Het Kapitalistisch Economisch Model Als Legitimatie Voor Destructie En Gif Mengen. Vier Voorbeelden
In een naïef ogenblik kunnen mensen wellicht denken dat ‘groen’ kapitalisme, of ‘duurzaam’ kapitalisme het tij kan laten keren wat de vernieling van het milieu en wat de vergiftiging van levensmiddelen aangaat. Vergeet het maar. Met het kapitalisme als economisch systeem heb je winst-denken in huis gehaald, waarvoor alles moet wijken.
(Door Thom Holterman, oorspronkelijk verschenen op Libertaire Orde, illustratie uit Sine Hebdo: “Al weer een gek die op de menigte inrijdt” (MEDEF: de ondernemersbond van Frankrijk))
Een dergelijke zin is snel geformuleerd en maskeert wat er fijnmazig achter de woorden ‘economisch systeem’ schuilgaat om kapitaalsaccumulatie en uitbuiting vrij baan te geven. Welke mechanismes zijn werkzaam? Als antwoord op die vraag volgt hier geen ingewikkelde beschouwing, maar worden enkele recente voorbeelden gegeven, die het antwoord in zich dragen, voorbeelden die ieder kan herkennen of zich herinneren en aanvullen met andere. Het betreft voorbeelden van fraude en vergiftiging ten behoeve van een hoge beursnotering.
De vrijheid daartoe wordt in kringen van het grootkapitaal en het liberalisme opgeëist. Dit spreekt uit de opmerking van Muriel Pénicaud, de huidige Franse minister van Arbeid en voormalig directielid van Dassault Système (2002-2008) (een dochterbedrijf ervan bouwt gevechtsstraaljagers) en van de multinationale voedingsmiddelenindustrie Danone (2008-2014). Het Franse weekblad Marianne van 8-14 september 2017 citeert haar: ‘De rol van de sociale norm is niet meer de ongelijkheden bestrijden, maar de voorwaarden creëren van de vrijheid van produceren’ (mijn vertaling, thh). Dit is een maffia-norm: het installeren van een amfetamine-fabriekje, het aanleggen van een hennepplantage valt hieronder. Tenzij de ‘voorwaarden’ waarover Pénicaud spreekt, een verbod inbouwen. Dan wordt het ‘wie de sterkste is, die wint’ en dat is op te vatten als maffia-rule. Die heerst dan ook zullen we gaan zien in de onderstaande beschreven gevallen.
Fipronil
Het is niet voor het eerst dat fraude in de voedselindustrie aan de orde is. Doen we een stapje in de tijd terug dan komen we bij de lasagne terecht waarin paardenvlees was verwerkt (februari 2013). Niet dat met paardenvlees wat aan de hand hoeft te zijn. Maar als het vlees in een product (lasagne) op de verpakking ‘rundvlees’ heet, dan hoort dat ook zo te zijn. Paardenvlees kan evenwel goedkoper zijn dan rundvlees en wanneer alles tot gehakt is verwerkt, wie van de consumenten zal dan merken dat het rundergehakt deels paardengehakt is. Niemand. Dan is de winst door het prijsverschil gemaakt, mooi meegenomen. Opnieuw is er iets aan de hand, nu dan met eieren. In vele ervan, zo is gebleken, zat de verboden stof fipronil, een insecticide die ‘mogelijk kankerverwekkend’ is…
In beide gevallen (lasagne, eieren) gaat het om fraude wat de inhoud van de producten betreft. En in beide gevallen komt de waarschuwing dat er iets aan de hand is niet van een minister tot wiens sector de bedrijvigheid behoort, maar van mensen uit de sector zelf (‘klokkenluiders’): een veearts uit Ierland en een persoon uit een farmaceutische industrie. De voor die sector verantwoordelijke ministers, bleken al maanden eerder op de hoogte te zijn, zo leert berichtgeving. Er wordt dan wel geschermd met beleidsmaatregelen vanuit de Europese Unie tegen een dergelijk frauduleus handelen, die is evenwel primair niet opgezet om consumenten te beschermen, maar om te zorgen dat het bedrijfsleven zijn gang kan gaan (de maffia-norm van Pénicaud). Zonder de term ‘maffia’ daarbij te gebruiken, merkt de levensmiddelenspecialist Périco Légasse dit ook op. Hij is de auteur van een artikel in het Franse weekblad Marianne van 25-31 augustus 2017 over de fipronil-eieren. Het gaat er eerder om, zo legt hij uit, delen van de agro-industriële lobby tegemoet te komen en de winsten van de grote distributeurs te verzekeren (over lobbyen in Europa, zie Rinus van Schendelen, Beïnvloeding in Nederland en Europa, 2017).
