Ga naar de inhoud

Een nieuwe geel-rode coalitie aan de macht in Italië

De crisis van de voorbije zomer. Het gaat over onenigheid op het vlak van een der belangrijkste ecologische en sociale strijdthema’s in Italië, nl. het TAV-project voor een hogesnelheidstrein Turijn-Lyon, dat aanleiding gaf tot de val van de regering.

15 min leestijd

(Door Chiara Filoni (*) Verschenen op 9 december bij CADTM Nederlandse vertaling: Ander Europa foto Matarella en Conte, Presidency of the Italian Republic)

Op 7 augustus verwierp de Senaat de motie voorgesteld door enkele senatoren van de Vijfsterrenbeweging (*1) met de vraag aan het Italiaans Parlement om zich uit te spreken tegen het project voor een hogesnelheidstreinverbinding Turijn-Lyon en om andere dingen te bedenken om er de financiële middelen aan te besteden. In tegenstelling daarmee worden alle moties, voorgesteld door centrum-links, ten gunste van de lijn Turijn-Lyon aangenomen door de Lega (*2) van Salvini en rechts. Op 8 augustus volgt dan een motie van wantrouwen vanwege de Lega aan Eerste Minister Giuseppe Conte. De Lega, die kan bogen op haar resultaat bij de Europese verkiezingen van 26 mei (34,2% tegen 15% voor M5S), speelt haar arrogant spel: met haar motie van wantrouwen tegen de Eerste Minister laat ze de alliantie vallen met de Vijfsterrenbeweging (waarvoor Conte borg stond) en dus ook de regering. Ze roept vervroegde verkiezingen uit want ze weet dat ze als winnaar zal uitkomen en een andere alliantie kan aangaan – meer logisch dan de vorige – met de rest van rechts. Op 20 augustus neemt Giuseppe Conte ontslag in de Senaat, en ondanks de pogingen van Salvini om opnieuw een regering te vormen met M5S (en na het intrekken van de motie van wantrouwen) viel dezelfde avond de regering.

Van ’geel-groen’ naar ‘geel-rood’

Deze verwikkelingen stellen een einde aan de geel-groene regering (*3) die 14 maanden had geduurd. Maanden van conflicten en frustraties tussen de twee partijen die aan de macht waren, de Lega en de Vijfsterrenbeweging. Deze laatste werd door de Lega steeds meer opzij gedrumd, vooral na de Europese verkiezingen (en ondanks het belangrijk verschil in kamerzetels: 216 voor M5S tegen 125 voor de Lega). M5S kreeg het zwaar te verduren door haar coalitie met de Lega. De misverstanden waren al zichtbaar vanaf het begin van de legislatuur, vooral bij de linksere minderheid van M5S en hun kiezers, die verplicht waren steeds repressieve en conservatieve maatregelen te aanvaarden in naam van de stabiliteit van de coalitie.

M5S had wel een en ander moeten slikken: vooreerst het ‘Salvini decreet’ dat het nog moeilijker maakt om een verblijfsvergunning te krijgen in Italië (door in feite de humanitaire bescherming op te heffen en de mogelijkheden om het statuut van vluchteling te krijgen sterk te beperken) en om het burgerschap te verwerven (van 24 naar 48 maanden). Het enige resultaat was de toename van het aantal mensen zonder papieren, en vervolgens de sluiting van de Italiaanse havens voor de reddingschepen van ngo’s die in de Middellandse Zee opereren. Die sluiting werd legaal door het decreet Sicurezza bis, dat boetes voorziet van 3500-tot 5500 euro per geredde migrant, de onmiddellijke arrestatie van de kapitein en de inbeslagname van het schip als de kapitein geen gehoor geeft aan het bevel van het Ministerie van Binnenlandse Zaken (wat indertijd neerkwam op alleen maar Salvini!). Hetzelfde decreet destabiliseert de procedure voor ontvangst van de migranten, beperkt de financiering ervoor (van 35 naar € 21 per migrant) voorziet een repatriëringsfonds van 2 miljoen euro en beperkt het recht op betoging (met de mogelijkheid van arrestatie of zeer belangrijke boetes voor manifestanten die een helm dragen tijdens de actie).

