Ga naar de inhoud

Coronavirus: de natuur slaat terug

Terwijl ik dit schrijf, begint het nieuwe dodelijke coronavirus 2019-nCoV, dat gerelateerd is aan SARS en MERS en blijkbaar afkomstig is uit de markten voor levende dieren in Wuhan, China, zich wereldwijd te verspreiden. Volgens de laatste gegevens van vandaag (het werd op 31 januari gepubliceerd, vert.) zijn er wereldwijd iets minder dan 10.000 gevallen, met een kleine 130 buiten China. Tot nu toe zijn er 230 dodelijke slachtoffers gevallen, geen enkele buiten China, oftewel een sterftecijfer van ongeveer 2%, vergeleken met 10% met het SARS-virus in 2009. Het verspreidingspercentage is ongeveer 1,5, een cijfer dat lijkt te vertragen, hoewel het misschien nog te vroeg is om dat te zeggen.

6 min leestijd

(Door Michael Roberts, van zijn blog, vertaling globalinfo.nl (die graag donateurs heeft) Illustratie door Crenim at English Wikipedia, CC BY-SA 3.0)

Deze infectie wordt gekenmerkt door overdracht van mens op mens en een kennelijke incubatieperiode van twee weken voordat de ziekte toeslaat, zodat de infectie zich waarschijnlijk over de hele wereld zal blijven verspreiden.

wuhanZoals epidemioloog Rob Wallace van het Institute for Global Studies, University of Minnesota zegt in Climate and Capitalism: “Uitbraken zijn dynamisch. Ja, sommige  vlammen uit, waaronder, misschien, 2019-nCoV. Er is de juiste evolutionaire akracht voor nodig en een beetje geluk om toevallige uitroeiing (van het virus, vert.) uit te sluiten. Soms staan er niet genoeg gastheren in de rij om de doorgeving gaande te houden. Andere uitbraken exploderen. Degenen die het op het wereldtoneel halen, kunnen het spel op zijn kop zetten (‘game changers’), zelfs als ze uiteindelijk uitsterven. Ze doorbreken de dagelijkse routines, zelfs van een wereld die al in tumult is of in oorlog.”

Wallace voegt daar aan toe: “De SARS-uitbraak bleek minder virulent dan het eerst leek. Maar doodde nog steeds stilletjes patiënten op een schaal die veel verder ging dan deze eerste ‘follow-up gevallen’. H1N1 (2009) doodde maar liefst 579.000 mensen in het eerste jaar en veroorzaakte in vijftien keer meer complicaties dan in eerste instantie werd verwacht op basis van laboratoriumtests alleen. Bij een dergelijke wijdverspreide percolatie (‘doorsijpeling’, vert.) kan een lage mortaliteit voor een groot aantal infecties nog steeds een groot aantal sterfgevallen veroorzaken. Als vier miljard mensen besmet zijn met een sterftecijfer van slechts 2%, een sterftecijfer dat minder dan de helft is van dat van de grieppandemie van 1918, komen tachtig miljoen mensen om het leven”.

Maar in tegenstelling tot de seizoensgriep (influenza) is er geen ‘kudde-immuniteit’, noch een vaccin om het af te remmen. Zelfs bij een versnelde ontwikkeling zal het in het beste geval drie maanden duren om een vaccin voor 2019-nCoV te produceren, ervan uitgaande dat het werkt. Wetenschappers hebben pas na de uitbraak in de VS met succes een vaccin voor de H5N2-vogelgriep geproduceerd. De onbekende factoren – de exacte bron, besmettelijkheid, penetratie en mogelijke behandelingen – verklaren waarom epidemiologen en volksgezondheidsambtenaren zich zorgen maken over 2019-nCoV.

Maar wat de specifieke bron van 2019-noV ook is, er lijkt een onderliggende structurele oorzaak te zijn: de druk van de waardewet door de industriële landbouw en de commodificatie van natuurlijke hulpbronnen. Door het bos te commodificeren zijn de grenswaarden van het ecosysteem misschien zo laag geworden dat geen enkele noodinterventie een uitbraak laag genoeg kan houden om uit te flakkeren. In verband met de uitbraak van ebola in Congo (die zich ook nu weer voordoet) bijvoorbeeld: “Ontbossing en intensieve landbouw kunnen de ‘stochastische wrijving’  van de traditionele agrobosbouw wegnemen, waardoor het virus doorgaans niet voldoende overdraagbaarheidskracht krijgt”.