Wat die levensmiddelenmaffia aangaat, past de gang van zaken in overwegingen om via overproductie de overconsumptie op te voeren, om langs die weg de behoeften bij de massa’s te laten groeien: stimuleren van wat de Fransen noemen malbouffe (junkfood, ongezond eten). Massaconsumptie maakt dat prijzen laag gehouden kunnen worden (concurrentiele opties voor ‘prijzenoorlogen’). Die ondernemerspolitiek maakt dat een aantal tarieven onder druk komen te staan door zodanig te zakken dat sommige producenten (waaronder boeren) niets meer verdienen. Een grootgrutter stelt bijvoorbeeld, zoals Légasse uitlegt, een belachelijk lage inkoopprijs voor zichzelf vast met de boodschap: zie maar of je er nog wat aan verdiend anders wordt het ‘code 4’ (uitsluiting van levering). En dan kan het gebeuren dat rundvlees van schrik verandert in paardenvlees…
Dit is een van de mechanismes van het vernietings- en vergiftigingssysteem dat inherent is aan de kapitalistische economie. Twee voorbeelden van dat systeem in andere productiesectoren ontleen ik aan het Franse dagblad Le Monde van 1 september 2017. Het ene gaat over de vraag al dan niet opnieuw toestaan van het gebruik van glyfosaat, het andere over het delven (en gebruiken) van asbest.
Glyfosaat
Glyfosaat is het werkzame (en kankerverwekkende) bestanddeel dat in de onkruidbestrijder Roundup zit. Dit middel wordt vervaardigd door de Amerikaanse agrochemische industrie Monsanto. Uiteraard ontkent Monsanto dat Roundup kankerverwekkend is en in sommige wetenschappelijke kringen heet het dan ook ‘mogelijk kankerverwekkend’. Als het om gezondheid gaat, kan je evenwel maar beter het zekere voor het onzekere nemen. In Europa is het gebruik van glyfosaat verboden, maar er zijn kringen die op heroverweging van die beslissing aandringen. Monsanto bedrijft dan ook een agressieve (juridische) benadering van wetenschappelijke kringen die hun poot stijf houden met: kankerverwekkend. Ten behoeve van de ‘voeding’ van die benadering is door het bedrijf een ‘Glyphosate Task Force’ in het leven geroepen, dat door haar gestuurde, zogenaamde wetenschappelijke publicaties verspreid. Onlangs kwam aan het licht dat een rapport waarop de Europese Commissie aandringt om het gebruik van glyfosaat weer – voor 10 jaar – vrij te geven, bestaat uit plak- en knipwerk van stukken door de bedoelde ‘Task Force’ geproduceerd, aldus kon Le Monde van 16 september 2017 melden. Het gaat ook hier om fraude, waarvoor niet wordt teruggedeinst. Het is te danken aan de Oostenrijkse biochemicus Helmut Burtscher, zo kan men in Le Monde lezen, dat deze vorm van plagiaat boven tafel kwam.
Dat Monsanto niet met een verbod kan leven – uw leven is hen een zorg – is begrijpelijk. Dat bedrijf heeft namelijk haar economisch model gebouwd op vergiftiging van de hele wereld. Er zijn namelijk landen buiten Europa waar het gebruik van glyfosaat niet verboden is. En zeker, het gaat om gigantische bedragen (zoals investeringen in het productieproces). Het is ook niet voor niets dat de Duitse farmaceutische multinational Bayer (dat is voortgekomen uit I.G. Farben, het bedrijf dat Zyklon B voor de gaskamers van het voormalige Duitse naziregime maakte), zo’n 60 miljard euro voor de overname van Monsanto neertelde. Wie veel wil verdienen, moet over lijken durven gaan. Business as usual. Het is inmiddels zover dat het moeilijk is een levensmiddel te kopen dat niet met glyfosaat in aanraking is geweest, meldt de woordvoerder van Générations futures (Le Monde van 14 september 2017).
Glyfosaat in cornflakes
‘Oh, daarom ziet hij er veel ouder uit gelet op zijn leeftijd!’