De dossiers veiligheid en TAV zijn niet de enige ‘hete aardappels’ van de vorige regering. Andere wetsvoorstellen van de Lega schijnen de Vijfsterrenbeweging niet echt te storen: de flat tax (niet progressieve belasting met vaste aanslagvoet, voorlopig nog niet toegepast), het dossier wettige zelfverdediging (waardoor elke gewapende verdediging tegen een bedreigende of gewelddadige indringing altijd wettelijk geoorloofd is, vooral in zijn eigen huis), diverse schandalen waarbij vooraanstaande leiders van de Lega betrokken waren (waaronder Salvini, door het gerecht beschuldigd van gijzeling in de kwestie van het schip Diciotti) en het vermoeden dat de Lega door Rusland gefinancierd werd. In naam van deze ‘alliantie ten koste van alles’ neemt M5S dus afstand van haar belangrijkste politieke principes: de eerlijkheid in de politiek, en het ‘gezond verstand’; daardoor geeft de Vijfsterrenbeweging eerder blijk van een reactionaire onverschilligheid.

Als het huwelijk tussen de twee partijen dus op de klippen loopt neemt de President van de Republiek het heft terug in handen, zoals dat ook gebeurde in 2011 bij de financiële crisis onder Berlusconi, en in 2014 bij de interne crisis van de regerende Partito Democratico. Op gevaar af nieuwe verkiezingen te moeten uitschrijven raadpleegde hij de verschillende partijen met het oog op de vorming van een nieuwe coalitie. De enige krachten die bereid lijken daarop in te gaan zijn de M5S en de Partito Democratico (PD) (*4), met een nieuwe voorzitter, Nicola Zingaretti), twee partijen die elkaar historisch gezien wel vijandig gezind zijn. Een nieuw mislukt huwelijk? Waarschijnlijk. In ieder geval komt er op 5 september een nieuwe regering uit de bus, Conte II, ook ‘geel-rood’genoemd. Sommige kranten spreken van “de meest rode regering uit de geschiedenis van de Italiaanse Republiek”, maar het is niet duidelijk of je daarbij moet lachen of wenen.

Regeringen komen en gaan, de schuld blijft bestaan, jongeren blijven weggaan

Nog afgezien van de interne ruzies bij de institutionele politiek blijft de politiek-economische situatie van het land dramatisch.

Op vlak van de openbare schuld is de situatie alarmerend: sinds 10 jaar is Italië, na Griekenland, het tweede meest met schulden beladen land in Europa, ten bedrage van 2439 miljard euro, 134,8% van het BBP. En het wordt alleen maar erger: op Griekse staatsobligaties wordt minder rente betaald dan op Italiaanse, en dit voor verschillende termijnen (5, 7 en 15 jaar) (*5).

Daarop heeft Klaus Regling, de chef van het ESM recent verklaard dat Italië geen beroep zal moeten doen op het ESM omdat er geen onmiddellijk risico is: de schuld in procent van het BBP is ongeveer dezelfde als acht of tien jaar geleden.

Geen paniek dus! Ga maar door met samengestelde interest te betalen aan de banken en alles komt in orde! Sinds de jaren 1980 wordt ongeveer 100% van de Italiaanse overheidsschuld gevormd door rentebetalingen ten gevolge van de samengestelde interest. (Bij een schuld komt de interest op die schuld, en het nieuwe schuldbedrag moet met een nieuwe, grotere lening worden afbetaald. Dit kan zich jaar na jaar herhalen, zodat de te betalen intrest belangrijker wordt dan de eigenlijke schuld.) Nu is deze praktijk in Italië (en in andere landen zoals Zwitserland en Ecuador) wel verboden, maar ze wordt toch getolereerd, want het brengt veel geld op voor de bankiers die de openbare schuld in handen hebben (90% van de Italiaanse openbare schuld is in de handen van banken, verzekeringen en investeringsfondsen).

Bovendien wordt, ten gevolge van de nieuwe hervorming van het ESM, de Italiaanse schuld als draagbaar beschouwd, en een eventuele herstructurering van die schuld wordt zelfs niet meer in overweging genomen; als oplossing ziet de Europese Unie alleen maar economische groei en nieuwe leningen voorzien van nieuwe soberheidmaatregelen (*6).

