Een Terechte Woede. Stop De Vernietiging Van De Wereld

Kapitaloceen

Jérôme Baschet wijst erop dat er door geleerden een nieuwe geologische periode is geïntroduceerd, waarin de planeet zich nu bevindt : het antropoceen. Een jaar of zes geleden schreef ik er al over op aangeven van de Franse historicus en wetenschapsfilosoof Jean-Baptiste Frezzos. Hij maakt aannemelijk dat we met de term ‘antropoceen’ worden bedonderd. Wanneer het echt om een nieuw geologisch tijdperk zou gaan, dan hebben we met een kracht van doen die buiten ons om werkt en is het in dat geval onjuist bijvoorbeeld de term klimaatcrisis te gebruiken.

Als we dan in het antropoceen leven, dan is het geen crisis want dat stelt weer voor alsof er iets te bezweren valt en dat er een oplossing voor de gesignaleerde crisis is. Dat laatste geeft weer voedsel aan het idee van tijdelijkheid van de problematiek, aldus Frezzos. Klimaatverandering, al is die te meten, is een politiek probleem, want samenhangend met het destructiepotentieel van het kapitalisme [voor de behandelde literatuur van Fressoz, zie op deze site; klik: HIER]. En omdat de grootmachten kennelijk niet van het kapitalisme af willen, is klimaatverandering een politiek probleem. Hoe organiseren we de strijd tegen grootmachten? Het is hier waar ook Baschet op inspeelt.

Baschet wil helemaal niet spreken over ‘antropoceen’ en wil het tijdperk waar wij aan onderworpen zijn met een variatie op antropoceen het kapitaloceen noemen. Want veel meer dan de mensheid in zijn geheel is de belangrijkste boosdoener het economische en sociale systeem, het kapitalisme. Laten we ons daarvan niet afleiden. Het kapitalistische systeem legt zichzelf als het ware op door het aanmoedigen van massaconsumptie. Dit vindt onder meer plaats door middel van reclamepropaganda die honderden miljarden dollar aan jaarlijkse uitgaven vergt. Verder houdt het zich in stand door middel van ‘geprogrammeerde veroudering’ van producten, met vernieuwing van producten die niet nieuw is, maar alleen aan mode aangepast, en zo kunnen we doorgaan. Dit alles is in overeenstemming met de categorische eis van continue en onbeperkte groei.

Het consumentisme is een weerspiegeling van het neurotische productivisme. Baschet waarschuwt ook dat ‘groen kapitalisme en duurzame ontwikkeling’ gebruikt worden als geruststellende labels [zie hierover ook het boek De mythe van de groene economie van A. Kenis en M. Lievens, besproken op deze site; klik: HIER]. Met die labels wordt geprobeerd het publiek ervan te overtuigen dat klimaat- en ecologische problemen kunnen worden overwonnen door ze te transformeren in nieuwe markten, zonder dat het kapitalisme de logica van die markten, die het via het neoliberalisme tot leven heeft gebracht, te veranderen. Evenzo is de omvang van de ramp aldus Baschet zodanig dat het misdadig is om te suggereren dat alleen individuele veranderingen het probleem kunnen oplossen. [..]

Tendentiële uitputting stoppen

Het kapitalisme is een economisch en sociaal systeem dat vanaf de 18e eeuw is opgezet en dat een echte antropologische- en beschavingsbreuk laat zien met alle voorgaande menselijke samenlevingen. Het wordt gekenmerkt door het centraal stellen van de loonarbeid, dat weer gebaseerd is op de waardevermeerdering van het kapitaal door middel van dwangmatig productivisme. Zelfs de Sovjet-ervaring leert dat ook onder het ‘reëel bestaande communisme’ er nooit gebroken is met deze fundamentele logica [omdat men de ‘concurrentie’ met de USA aan wilde gaan, waardoor men zich verplicht voelde de aldaar heersende productiemethoden te hanteren; Taylorisme, Fordisme; thh].

Aan de orde is, dat er een dynamiek van structurele crisis is geïntegreerd in de eigenlijke vormen van accumulatie, gekenmerkt door verschillende factoren die elkaar wederzijds versterken zoals daar volgens Baschet zijn:

• een crisis van hegemonie die het vermogen van de elites om hun dominantie te doen gelden ondermijnt,
• een tendentiële uitputting van fossiele brandstoffen en veel strategische mineralen,
• een sociale crisis als gevolg van veranderingen in het werk, met name (a) de tegenstrijdigheid tussen het hardnekkig centraal stellen van loonarbeid en de onmogelijkheid om de hele bevolking daarin te integreren, (b) de accentuering van de tegenstrijdigheid tussen de groei van de productie en de krimp van de consumptiecapaciteiten.

