zijn.
‘Indien het enkel maar aspecten gold die openbaar zijn, maar we hebben ook administratieve situaties af te ronden en er is een reden voor de geplande datum. Het is een plenaire beslissing,’ verzekerde voorzitter Irma Palencia. Onder die administratieve thema’s die niet openbaar worden gemaakt horen onder meer de uitgevoerde taken van verschillende verkiezingseenheden en de kiesraden zelf, legde ze uit. Er waren een aantal argumenten voor en tegen en dus gaf voorzitster Palencia aan dat ze binnenkort analyseert of het haalbaar is om in te gaan op het verzoek van deze drie partijen. De partij Semilla, waarvan de rechtspersoonlijkheid opgeschort is tot het einde van het verkiezingsproces, is van mening dat het manoeuvre van de drie vermelde partijen een strategie is om opnieuw te proberen de partij nietig te laten verklaren. ‘De partij UNE wil het spel van het Openbaar Ministerie spelen, ze willen dus de sluiting van het verkiezingsproces vervroegen om een proces van annulering van onze op te starten dat niet via de kieswet verloopt,’ zei een vertegenwoordiger van Semilla. Hij heeft er echter vertrouwen in dat ondanks het feit dat de kwestie zal worden geanalyseerd door het Hoog Kiestribunaal, de petitie zal worden afgewezen. ‘Ze hebben de macht om te analyseren en te zien of het haalbaar is of niet, hoewel ze al hebben gereageerd dat ze niet verder kunnen gaan,’ zei hij.
Magistraat Blanca Alfaro, een van de leden van het Hoog Kiestribunaal, was ooit een van de advocaten van dictator en genocidair José Efraín Ríos Montt. Eens vroeg ze ook de steun van de burgemeesters voor de kandidatuur van huidig president Giammattei. Nu pleitte ze ervoor dat toekomstige hervormingen van de kieswet moeten geanalyseerd worden. 'Ik heb in verschillende vergaderingen betoogd dat we nu met het effect zitten van een Internationale Commissie tegen de Straffeloosheid. Het effect van een CICIG die ons gepolariseerd achterliet, die ons gekwetst achterliet, die ons gewond achterliet, die ons met doden achterliet.
Onze politiek actie
De politieke crisissituatie bracht de ‘Werkgroep Guatemala’ van EU-LAT Netwerk digitaal in spoed bijeen. We namen enkele beslissingen, waaronder een brief gericht tot de overheid van de respectieve lidstaten van de Europese Unie. Daar België een lidstaat van de EU is, besloten ook wij (onder andere Broederlijk Delen en Steungroep Solidair met Guatemala) een oproep te doen aan organisaties, comités en groepen hier te lande om een brief gericht aan Belgische autoriteiten (o.a.: Ministerie van Buitenlandse Zaken, Ministerie van Ontwikkelingssamenwerking, Ambassade in Panama,…) mee te ondertekenen. Samengevat: 'We sturen u de brief gericht aan de Europese Unie en haar lidstaten namens het EU-LAT Netwerk, met een korte analyse van de situatie en de volgende verzoeken aan de Europese Unie en haar lidstaten, die wij onderschrijven:
* Bernardo Arévalo en Karin Herrera publiekelijk erkennen als gekozen president en vicepresident.
- * Verzoek om verlenging van de aanwezigheid van de EU-verkiezings-waarnemingsmissie.
- Er op aandringen dat de partij Movimienton Semilla en de heer Arévalo worden beschermd tegen intimidatie, aanvallen of aanslagen.
- De EU-richtlijnen inzake mensenrechtenverdedigers uitvoeren.
* Alle noodzakelijke maatregelen te nemen om bij te dragen aan de eerbiediging van de democratische rechtsstaat en de wil van het Guatemalteekse volk.'
Er is nog een hele weg af te leggen om 14 januari 2024 te bereiken. Inmiddels kan nog een en ander gebeuren om de tocht van de Bernardo Arévalo en Karin Herrera van de winnende partij Semilla in het presidentieel paleis