Volgens het Italiaans onderzoeksinstituut Svimez verlieten van 2000 tot nu meer dan 2 miljoen mensen uit het zuiden van Italië hun stad. De helft ervan zijn jongeren van minder dan 34 jaar, en ongeveer een vijfde ervan heeft een universitair diploma. De toekomst ziet er nog somberder uit: volgens de prognoses van het onderzoeksinstituut zal het zuiden in de komende 50 jaar nog 5 miljoen bewoners verliezen, hoofdzakelijk opgeleide jongeren, met een weerslag op het BBP van 40%.

Wat doet de regering om hier tegenin te gaan? Nog steeds volgens Svimez heeft het ‘burgerinkomen’ (* 7)alleen een geldelijke impact en verbetert dit het sociaal beleid en de sociaal- economische situatie niet, in het bijzonder voor personen in het zuiden van het land. In 2017 waren er in dat zuiden 845.000 families die leven in absolute armoede. In 2018, na de invoering van het burgerinkomen, werd dit aantal herleid tot 822.000, wat neerkomt op een teruggang van 10,3% naar 10%. Dat is nogal pover, vooral als men het vergelijkt met de armoedegraad van centrum-Noord (5,6%) en als men weet dat meer dan de helft van wie van een burgerinkomen geniet (53%) in het zuiden woont en op de eilanden.

De economische politiek van de «geel-rode» regering

Zoals militanten van het Comité voor Opheffing van de Derde Wereld Schuld (CADTM) in Italië opmerken ligt de Italiaanse financieringswet voor 2020, die deze weken ter debat staat, volledig in het verlengde van de vorige regeringen. Regeringen wisselen, maar de automatische piloot van het neoliberalisme blijft de sociale en economische politieke keuzes beheersen.
Nu ze voor het ogenblik even gevrijwaard is van het populisme van Salvini toont de Europese Unie zich plots ‘flexibeler’ (tussen vele aanhalingstekens) tegenover de nieuwe regering: zij is nu bereid een tekort van 2,4% en het stopzetten van de geplande btw-verhoging te aanvaarden.

Zoals altijd het geval bij wetgeving op het einde van het jaar moet er bespaard worden. Maar de tekst van de wet maakt niet duidelijk hoe het geld moet worden gevonden om de btw (23 miljard) te bevriezen en om te snijden in de «fiscale wig» (ongeveer 5 miljard belastingvermindering voor arbeid/st/ers). En daar moet de «Green New Deal dan nog aan toegevoegd (voorstel van de Democratische Partij on meer te gaan investeren in groene energie) en de ‘gezinsbonus’ (hogere toeslagen voor kinderdagverblijven en moederschap).

Enerzijds spreekt men over het amputeren van de ‘gezondheidskaart’ (het niveau van directe bijdragen van de burgers aan de openbare uitgaven), anderzijds weet men al uit het document ter voorbereiding van de financieringswet 2019 dat de gezondheidsuitgaven in verhouding tot het BBP met 6,6% zullen dalen in 2019-2020, met 6,5% in 2021 en met 6,4 % in 2022. En dat terwijl de voorziene verhoging voor gezondheidsuitgaven met 8,5 miljard over drie jaar afhankelijk is “van stoutmoedige groeivooruitzichten”. Dit alles in een context van economische stagnatie en van een waarschijnlijke nieuwe economische en financiële crisis!

Om de eindejaarswet af te ronden heeft de Democratische Partij gevochten voor het schrappen van andere belastingen dan de Vijfsterrenbeweging in het vooruitzicht had gesteld: de belasting op plastic (40 cent op elke kilo polystyreen, kurken, tetrapacks, detergenten en etiketten) en de heffing op gesuikerde dranken moest worden uitgesteld tot volgende zomer. Blijft de beruchte tampon-taks: een vermindering van de BTW van 22 naar 5% op biologisch afbreekbare maandverbanden. Evenwel, al gaat het om een milieuvriendelijke maatregel, dan toch enkel een die de gender- en sociale ongelijkheid versterkt, want de meeste vrouwen (dus vooral de vrouwen uit de volkse klassen) gebruiken gewone maandverbanden.