Jérôme Baschet betwist de hypothese van de Amerikaanse socioloog en andersglobalist Immanuel Wallerstein (1930-2019) over ‘de terminale crisis van het kapitalisme.’ Hij verwijt hem dat hij het vermogen van het kapitalisme onderschat ‘om zich aan te passen en om nieuwe onvermoede gebieden te ontdekken om zijn vraag naar waardevermeerdering leven in te blazen.’ Evenzo betreurt hij het dat ‘de scenario’s van de ineenstorting tot een eenheid worden geconcentreerd  (collapsologie), terwijl het van cruciaal belang is om ze te pluraliseren.’ Door de ineenstorting als iets vanzelfsprekends te creëren, leidt dat tot een gedepolitiseerde aanpak, waardoor het niet langer nodig lijkt om ertegen te vechten. ‘De vraag is heden dus of de mensheid zich van het kapitalisme zal weten te ontdoen, voordat het kapitalisme zich van haar ontdoet’. [..] ‘Tegenover de ontoelaatbare vernietiging en de vernedering van het overleven, voortdurend geaccentueerd door de wereld van de economie, moeten ethische omwentelingen het mogelijk maken vormen van waardig leven te creëren en te verveelvoudigen.’ In dit licht kan Baschet terug komen op partijen die het gevecht met het kapitalisme zijn aangegaan, zoals de beweging van de Gele Hesjes.

Infrastructurele macht breken

De Gele Hesjes probeerden eerst de werking van de economie te blokkeren, het ritme van het werk en de consumptie te onderbreken. Dit openbaarde zich als een concrete bevestiging van stellingen die uitgaan van de aanname dat de macht zich in de infrastructuren bevindt. Gezien de strijd die wordt gevoerd op basis van de klasse en die wordt gedefinieerd door het feit dat het werk zijn punt van uitputting heeft bereikt, beveelt Jérôme Baschet aan om de blokkade in al zijn dimensies in overweging te nemen: circulatie, consumptie, economische ontwikkeling van het grondgebied door middel van grote projecten, sociale reproductie, en vooral om al deze vormen van strijd met elkaar te verknopen, zodat ze worden ondersteund en samengroeien opdat de bestaande macht gebroken wordt. Het gaat erom ‘de verschillende facetten van de veralgemeende onteigening, die door de marktmaatschappij wordt veroorzaakt, beter te bestrijden.’ ‘De traditionele opvatting van de klassenstrijd nodigde uit om de Arbeid te verdedigen tegen het Kapitaal. Het is nog steeds wat binnen de kaders van de marktmaatschappij wordt beluisterd. Het is echter niet langer een kwestie van vechten om de arbeid te bevrijden van het kapitaal, maar om zichzelf te bevrijden van de arbeid.’

De opstand van de Gele Hesjes gaf ook uiting aan ‘diep gevoelde ontevredenheid met een representatieve democratie, die op het punt staat af te sterven.’ De veralgemening van volksvergaderingen, als plaats van beslissing en als organisatie van het collectieve leven, zou het mogelijk maken om te reageren op dit streven naar een echte democratie, die breekt met ‘de logica van het systeem dat de politieke ontwapening van vertegenwoordigden organiseert’. Jérôme Baschet illustreert dit voorstel met een korte presentatie van de zapatistische ervaring die hij goed kent: zelfbestuur, zelforganisatie, autonomie, ontwikkeld in Chiapas in de afgelopen vijfentwintig jaar.

Vaarwel aan het kapitalisme

Zichzelf toestaan om te denken over allerlei mogelijkheden voor autonomie en zelfbestuur, betekent al loskomen van een mentale opsluiting, die wordt opgelegd door een overheersing van de eeuwenlange formattering door de marktmoderniteit. Het creëren van vrije ruimtes, ruimtes waar zowel wordt gestreden als gebouwd, vormt een krachtig instrument om deze dynamiek te versterken en om ‘de wereld te ontginnen’. Daarbij wordt gebroken met ‘de logica van de waarde’. ‘Concreet kunnen we inschatten, dat ongeveer de helft van de economische activiteiten die momenteel onder invloed van het kapitalistische productivisme worden uitgevoerd, overeenkomt met taken die zowel schadelijk als menselijk gezien irrelevant zijn.’ Zo kan de toekomstige emancipatie beginnen met de halvering van de tijd die wordt besteed aan essentiële productieve taken, waardoor de weg wordt vrijgemaakt voor een proces van despecialisatie, wat een voorwaarde is voor een veralgemeende verdeling van de politieke taken. ‘In een modus die bevrijd is van kapitalistisch productivisme, is wat relevant is om te produceren niets anders dan wat collectief als zodanig wordt gedefinieerd, door de besluiten die door de betrokken assemblees worden genomen.’ De collectieve organisatie moet een goed leven mogelijk maken, wat zich kwalitatief presenteert en niet iets ‘meetbaar’ is. [..]

In plaats van een aanvullende analyse van de beweging van de Gele Hesjes te geven, probeert Jérôme Baschet de redenen voor haar woede te begrijpen. Tegelijk definieert hij het object van die woede, om het beter te kunnen bestrijden en ten val te brengen. Hij laat ons kennismaken met de wereld die vernietigd moet worden (de kapitalistische) voordat die ons vernietigt. Hij geeft daarbij de belangrijke steunpunten aan voor de hefbomen om de val van het (kapitalisme) ‘object’ te bewerkstelligen. Het boek levert eveneens een samenvatting van eerdere teksten van hem, met name Vaarwel aan het kapitalisme. Het is daardoor een theoretisch en praktisch handboek van een revolutie nu, het reageert op een brandend noodgeval! Om zonder dralen te lezen, vindt Bibliothèque Fahrenheit 451.

Baschet, Jérôme, Une juste colère, Interrompre la destruction du monde, Éditions Divergences, Parijs, 2019, 130 blz., prijs 12 euro.

[De samenvatting is integraal te vinden op Fahrenheit 451; vertaald en bewerkt door Thom Holterman.]