Tata Steel IJmuiden – strijdperk voor klassenstrijd en milieustrijd

Bij dit staalbedrijf in IJmuiden maakt de vakbeweging een haast miraculeuze ontwikkeling door. Waar ze elders op haar retour lijkt te zijn, met een langjarige daling van het ledental en de organisatiegraad, daar is de vakbond, de FNV voorop, bij Tata Steel al sinds de eeuwwisseling met een opmars bezig. Meer dan de helft van de ruim negenduizend personeelsleden is in een vakbond georganiseerd. In de documentaire Gewoon Goed Vakbondswerk, die midden in de corona pandemie gereed kwam, probeer ik op basis van gesprekken met zo’n elf vakbondskaderleden dat mirakel te ontrafelen. (1)

Groen Staal

Die kracht van de vakbond kwam de afgelopen jaren duidelijk tot uitdrukking in een historisch strijd, met een estafettestaking van 24 dagen en tal van massabijeenkomsten, en in een even historisch akkoord met het staalbedrijf. Daarin werden niet alleen de beoogde reorganisaties en ontslagen afgewend, maar werd bovenal een nieuwe koers afgedwongen van een perspectief naar Groen Staal. (2) De betekenis van die wending kan moeilijk worden overdreven, als je bedenkt dat het staalbedrijf daarmee definitief brak met de door de Shell geleide coalitie en inzet van de grootschalige CO2-opslag in gasputten onder de grond. Ook is een begin gemaakt met de ontvlechting van de samenwerking met British Steel onder Corus.

Aan de basis van het Groene Staalplan van de FNV lag het Strategisch Plan 2020-2050; Naar een toekomstbestendige staalindustrie in IJmuiden. (3) Opgesteld door de Werkgroep Zeester, een gelegenheidsverband van deskundigen, vakbondsbestuurders en oud Hoogoven directeuren, onder leiding van oud-directeur Piet Joustra. Naast het pleidooi voor een ‘vergroening’ van het productieproces van staal naar de inzet van aardgas en waterstofgas bij de reductie van het ijzererts, bevatte dat rapport óók aanbevelingen om de organisatie van de productie van staal vergaand te vermaatschappelijken. De aansturing van het productieproces, slechts op basis van het eigendomsbelang, is niet meer van deze tijd, en sluit ook niet aan bij de grootschalige inzet van publieke middelen om centrale onderdelen van het vergroeningsproces te kunnen realiseren. Het is niet zonder betekenis dat van al deze kanttekeningen slechts alleen een beroep op de Nederlandse overheid het FNV Groen Staalplan heeft gehaald.

Acties

Het FNV Groen Staal Plan kon aanvankelijk steunen op een tamelijk brede coalitie van maatschappelijke groepen, waaronder ook die van de milieubeweging. Maar ondertussen lijkt die coalitie kwetsbaar te worden. Greenpeace en Extiction Rebellion voorop kiezen voor de directe confrontatie met het bedrijf. Om tenminste enkele van de meest vervuilende onderdelen, zoals een cokes-gasfabriek, te doen sluiten. Ook enkele advocatenbureaus lijken munt te willen slaan uit de controverses over de milieubelasting van het staalbedrijf.

Activisten van Extinction Rebellion organiseerden eerder al zogeheten dy-inn acties bij de toegangspoorten van het bedrijf. En in het voorlaatste weekend van juni organiseerde Greenpeace een grote actie bij het Staalbedrijf in IJmuiden, waarbij enkele honderden actievoerders zich toegang tot het bedrijfsterrein verschaften en enkele activisten zich aan de spoorrails vast ketenden. Overigens genieten de acties van Greenpeace maar beperkt steun onder de lokale bevolking. (4)

Werkgelegenheid en recordwinsten

Die acties en uitgesproken kritische reacties in de media zetten de betrokken vakbondsactivisten bij Tata Steel stevig onder druk. Want die zien dat hun inzet voor het Groene Staalplan, mogelijk onderuit gehaald wordt. Kritische bedrijfsonderdelen zouden eerder gesloten moeten worden, nog voordat de omschakeling naar aardgas en waterstofgas gerealiseerd kan worden. Sluiting van de meest vervuilende onderdelen, zoals de cokesgasinstallatie, zou het financiële plaatje van de transitie negatief kunnen beïnvloeden. Zodanig dat een algehele sluiting aan de orde is en daarmee de werkgelegenheid van tenminste negenduizend werkne(e)m(st)ers en enkele tienduizenden van aangelegen bedrijven. Althans, dat is de lezing van de directie die stelt de inzet van de cokesgasfabrieken nodig te hebben om een deel van de kosten van de beoogde transitie te kunnen financieren. En daarmee zit het dispuut dus in de klem van de directie en de eigenaren van de staalfabriek die met hun privilege van het groeperen van de cijfers de financiële waarheid in pacht nemen.

Greenpeace verwijt de FNV Tata Steel al te zeer achter de directie van het staalbedrijf aan te lopen door te weinig afstand te bewaren tot de door de directie gepresenteerde financiële plaatjes. Ik denk dat Greenpeace daarin wel een punt heeft. De weigering om de vermaatschappelijking van de staalproductie expliciet ter discussie te stellen, lijkt zich ook hier te wreken. Tata Steel in IJmuiden boekt momenteel recordwinsten. Niet eerder werd een winstuitkering van drie maandsalarissen aan het personeel betaald. Gewoon een afspraak volgens de cao. Maar het roept ook vragen op over de inzet voor het Groene Staalplan van Tata Steel in IJmuiden en de aanwending van de schaarse middelen. Cokes importeren is het verplaatsen van de vervuiling.

Vermaatschappelijking

Roel Berghuis, voormalig FNV bestuurder bij Tata Steel, bepleitte zondag 18 juni jongstleden in een discussie van de Linkse Liefde in Ru Paré in Amsterdam voor het herstel van de brede coalitie achter het groene staalplan. (5) Daarbij hield hij een krachtig pleidooi voor het idee dat de Nederlandse staat en ook pensioenfondsen posities innemen in het bestuur van het bedrijf.

Met de ontvlechting en de verzelfstandiging van Tata Steel IJmuiden is de afgelopen jaren in elk geval een deel van de aanbevelingen van de werkgroep Zeester gehonoreerd. Maar van volgende stappen in de richting van die zo nodige, en onder anderen door Roel Berghuis bepleitte, vermaatschappelijking van de organisatie van de staalproductie is, nog altijd geen sprake. Het zou helpen als de FNV Tata Steel èn de milieubeweging zich in deze richting krachtiger zouden uitspreken.

(1) youtube.com: Gewoon Goed Vakbondswerk
(2) www.fnv.nl: Visie-voor-Tata-Steel-FNV-Metaal-Groen-Staal.pdf
(3) www.fnv.nl: strategisch-plan-Zeester.pdf
(4) www.facebook.com/photo?fbid=6482530088476461&set=a.369144683148396
(5) www.linkseliefde.nl