Er wordt gewag gemaakt van een ‘rode’ regering, de “roodste uit de geschiedenis van de Italiaanse republiek”, toch is er geen spoor van een belasting op de fortuinen of van het aan banden leggen van de belastingontduiking. Geen enkel antwoord wordt aangedragen op de crisis van het klimaat, op de schuld, op de kloof tussen de noordelijke en zuidelijke regio’s of op de sterk toegenomen armoede. Dat alles in een land waar het onroerend goed en de financiële activa 95% van het privévermogen (ongeveer 10 000 miljard Euro) vertegenwoordigen en waar het gros van de belastingen voortkomt uit de IRPEF (dit zijn in Italië de algemene, directe, progressieve persoonsbelastingen), en dus betaald wordt door de werkende bevolking en de gepensioneerden.

 Meer algemeen gaat de verdeeldheid in de nieuwe regering niet over de neoliberale maatregelen, die de M5S moeiteloos heeft aangenomen. Een voorbeeld daarvan is de verdediging van de openbare watervoorziening (die in 2011 voorwerp was van een referendum, waarover de Italianen een gunstig advies hadden uitgebracht dat reeds herhaaldelijk met de voeten werd getreden). In het Zuiden van het schiereiland waar het waterbeheer nog volledig openbaar was stelt de M5S voor een grote onderneming voor diensten van openbaar nut op te richten(‘utilities’) in de vorm van een publiek-private samenwerking, die aan het financiekapitaal de controle geeft over de middelen van de grootste aquaduct van Europa (*8). Deze onderneming vervolledigt het kader voor de financialisering van het waterbeheer en onttrekt het aan de controle van de plaatselijke collectiviteiten.

De Sardines

De ‘Sardines’ zijn een beweging, die op 4 november ll. ontstond op de Piazza Grande van Bologna. Die mobilisatie zal zich uitbreiden naar tientallen andere Italiaanse steden en haalt sinds enkele weken de voorpagina van – ook de buitenlandse – kranten. De benaming komt voort uit het plotse succes van de beweging vanaf de eerste samenkomst in Bologna waar 6000 mensen werden verwacht, maar het er uiteindelijk 15 000 werden, die zich als sardientjes in een blik moesten samenpakken! Dat alles met enkele klikken op Facebook. Aan de basis van de mobilisatie ligt een groepje van vier jonge Bolognezen, die de gok aangingen meer volk te bijeen te brengen dan de meeting van Salvini, die naar Bologna zou komen voor zijn kiescampagne in de volgende regionale verkiezingen van 26 januari.

Een gewonnen gok! Zij waren met meer dan twee keer zoveel.

Hun politieke eisen zijn beperkt: ‘tegen Salvini’, tegen het populisme, voor vrede, meer beweert de beweging ook niet te willen zijn. Zij bestaat uit jongeren, leerkrachten, kunstenaars, migranten, die eenzelfde gevoel van onvrede delen over de politiek van de instellingen, zoals die door de officiële vertegenwoordigers belichaamd wordt. Heel vaak kiezen zij voor de Democratische Partij of voor de M5S, maar herkennen zij zich niet langer in de antwoorden die beide partijen bieden. In de oproep van Bologna herkennen we eveneens een reactie op het idee van Salvini dat hij zich een historisch ‘rode’ regio zoals Emilia-Romagna kan toeëigenen bij de volgende verkiezingen.

Vele deelnemers in de sociale beweging kritiseren de pogingen tot electorale recuperatie van de beweging door personen, die verbonden zijn met de Democratische Partij, met de wereld van de coöperaties of met de CGIL (het Algemeen Italiaans Vakverbond, een van de belangrijkste Italiaanse vakbewegingen). Dat is zeker ook zo, maar er drukt zich ook een gevoel in uit van de man/vrouw in de straat dat men genoeg heeft van het racisme, dat zowat overal verspreid wordt en van de rechtse en uiterst rechtse oproepen tot haat. Ook blijkt er een gevoel te behoren tot een brede antifascistische stroming en tot het opnieuw in bezit nemen van de openbare ruimte.

Zelfs al is het als radicaal links of als sociale beweging niet makkelijk om zijn plaats te bepalen, toch is de dialoog met de ‘piazza’s’ (‘pleinen’) fundamenteel om andere dan de heersende rechtse antwoorden te beginnen geven op een historisch moment, dat tegelijk veel ongenoegen bij de bevolking schept.


(*) Chiara Filoni is medewerkster van CADTM-België.

