Hoe Russische oligarchen de planeet vernietigen en samenspannen met hun westerse kompanen

(Door Gaspard d’Allens, Reporterre(*)  (Vertalingen en bewerking Thom Holterman, libertaire orde, tekst bij illustratie: ‘Wij ontvluchten de oorlog…’    ‘Ik ook.)

Onhoudbare levensstijl

Het is een beeld dat een voorbode is van de volgende klimaatcrises. De ultrarijken weigeren de geschiedenis onder ogen te zien en geven er de voorkeur aan zich af te scheiden. Terwijl de oorlog in Oekraïne woedt en de lagere klassen onder de bommen worstelen, ontvluchten Russische oligarchen de storm in hun jachten en privéjets, op zoek naar turquoise wateren en gastvrijer landen. Geconfronteerd met de dreiging dat hun rijkdommen in het Westen in beslag worden genomen, verschuilen Russische miljardairs zich in belastingparadijzen. Zoals de filosoof Bruno Latour [1] schreef: ‘als ze niet kunnen landen, proberen de ultrarijken te ontsnappen aan de gewone wereld’. [..]

De ballingschap van deze miljardairs is niet anekdotisch. ‘Een handvol superrijken drijft af naar zee terwijl miljarden mensen worstelen om te overleven en de planeet in een ecologische catastrofe stort,’ vertelde Gregory Salle aan Reporterre, de auteur van het boek Superyachts – Luxury, Calm and Ecocide (Amsterdam, 2021). Deze grote fortuinen zijn het embleem van het kapitaloceen. Hun levensstijl heeft bijna letterlijk alle banden met de gewone sociale wereld verbroken. [..]

(Foto: De « Dilbar », luxejacht van de miljardair Alicher Ousmanov, bij Antibes (Alpes-Maritimes) in 2018. Wikimedia / CC BY–SA 4.0 / Jpchevreau)

Hun levensstijl is onhoudbaar. De luxeschepen waar ze van houden verbruiken tot 2.000 liter brandstof per uur. Om dit in perspectief te plaatsen: driehonderd jachten stoten evenveel CO2 uit als de tien miljoen inwoners van Burundi. In een studie uit 2019 hebben twee antropologen van de Universiteit van Indiana (VS), Beatriz Barros en Richard Wilk, gekeken naar de miljardairs die het meest vervuilen. Ver voorop loopt oligarch Roman Abramovich, die de slechtste koolstofvoetafdruk op aarde heeft. Jaarlijks stoot hij 33.859 ton CO2 uit, terwijl de gemiddelde Russische burger slechts 11 ton uitstoot.

‘Het is een misdaad verkocht als een ideaal van het leven’

Dit opvallende verbruik van fossiele brandstoffen zou volgens de Zweedse ecoloog en universitair onderzoeker Andreas Malm een misdaad moeten worden genoemd. In zijn boek How to Blow Up a Pipeline (2020), hekelt hij krachtig ‘deze luxeprogramma’s’, ‘de ideologische speerpunt van business-as-usual: in een atmosfeer die al verzadigd is met CO2, is deze vervuiling het equivalent van projectielen die in de lucht worden gegooid en willekeurig op de armen vallen,’ schrijft hij.

De misdaad wordt nog verergerd door het feit dat de belangrijkste bron van luxe-emissies – de hypermobiliteit van de rijken, hun losbandige reizen per vliegtuig, jacht, helikopter – is wat hen in staat stelt zich geen zorgen te maken over de gevolgen, aangezien zij altijd elders onderdak kunnen vinden. ‘Ultra-rijk en hypermobiel zijn boven de 400 delen per miljoen (ppm) [maat voor concentratie CO2] [2], staat gelijk aan de dodelijke gevaren bij anderen dumpen en er zelf in één klap aan ontsnappen,’ concludeert Andreas Malm.

