Over de vakbeweging

(Foto FNV op Flickr, CC2.0)

Best ongebruikelijk bij Konfrontatie, deze keer aandacht voor de vakbeweging. En met reden. Aanleiding is een artikel in de NRC van 8 februari jongstleden: Niet-vakbondsleden praten steeds vaker mee aan de onderhandelingstafel. Maar is dat erg?

Eerder die dag stond op de site van de NRC een andere kop bij hetzelfde artikel: Aan de onderhandelingstafel verschuift de macht naar de werkgever. Voorzien van dezelfde vraag. Deze tweede kop is indringender. Weliswaar laat ‘verschuiven’ open of er sprake is van een gerichte toe-eigening van die macht door de ondernemer. Zo ja, dan luidt het antwoord zonder meer: ‘dat is erg’. En daarmee dient zich het klassieke vraagstuk van ‘union busting’ aan, oftewel vakbondsuitdrijving. (1) Is dat mogelijk in Nederland, waar de twee grootste bonden FNV en CNV vooral met de cao bezig zijn, weinig slagkracht tonen binnen de bedrijven en de opduikende problemen meer signaleren dan aanpakken? Of is de beheerstaak van het management vooral een kwestie van ‘het zekere voor onzekere’.

Dubbelkarakter

Maar ook al zijn de Nederlandse vakbonden geïntegreerd in structuren van overleg en onderhandeling, uitsluiting veronderstelt een tegenmacht. Immers het gegeven dat mensen, afhankelijk van loon of uitkering, zich organiseren in een vakbond om hun individuele risico’s te beschermen, kan botsen met de belangen van hun ‘gesprekspartner’. Zo’n botsing kan zich bijvoorbeeld voordoen bij de afwijzing door ondernemers van bijvoorbeeld de automatische prijscompensatie. Of na een succesvolle staking en de verbreding daarvan naar meer bedrijven en de sector. Landelijke stakingen zijn in Nederland betrekkelijk zeldzaam, niettemin kan een confrontatie vroeg of laat uitgroeien tot maatschappijkritiek en antikapitalistische vormen aannemen. Dat is geen vanzelfsprekend noch duurzaam proces, maar is een ware mogelijkheid die bevorderd kan worden door opgedane ervaringen en initiatieven binnen en buiten de vakbond.

In dit verband wordt wel gesproken van het ‘dubbelkarakter’ van de vakbeweging. Twee strijdige functies: bevestigen versus aanvallen van het maatschappelijk systeem, oplossing versus tegenmacht. Oftewel, de behartiging van arbeidsbelangen kan zich verbinden met verzet tegen het maatschappelijk systeem. Tegen bijvoorbeeld de privatisering van de winsten, sociale ongelijkheid, seksisme en klimaatvervuiling. Werken aan deze verbinding kan samengevat worden als het streven ‘voor een strijdbare vakbeweging’.

Management gereedschap

Terug naar het artikel in de NRC van Koen Marée. Daarin speelt de kleine, ondernemersvriendelijke vakbond De Unie (“individueel maatwerk” in industrie en dienstverlening) een hoofdrol. In januari 2024 sloot De Unie een nieuw ca0-akkoord met Achmea, vermogensbeheerder en financiële dienstverlener en in Nederland 14.000 werknemers/werkneemsters. Daaraan vooraf werkte het management van Achmea aan ‘meer draagvlak’ voor het cao-besluit en ging een samenwerking aan met InnerVoice. Dit onderzoeksbureau kan door ondernemers ingeschakeld worden om te peilen welke arbeidsvoorwaarden ’teamgenoten’ belangrijk vinden.

In tegenstelling tot de FNV en het CNV was De Unie vooraf bereid het voorstel van Achmea’s management te aanvaarden om het resultaat aan alle betrokkenen voor te leggen. De bond ging nog verder en ontwikkelde samen met InnerVoice een digitaal enquêteprogramma. Al eerder had De Unie cao’s afgesloten na stemming van alle werknemers. Dat was in de bedrijfstakken e-commerce en technische groothandel en bij telecombedrijf VodafoneZiggo. Tot woede van FNV en CNV: “Ze willen van ons af en waar mogelijk vervangen door een ‘managementtool‘. FNV Nieuws, 14 april 2023.

Het enquêteprogramma werd voorgesteld als ‘neutraal’ en sloot dus relevante cao-verbeteringen uit. Om kritiek werd niet gevraagd, veranderingen en een mogelijk protest waren uitgesloten, een mogelijke staking was buiten elke orde en een verwijzing naar belangentegenstelling – ‘wie werkt en wie winst’ – was ondenkbaar.

Waarschuwing

Deze selectieve vakbondsuitsluiting is niet alleen een vorm van ‘valse concurrentie’, maar wordt besmet door het ledenverlies dat alle vakbonden treft. (3). Sleutelwoord daarin is de zogenoemde werkgeversbijdrage die de bonden via de staat van een werkgever ontvangen, wanneer ze een CAO afsluiten. Een bijdrage naar rato van het aantal mensen dat loonafhankelijk werkzaam is in betreffende onderneming of instelling. Een bond betaalt dus door zijn grondslag te praktiseren en daarmee voor de uitsluiting van een akkoord dat door één of meer andere bonden ondertekend wordt.

Dat gaat heel wat verder dan het uitblijven van een promotie van een vakbondslid of de toegang tot een cursus. Repressieve stapjes die een waarschuwing zijn voor het bij wet vastgelegde stakingsverbod of illegaal verklaren van het bestaan van vakbonden waar rechtse regeringen niet voor schuwen.

(1) Over ‘union busting’ en andere managementsstrategieën, Solidariteit, 1989.

(2) Solidariteit, pp. 214-217, 2005.

(3) CBS, januari 2024, ledenaantallen vakbonden:

* De Unie – 2008: 96.000 – 2023: 35.000.

* FNV – 2010: 1 miljoen 198.000 – 2023: 877.000.

* CNV – 2010: 336.000- 2023: 210.000.