Extreem-rechts werkt door in rechts
De kapitein verlaat als eerste het zinkende schip. Tenminste dat was mijn primaire indruk, toen Rutte zo’n anderhalve maand geleden de val van het kabinet en daarna zijn vertrek als partijleider van de VVD aankondigde. Terwijl hij nog riep een waanzinnig gaaf land achter te laten, bleek zijn vertrek niet zo vrijwillig te zijn.
(Foto Jeff Safi, Flickr CC2.0)
De passagiers hadden zich al aan stuurbord verzameld om hem uit te leggen dat er helemaal geen lek was. De koers was niet rechtlijnig genoeg, het roer moest om naar een herkenbaar meer uitgesproken politiek rechts. Om te beginnen kon best samengewerkt worden met de vroegere partijgenoot Wilders, zo zei zijn opvolgster Dilan Yesilgöz..
Kennelijk was het niet voldoende dat Rutte, samen met de Italiaanse neofascistische premier Meloni en de conservatieve voorzitter van de Europese Commissie Von der Leyen, tot afspraken was gekomen met de Tunesische dictator Kais Saied. Zowel over honderden miljoenen euro steun aan investeringen in handel en energie als voor terugdringing van het aantal migranten naar Europa – voor grensbewaking en tegen mensensmokkel. Tegenstanders van Saied worden opgesloten, demonstraties verboden en vooral jongeren vluchten uit een bestaan zonder werk, geld en toekomst. Rutte domweg mijmerend: steun, zodat het land stabiel blijft.
Snoeihard
Het voorgaande schreef ik afgelopen vrijdag. Zaterdag kwam de Volkskrant door de bus. Met op pagina drie de kop: VVD van Yesilgöz poetst haar rechtse veren op. Gevolgd door de conclusie: met een snoeihard rechts geluid – een strenger asielbeleid en meer veiligheid. Netjes samengevat in de titel van het verkiezingsprogramma “Ruimte geven, grenzen stellen”. Oftewel: minder regels, behalve voor asielzoekers.
Hoewel de VVD in recente peilingen (verkiezingen Tweede Kamer aanstaande november, zie de tabel onder dit artikel) niet meer het hoogste scoort en niet de enige rechtse partij is, gaat mijn aandacht naar de vraag hoe de verhouding is met extreem-rechtse partijen.
Eerst een beknopte aanduiding. Dat de VVD een rechtse partij is, staat buiten kijf: ze onderschrijft, steunt en vernieuwt het kapitalisme, sociaaleconomisch en ideologisch. De betekenis en invloed van de staat legt ze aan banden, dit in tegenstelling tot het geven van alle ruimte aan het (al of niet inmiddels geprivatiseerde) ondernemerdom. De burgerij biedt ze de gewenste vrijheid van denken en handelen.
Een onderscheid met een extreem rechtse partij is dat de laatste kritisch is over de uitwassen van het kapitalisme die met name het ‘gewone volk’ treffen. Daarnaast wijst ze de aanwezigheid en komst van migranten af, is nationalistisch, racistisch en reactionair. Orde en tucht staan hoog aangeschreven.
Verrechtsing
Gegeven de betrekkelijkheid van peilingen, daalt de steun aan de oud-regeringspartijen. Hier gepeilde cijfers over zetels:
* Met name de ‘middenpartij’ D66 wordt hierdoor geraakt (van 24 naar 7). Verder de VVD (van 34 naar 22) en het CDA (van 15 naar 3). Ook de ChristenUnie valt terug (van 5 naar 4).
* Dit verlies van in totaal 42 zetels tekent schril af tegen de winst van de PvdA/GroenLinks (van 17 naar 28) en de Partij voor de Dieren (van 6 naar 8) – samen 13. Bovendien verliest de SP er 4 (van 9 naar 5).
* Extreem-rechts profiteert niet van het verlies van de regeringspartijen. De PVV zakt 4 zetels (van 17 naar 13), Forum voor Democratie vijf (van 8 naar 3) en JA21 handhaaft zich met 3 zetels. Samen: een daling van 9 zetels.
* De stevige verschuiving ligt bij de komst van twee (relatief) nieuwe partijen. De grootste van alle met 31 zetels: Nieuw Sociaal Contract, NSC (Omtzigt) en BoerBurgerBeweging, BBB: 13 (in 2021: 1). Samen: 44.
Bij NSC staat het huidige maatschappelijk systeem niet ter discussie, wel de structuur van de besluitvorming. Markant zijn de nadruk op verbetering van de bestaanszekerheid en het standpunt dat een eventuele coalitie met extreemrechtse partijen uitgesloten is. Daarnaast dient de migratie zich te beperken tot arbeid en studie. Hoewel de politieke praktijk nog ontbreekt, kan van een rechtse partij gesproken worden.
De vraag is of dat ook voor de BBB geldt met haar standpunt van versterking van de buitengrenzen ten opzichte van migratie en zelfs van een acute asielstop. Hetzelfde roept de bekendmaking op van enkele te kiezen leden voor de Tweede Kamer die eerder PVV en JA21 vertegenwoordigden.
Beide partijen lijken vooral voor het zieltogend CDA een alternatief te zijn. Omtzigt heeft daar een lange geschiedenis gekend. Hetzelfde geldt voor de nieuwe lijsttrekker van de BBB, Mona Keijzer.
Conclusie: de niet alles zeggende peilingen laten een versterking zien van rechtse partijen die zich ook zo dienen te profileren. Daarin is de toekomst van het CDA dat zich presenteert als ‘de partij van het midden’ ongewis. Extreemrechts is getalsmatig niet gegroeid, maar de betrokken visie heeft zich meer genesteld in de klassiek rechtse partijen.
Een verdere verrechtsing is dus aan de orde. Doodzwijgen, binnen en buiten het parlement, zo leert de geschiedenis, komt neer op aanvaarden.