Hoe extreem zal Javier Milei zijn?
De verkiezing van de kettingzaagzwaaiende libertariër in Argentinië is een schok voor de gevestigde orde
Javier Milei , die zichzelf als “anarcho-kapitalist” beschrijft, wordt de volgende president van Argentinië. Een met kettingzagen zwaaiende, beroemde econoom met wild haar en Wolverine-bakkebaarden, won zondag de verkiezing van de centrumistische Sergio Massa met 56% tegen 44%. Nu is het de beurt aan Argentinië om te experimenteren met een hard-rechtse buitenstaander met grote praatjes, na soortgelijke probeersels in het hele continent en daarbuiten.
Milei erft een land dat worstelt met een recessie, een armoedecijfer van 40%, hyperinflatie, hoge schulden en stijgende criminaliteit. Zal hij erin slagen om zijn radicale schoktherapiemaatregelen door te voeren, zoals velen vrezen – en vele anderen wanhopig genoeg zijn om het uit te proberen? De voortekenen wijzen er tegen, hoewel het moeilijk is om te voorspellen wat je kunt verwachten van een man wiens eigen biograaf hem “onstabiel” noemde.
Milei’s overwinning werd openlijk aangekondigd. De enige kandidaat van La Libertad Avanza werd eerste in de open voorverkiezingen van augustus, een soort generale repetitie voor de verkiezingen zelf. Maar toen minister van Economie Massa vorige maand de eerste ronde won met 9,8 miljoen stemmen, met Milei op 8 miljoen, vroegen sommigen zich af of de Argentijnen misschien minder zin hadden in risico’s dan verwacht.
Uiteindelijk werd Massa verslagen. Figuren uit de centrumrechtse anti-Peronistische coalitie, waaronder de verslagen presidentskandidaat Patricia Bullrich en de neoliberale ex-president Mauricio Macri – die beiden door Milei herhaaldelijk werden beledigd – schaarden zich achter de libertair. Dit gaf waarschijnlijk de doorslag, net als het feit dat de inflatie 140% bedraagt. Massa, die afkomstig is uit de gematigde vleugel van de nationalistische en populistische Peronistische coalitie, probeerde zich te distantiëren van de vorige, meer links georiënteerde regering, maar dat was altijd moeilijk te verkopen.
Maar ondanks Milei’s extremisme kwam hij in de laatste weken van de campagne terug op veel van zijn beloften. De man die zei dat hij de centrale bank zou afschaffen, de peso door de dollar zou vervangen en in een willekeurig aantal ministeries zou wegbezuinigen, ging even later beweren dat hij de pensioenen, het welzijnsbeleid, de volksgezondheid en het onderwijs zou behouden. Het is ook de moeite waard om te onthouden dat dit een libertariër is die zo radicaal is dat hij het had over het toestaan van een markt in menselijke organen (weer een beleidsvoornemen dat hij onlangs heeft afgezworen).
Wat kun je verwachten van een Milei-regering? Op persoonlijk vlak is Milei heethoofdig en gevoelig voor uitbarstingen, zoals in een recent tv-interview waarin hij beweerde stemmen te horen die er niet waren. Dat was misschien niet zo ver gezocht voor een man die beweert te communiceren met zijn dode hond.
Massa probeerde natuurlijk ijzer te smeden zolang het vuur heet is. Maar als de minister van Economische Zaken zegt “stem niet op deze man, hij is buiten controle” terwijl de economie waar hij ogenschijnlijk de leiding over heeft écht niet onder controle is, dan kan het de Argentijnen nauwelijks kwalijk worden genomen dat ze besluiten om dan maar op een gek te gokken.
Op institutioneel niveau wordt zeker een patstelling verwacht. Milei’s partij heeft slechts 38 van de 257 zetels in het lagerhuis en acht van de 72 in de senaat. De vraag is hoezeer gevestigd rechts bereid zal zijn om samen te werken met een man die beweert “tegen alles wat er is” te zijn en “politici er uit te willen trappen met een schop onder hun hol”. En hoe goed zal hij in staat zijn om met hen samen te werken?
Als we afgaan op de ervaringen van buurland Brazilië met Jair Bolsonaro, zal de regering op economisch gebied meer conventioneel neoliberaal zijn, terwijl het radicalisme tot uiting zal komen op cultureel gebied. De paus een “linkse klootzak” noemen en de op één na grootste handelspartner van het land, China, tegen zich in het harnas jagen door te zeggen dat hij niet met communisten zal samenwerken, kan een voorbode zijn van sommige van zijn capriolen in de regering.
Voor nu kunnen er drie meer algemene conclusies worden getrokken. Ten eerste is er een enorme herschikking aan de gang, zoals ik na de eerste ronde al opmerkte. Ten tweede lijkt het erop dat het politieke patroon in het hele continent steeds meer gaat tussen een establishment van centrum-links dat niet in staat is om een echt programma te bieden en extreem-rechts populisme.
Het derde en meest verontrustende punt is de manier waarop de dictatuur wordt goedgepraat. Milei heeft de misdaden van de junta van Argentinië, die regeerde van 1976 tot 1983 en verantwoordelijk was voor massale martelingen en tot 30.000 doden of “vermisten”, gebagatelliseerd. Zijn running mate, Victoria Villarruel, is nog erger – ze is berucht vanwege het verdedigen van militaire functionarissen die beschuldigd worden van misdaden tijdens het dictatoriale tijdperk.
Ook hier lijkt een aantredende Milei-regering veel gemeen te hebben met rechts-extremisten elders, zoals de Braziliaanse Bolsonaro of Giorgia Meloni in Italië, die verontwaardiging hebben gewekt omdat ze gebroken hebben met de democratische consensus van na de dictatuur.
Misschien is dit de aard van rechts-populistische politiek in een tijd van scherpe economische achteruitgang. Nu er geen toekomst is, wordt politiek een strijd om het verleden.
(aanvulling globalinfo: Over de mate van waanzin van de komende president valt nog veel meer te zeggen. In Latijns Amerika wordt daar veel informatie over gedeeld, en is er al een boek over verschenen (met de veelzeggende titel ‘De Gek’. Hij is beweert niet alleen met zijn overleden hond te communiceren, maar via dat beest ook directe boodschappen van god te ontvangen. Zie deze Spaanstalige recensie)