De gasmagnaat Gennady Timchenko, wiens fortuin wordt geschat op 22 miljard dollar, bezoekt bijvoorbeeld bijna elk weekend zijn luxueuze landgoed in Lavandou in de Var. Hij bezit ook onroerend goed in Zwitserland, een jacht dat op de Middellandse Zee vaart, een privéjet, enz. Tot voor kort werden Russische oligarchen goed ontvangen in Frankrijk. Gennadij Timchenko is in 2013 onderscheiden met de Chevalier de la Légion d’honneur, terwijl Iskander Makhmudov – zestiende fortuin van Rusland, eigenaar van verschillende jachtdomeinen in Sologne (1.300 ha) – had kunnen profiteren van de beveiliging door een zekere Alexandre Benalla toen deze nog op het Elysée werkte.

[Deze acceptatie van de beschreven legaal ogende criminaliteit – dus crimineel handelen zonder de benoeming ervan in het wetboek van Strafrecht – geeft mij in te spreken van het bestaan van een criminogene maatschappij. En hoe vloeiend de criminogene neoliberale tendens, het legaal misdadig handelen en het strafrechtelijk relevant handelen in elkaar over lopen, kan men herkennen aan de zojuist genoemde affaire Alexandre Benalla die omvangrijker is dan op het eerste gezicht leek. Benalla was oud-adviseur van president Macron voor beveiliging op het Elysée. Tegelijk, is nu komen vast te staan, had hij een beveiligingscontract met een naaste van Poetin, welke naaste weer verdacht is van het hebben van banden met de maffia. Daarnaast had Benalla een affaire met een tweede Russische oligarch. In totaal leverden de contracten hem 2,2 miljoen euro op; een deel van het geld is Benalla zelf in Marokko gaan ophalen (zie dossier affaire Macron-Benalla, Online); thh.]

De Franse vrienden van de Russische oligarchen

Verschillende Franse politici hebben schaamteloos met de oligarchen samengespannen. Voordat hij onder druk ontslag nam als eerste minister, was François Fillon directeur van de koolwaterstofgroep Zarubezhneft en de petrochemische reus Sibur, die worden gecontroleerd door Leonid Mikhelson, een van de rijkste mannen van Rusland. De voormalige Franse president Nicolas Sarkozy heeft zijn advies voor 3 miljoen euro verkocht aan een Russische verzekeringsmaatschappij die eigendom is van de twee miljardairs Sergej en Nikolaj Sarkisov. In Monaco was het een advocaat, die nu [maart 2022] minister van Justitie is, Éric Dupond-Moretti, wiens cliënt de oligarch Dimitri Rybolovlev was (onder meer voorzitter van de voetbalclub AS Monaco).

Deze ultrarijken, waarvan de overgrote meerderheid in de ban is van Vladimir Poetin, hebben geprofiteerd van vijftien jaar politieke zelfgenoegzaamheid in Frankrijk en meer in het algemeen in Europa. Jarenlang hebben zij zich onder het welwillende oog van de westerse elites verrijkt dankzij wat de grootste plundering in de geschiedenis zou kunnen worden genoemd: de ontmanteling van de Sovjetindustrie en de privatisering ervan.

[Laten we inderdaad niet vergeten, dat het huidige Rusland een kapitalistisch land is, waarbij aldaar het neoliberale kapitalisme zijn quasi optimum bereikt van plundering van het milieu en financiële roofzucht. Alles is daar in rap tempo (ongeveer 30 jaar) samengebald in misdaad (maffia)/oligarchendom/staat als invasiesysteem, waarover westerse landen enkele eeuwen gedaan hebben; thh.]

Kleptocratie overal

Olie, mineralen, gas… Toen de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken (USSR) uiteenviel, monopoliseerden deze oligarchen de rijkdom en verdienden superopbrengsten aan de export van koolwaterstoffen en in de extractivistische sector – wat ook zeer vervuilend is. Volgens de Boston Consulting Group (BCG) controleren de vijfhonderd grootste Russische fortuinen 40% van de nationale rijkdom. ‘Het is een kleptocratische drift zonder grenzen’, vatte de Franse econoom Thomas Piketty samen.