Er is dus niets vreemd aan da0 VVD-minister van Landbouw, Henk Kamp, het voorstel van de Europese Commissie steunt om de goedkeuring van het middel glyfosaat met tien jaar te verlengen, zoals op 11 september 2017 door de NOS bekend werd gemaakt. Henk Kamp huldigt die mening omdat Monsanto de kans moet krijgen haar economisch model, waar Kamp als VVD-er ideologisch geheel achter kan staan, ten uitvoer te brengen. In het leven gaat het immers om geld verdienen en graag veel geld. In dat geval kan je Kamp om een boodschap sturen zonder verder enig verstand van zaken te hebben. Daarom kon hij ook kennelijk zonder enige gewetenswroeging het geplagieerde rapport – waarvan hierboven sprake was – in zijn overweging, als daarvan bij Kamp al sprake is, meenemen.
Henk Kamp heeft bewezen blijkbaar overal inzetbaar te zijn. Hij was minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, vervolgens minister van Defensie, kortom iemand die zijn ziel bij destructie heeft ondergebracht. Daarom was hij vervolgens goed bruikbaar als minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, want op het vlak van de sociale kwestie viel ook nog heel wat te slopen. Hierop volgend werd hij minister van Economische Zaken waar hij op zijn plaats was om de kloof tussen arm en rijk te helpen vergroten (maffia-norm van Pénicaud). Het is dus geen toeval dat hij in zijn huidige ministeriele functie pleit voor opheffen van het gebruiksverbod van glyfosaat. Er valt weer wat te verdelgen – mensen, want daarvan zijn er te veel in de ogen van elementen in de heersende kaste. En bij een chemische industrie zit je dan goed – zo zagen we hierboven. Henk Kamp is daarmee tevens terug bij een van de VVD-wortels, de Engelse econoom Thomas Malthus (1766-1834), de misantroop die de gevaren van bevolkingsgroei zag en bestreed. Als het aan Kamp lag zou vermoedelijk ook het gebruik van asbest weer vrij gegeven mogen worden. Daar geldt immer ook het voornoemde economisch model…
Asbest
Aan de neoliberale optiek van winst-maken zijn destructie van het milieu en over lijken gaan immanente elementen. Het is niet vreemd ze aan te treffen in Brazilië. In een artikel in Le Monde worden ze aangedragen naar aanleiding van het bespreken van een uitspraak van de hoogste Braziliaanse rechter in een zaak over het delven van asbest. Materieel draait het om het volgende. Al meer dan honderd jaar is aantoonbaar bekend dat asbest kankerverwekkend is. Daar is ook in Brazilië geen twijfel over. Een aantal deelstaten van dat land kent dan ook een verbod op het delven ervan. De juridische kwestie ging erover of een dergelijk verbod niet ongrondwettelijk is naar Braziliaans recht (met een meerderheid van één rechter besloot het Hof tot ongrondwettelijkheid). Overigens lopen er ook in Frankrijk juridische kwesties over asbest, zo las ik op de site van Le Grand Soir van 19 september 2017. Daarbij wordt een parabel van de Franse schrijver Jean de la Fontaine (1621 – 1695), ‘Les animaux malade de la pest’, gebruikt om de situatie te typeren waarin een reeds twintigjaar lopend juridisch gevecht zich heden bevindt. En De la Fontaine wist het al: ‘Afhankelijk van het feit of u machtig of een sloeber bent, krijgt u van de rechtbank gelijk of ongelijk’. In de beschreven zaak op de site van Le Grand soir is de score dan ook: Asbest 2 – Gerechtigheid O.
Asbest is ontegenzeggelijk een delfstof met uitstekende brandwerende en isolerende kwaliteiten en grote soepelheid om het te verwerken. Per jaar wordt in Brazilië zo’n 300 000 ton van deze hoog-kankerverwekkende grondstof geproduceerd (en bijvoorbeeld in dakconstructies en waterreservoirs verwerkt). De helft van de productie wordt uitgevoerd. ‘C’est une exportation de la mort’ (Het is een export van de dood). De firma die zich met de productie bezighoudt, Eternit, vaart er wel bij. De Braziliaanse oppositie laat het er niet bij zitten en knokt door voor een algeheel verbod.