Voetnoten

(*1) De Vijfsterrenbeweging of M5S (Movimento Cinque Stelle) werd in 2010 medeopgericht door Beppo Grello, een komisch acteur. Zijn beweging zei het te zullen opnemen tegen de elites, de verloederde politieke partijen en de corruptie en voor directe democratie, en kreeg al vlug het adjectief ‘populistisch’, al spelen zowel linkse als rechtse tendensen binnen M5S. Bij de parlementsverkiezingen van 2018 kwam de partij als eerste uit de bus met maar liefst 32,7% van de stemmen, tegenover 17,3% voor de Lega en 14% voor Berlusconi’s Forza Italia. Na veel geaarzel sloot de M5S zich uiteindelijk bij geen enkele politieke fractie aan in het Europees Parlement na de verkiezingen van mei 2019. [Noot van de vertaler)

(*2) De Lega is geëvolueerd naar een uiterst-rechtse partij geleid door Matteo Salvini. In 1991 opgericht door Umberto Bossi als een regionale partij in het Noorden van Italië (Lega Nord) verdedigde ze de zelfstandigheid, soms ook de afscheiding van ‘Padania’ met veel demagogie over financiële transfers van noord naar zuid en tegen immigranten. Vanaf 2018 presenteert de Lega zich als een nationale partij, en de Lega Nord werd de Lega. Ze haalde bij de parlementsverkiezingen van 2018 17,4% van de stemmen, en 34,2%. bij de Europese verkiezingen van 2019. Europees is de Lega aangesloten bij Identiteit en Democratie, de groep waarbij ook het Vlaams Belang, het Duitse AfD en Marine Le Pen’s Rassemblement National behoren. [Noot van de vertaler]
(*3) Geel is de kleur van de Vijfsterrenbeweging, groen die van de Lega Nord. Sinds de Lega Nord een nationale partij werd (Lega tout court) verkiest leider Salvini het blauw als de Lega-kleur. Wanneer er sprake is van ‘geel-rood’ betreft het rood hier de Partito Democratico, aangesloten bij de Europese sociaaldemocraten. Zeer licht rood dus. [Noot van de vertaler]
(*4) De Partito Democratico (PD) is het zeer heterogeen eindproduct van allerlei evoluties in het naoorlogs Italië, met als belangrijkste element de aftakeling van de ooit zeer sterke Communistische Partij. De PD werd in 2007 opgericht als de fusie van (onder andere) voormalige communisten, christen- en sociaaldemocraten; in haar huidige configuratie leunt de PD aan bij de Amerikaanse Democratic Party. Bij haar oprichting haalde ze nog 33% bij de parlementsverkiezingen, maar in 2018 was dit geslonken tot 18,8%. Van 2013 tot 2018 werd de Italiaanse eerste minister telkens geleverd door de PD: Enrico Letta, Matteo Renzi en de huidige PD-voorzitter Paolo Gentiloni. Renzi verliet de partij in september 2019 en richtte een nieuwe, ‘sociaal-liberale’ partij op, Italia Viva. [Noot van de vertaler]
(*5) Il Sole 24 ore, Spread, Grecia meglio dell’Italia : titoli di stato meno rischiosi, 8/12/2019, beschikbaar op https://www.ilsole24ore.com/art/spread-grecia-e-meglio-dell-italia-ACTKORx\
(*6) Met een nieuwe hervorming gaat het SME na of de openbare schuld draagbaar is en ze stelt een gedragslijn voor: voor de ‘goed presterende’ landen worden de nieuwe leningen ‘zonder tegenprestatie’ (in het Engels: PCCL, Precautionary conditioned credit line) toegekend, terwijl bij  landen met een schuldratio van meer dan 60% van hun BBP een lening gepaard moet gaan met stevige soberheidmaatregelen (zgn. Eccl, Enhanced conditions credit line).
(*7) Het burgerinkomen (Reddito cittadinanza) is maximaal 780 euro en moest volgens M5S de armoede verbannen.
Bersani M.,
(*8) Il Movimento 5 stelle pronto a svendere anche l’acqua pubblica, 2/12/2019, beschikbaar op https://www.italia.attac.org/il-movimento-5-stelle-pronto-a-svendere-anche-lacqua-pubblica/