Sommige wilde soorten komen op borden terecht voordat ze zelfs maar wetenschappelijk zijn geïdentificeerd

De schuld voor de uitbraak van 2019-nCoV ligt bij de veronderstelde open markten voor exotische dieren in Wuhan, maar het zou ook te wijten kunnen zijn aan het feit dat er in heel China op industriële schaal en wijze varkens worden gekweekt. En hoe dan ook, “zelfs de wildste soorten voor levensonderhoud worden in ag (landbouw) waardeketens opgenomen: onder hen struisvogels, stekelvarkens, krokodillen, fruitvleermuizen, en de palm civet, waarvan de gedeeltelijk verteerde bessen nu de duurste koffieboon ter wereld leveren. Sommige wilde soorten komen op borden terecht voordat ze zelfs maar wetenschappelijk zijn geïdentificeerd, waaronder een nieuwe kortharige hondshaai die op een Taiwanese markt werd gevonden”.

Ze worden allen in toenemende mate behandeld als voedselwaren. Naarmate de natuur meer en meer wordt gestript, wordt wat overblijft veel waardevoller. Door het vermenigvuldigen van industriele boerderijen kunnen steeds meer voedselbedrijven die zich bezig houden met vangen van wilde dieren, en die steeds meer ge-corporatiseerd worden (dwz: opgekocht door grote bedrijven, vert.) gedwongen worden om dieper het bos in te trekken, waardoor de kans op het oppikken van een nieuwe ziekteverwekker toeneemt, terwijl het soort milieucomplexiteit waarmee het bos de transmissieketens verstoort, wordt gereduceerd.

Er is de laatste tijd veel academische discussie geweest onder marxisten en ‘groene ecologen’ over de relatie van de mens tot de natuur. De discussie gaat over de vraag of het kapitalisme een ‘metabole kloof‘ heeft veroorzaakt tussen homo sapiens en de planeet, dat wil zeggen het verstoren van het kostbare evenwicht tussen soorten en de planeet, waardoor gevaarlijke virussen worden gegenereerd en, natuurlijk, potentieel oncontroleerbare opwarming van de aarde en klimaatverandering die de planeet zou kunnen vernietigen.

Het debat gaat over de vraag of de term ‘metabole kloof’ nuttig is, omdat het suggereert dat er op een bepaald moment in het verleden vóór het kapitalisme enige metabole balans of harmonie was tussen de mens aan de ene kant en de ‘natuur’ aan de andere kant. Maar de natuur is nooit in enige staat van evenwicht geweest. Ze is altijd al aan het veranderen en evolueren geweest, met soorten die al lang voor de homo sapiens (a la Darwin) uitstierven en opkwamen. En de mens is nooit in staat geweest om de omstandigheden op de planeet of met andere soorten te dicteren zonder gevolgen. De ‘natuur’ bepaalt het milieu voor de mens en de mens handelt op basis van de natuur. Om Marx te citeren: “Mensen maken hun eigen geschiedenis, maar ze maken die niet zoals ze willen; ze maken die niet onder omstandigheden die ze zelf hebben gekozen, maar onder omstandigheden die ze direct hebben gevonden en geërfd van het verleden.”

Het is duidelijk dat het eindeloze winstbejag van het kapitaal en de wet van de waarde een vernietigende kracht uitoefent, niet alleen door de uitbuiting van de arbeid, maar ook door de aantasting van de natuur. Maar die natuur reageert regelmatig op een dodelijke manier.

De uitbraak van het coronavirus mag dan misschien uitflakkeren zoals andere, maar het is zeer waarschijnlijk dat er meer en mogelijk zelfs dodelijker ziekteverwekkers in het verschiet liggen. En de uitbraak heeft wellicht slechts een beperkt effect op het kapitalisme, door een daling van de aandelenmarkt en misschien een vertraging van de wereldwijde groei en investeringen.
Maar het zou ook de ‘trigger’ kunnen zijn voor een nieuwe economische inzinking omdat de wereldkapitalistische economie toch al  is vertraagd tot bijna standje nul. De VS groeit met slechts 2% per jaar, Europa en Japan met slechts 1%; en de grote zogenaamde opkomende economieën van Brazilië, Mexico, Turkije, Argentinië, Zuid-Afrika en Rusland zijn in principe stationair. De enorme economieën van India en China zijn het afgelopen jaar ook aanzienlijk vertraagd en als China een beduidende economische klap krijgt door de ontwrichting die door 2019-nCoV is veroorzaakt, kan dat een kantelpunt zijn.

De eurozone vertraagt tot 1% per jaar in 2019.

euro area gdp growth annual 1

(zie ook, in Engelse taal, de discussie over dit stuk onder het originele artikel)