Nitraat en nitriet
In 2015 verklaarde de Wereldgezondheidsraad industrieel gemaakte vleeswaren kankerverwekkend. Die vleeswaren werden verantwoordelijk geoordeeld voor darmkanker. In Frankrijk sterven daaraan jaarlijks 18000 mensen, vooral afkomstig uit de volksklassen. Ik citeer hier de inleiding bij de voorpublicatie van delen uit het boek van Guillaume Coudray, getiteld Cochonneries. Comment la charcuterie est devenue un poison (2017) (Vuiligheid. Hoe de vleeswaren een gif zijn geworden). De voorpublicatie is te vinden in het Franse weekblad Marianne van 8-14 september 2017. Aan de inleiding ontleen ik nog het volgende.
De oorzaak van het kunnen optreden van kanker ligt bij het gebruik van nitraat (salpeter) en nitriet, die aan de vleeswaren op een quasi systematische manier sinds de 19de eeuw worden toegevoegd. Dit gebeurde ter vervanging van de traditionele manier van het zouten van vlees. De nieuwe toevoegingen werk(t)en tegelijk als kleur- en conserveringsmiddel. Maar waar het vooral om ging was, dat het de vleesindustrie toestond massaal te produceren wat voorheen ambachtelijk werd gemaakt. Daar kwam bij dat die productiewijze het hele jaar door kon plaatsvinden, terwijl de ambachtelijke verwerking meer seizoensgebonden was. Al een eeuw geleden waarschuwden onderzoekers voor de gevaren van de nieuwe verbluffende chemicaliën. Steeds meer werd duidelijk welk soort ‘omzettingen’ in het menselijk lichaam erdoor plaatsvonden.
De auteur van het boek Vuiligheid beschrijft de geschiedenis van de giftige vleeswaren. Het gebruik van de chemicaliën neemt een vlucht in een industrie die zijn afzet als maar vergroot. De eerste in de kinderschoenen staande sanitaire normen werden vaak omzeild. De industrie werd voorwerp van beursspeculanten. Komen we in onze periode dan ontdekt men ook perverse effecten bij de Europese constructie met zijn cynische lobby’s. We kennen die al van de multinationals in de tabaksindustrie en van de asbestindustrie. Het boek beschrijft wat er in de afgelopen decennia zich heeft voorgedaan aan manipulaties, chantage op het werk, juridische krachtmetingen en publicatie van pseudowetenschappelijke teksten om de leugens zeker te stellen, dat nitraten en nitrieten de enige middelen vormen tegen vleesvergiftiging en diverse bacteriologische besmettingen.
Kortom, de vuiligheid van deze industrie doet een schepje bovenop het gelijk van allerlei soorten vegetariërs. De auteur weet evenwel ook het bestaan aan te wijzen van plaatselijke producten die zonder toevoegingen van nitraat en nitriet werken, zoals gecertificeerde Parmaham en ambachtelijk gemaakte, streekgebonden ‘echte vleeswaren’.
Aanslag
Al weer een gek die op de menigte inrijdt (MEDEF: de ondernemersbond van Frankrijk)
Met de vier hierboven geschetste vormen van industrieel handelen, is de maffiose inslag blootgelegd van het concurrentiele kapitalisme. Hoewel je spreekt over ‘industrieel handelen’ zijn de verantwoordelijken ervoor de ‘patrons’ van de multinationals. Die ‘patrons’ hebben zich verenigd in werkgeversorganisaties, zoals in Nederland in het VNO-NCW en in Frankrijk in MEDEF (de afkorting die men hierboven op de vrachtwagen leest). Fraude en vergiftiging is bij de lui die aan de leiding staan van de genoemde industrieën schering en inslag (en zij zelf weten natuurlijk nooit van iets). Zij plegen of laten plegen voortdurend of bij voortduring aanslagen op de gezondheid van mensen. Tussen die leiding en politici van nationaal en Europees niveau zitten de door de industrie betaalde lobby’s. Daar vindt men dan een grijs gebied voor maffiose connecties, zoals ook door de Italiaanse politicoloog en maffia-specialist Fabrice Rizzoli (in zijn La Mafia de A`a Z, 2012) inzichtelijk is gemaakt. Het structurerende element waarop men steeds kan terugvallen, is ‘het economisch model’. Dat draait om winst-maken, desnoods over lijken. Je wordt er niet vrolijk van. Wel giftig!
Thom Holterman
[Cartoons ontleend aan Siné Mensuel nr. 67, september 2017; de glyfosaat-cartoon komt uit Charlie Hebdo nr. 1313, 20 september 2017]