[Kleptocratie kan men vertalen met ‘regering door dieven’. Het heet geen staatsvorm te zijn. Dat valt te bezien. Het Russische regeringssysteem heeft zich onder druk van Poetin gevestigd. Het is ‘monarchisch’ van karakter, de sturing is monocentrisch. De ‘rule of law’ is opgeheven waardoor er een ‘machtstaat’ is ontstaan geleid door één persoon die zich bovenmatig verrijkt heeft [zijn vermogen kan alleen maar geschat worden; staat op 100 miljard dollar; thh.; zie Online] en de buit deelt met een groep oligarchen die hem onvoorwaardelijke trouw hebben beloofd (‘de familie’ zoals dat ook in maffia-kringen heet). Wie de afspraak overtreedt, wordt door Poetin een ‘landverrader’ genoemd. Gelijk een maffiose systeem gaat het om een roofachtige soort verrijking, binnen een begrensd territoir met onderwerping van hen die binnen die grens verblijven. We hebben hier alle elementen om over ‘staat’ te spreken, en in dit geval van een bijzondere soort, te weten een kleptocratie.

Officieel wordt het huidige Rusland wel een ‘autocratie’ genoemd, maar dat is alleen om dat te kunnen afzetten wat het Westen voor zichzelf behoudt: ‘democratie’. Echter, het roofzuchtig handelen van de elites in beide systemen is elkaars equivalent. Het vergaren van fortuin verliep in het Westen eeuwen langs de lijn van het kolonialiseren. De Nederlandse ‘Gouden Eeuw’ was er aan te danken. Enkele eeuwen nadien doet het zich voor dat Nederland zelf net bevrijd is van een invasiesysteem (het Duitse), of het zette de werktuigen van een invasiesysteem op de boot naar wat het meende dat haar toekwam: Indonesië…; thh.]

Kleptocratie dus. Het huidige Rusland heeft elke ambitie van herverdeling laten varen. Het vergaarde geld wordt in dit geval buiten het land verkwist. Ongeveer 60% van de rijkdom van de rijkste inwoners van Rusland (de top 0,01%, of ongeveer 10.000 mensen) is in belastingparadijzen ondergebracht. De Panama Papers en de Paradise Papers hebben de frauduleuze praktijken aan het licht gebracht van degenen die dicht bij het Kremlin staan om grote sommen geld aan Rusland te onttrekken. [En hetzelfde geldt voor menig Westers bedrijf en persoon zo kon uit die ‘papers’ opgemaakt worden; thh.]

De onderzoekers Gabriel Zucman, Thomas Piketty en Filip Novokmet schatten dat Russen, zowel particulieren als bedrijven, 1000 miljard dollar aan activa in het buitenland bezitten. Dit is meer dan de helft van het nationale bruto binnenlands product. Met de oorlog in Oekraïne kan dat veranderen. De bevriezing van de tegoeden van de Russische oligarchen is van een nooit eerder geziene omvang en de beelden van de inbeslagnemingen tonen aan dat internationale regulering mogelijk is.

‘Pas echter op dat de confrontatie tussen ‘democratieën’ en ‘autocratieën’, de nuttige en verdienstelijke westerse ‘ondernemers’ en de schadelijke en parasitaire Russische ‘oligarchen’, niet wordt overdreven’, waarschuwt Thomas Piketty. ‘Al te vaak wordt vergeten’, zo gaat Piketty door, ‘dat de westerse landen met Rusland een ongebreidelde hyperkapitalistische ideologie delen inclusief een juridisch, fiscaal en politiek systeem dat steeds gunstiger is voor het grote geld’.

(*) Gaspard d’Allens (Vertalingen en bewerking Thom Holterman; het artikel is integraal te raadplegen op de site Reporterre (Online) waar ook de noten te vinden zijn).