WTO-top Genève: protesten, gefrustreerde ministers, en onzekere inzet EU en VS

Door Rob Bleijerveld

WTO-top

Eind mei van dit jaar besloot de Algemene Raad van de WTO om deze nieuwe ministeriële top [2] te houden – 10 jaar na de Slag om Seattle [3] en 4 jaar na de Hong Kong ministerstop [4]. Dat was nadat WTO-voorzitter Lamy tijdens die zitting aan gaf haast te willen maken met het afronden van de Doha onderhandelingen. Hij stelde een nieuwe benadering voor voor een succesvolle afsluiting bestaande uit twee verschillende onderhandelingslijnen die gelijktijdig worden ingezet: de “technische uitwerking” van openstaande kwesties en het “testen van flexibiliteiten en waarden via bilaterale of plurilaterale discussies”. Daarvoor is volgens hem de “serieuze politieke engagement” op het hoogste niveau nodig [5].

Toch was het niet zijn bedoeling om een top te houden waarbij de ministers zich – zoals gewoonlijk – formeel zouden kunnen uitspreken over de resultaten van de verschillende deelonderhandelingen die dan plaats vinden. Deze top wordt anders dan anders [6]. De ministersbijeenkomst is niet bedoeld als onderhandelingszitting maar als “platform voor ministers om het funktioneren van dit huis, inclusief de Doha Ronde, onder de loep te nemen, om krachtige signalen uit te zenden naar de wereld met betrekking tot het hele scala van WTO-kwesties – van monitoren en toezicht houden tot aan geschillen, toetredingen, Aid for Trade, technische bijstand, en internationaal beheer.”

Deze vorm is een reactie op het niet doorgaan van een eerder geplande ministerstop op 13 en 15 december vorig jaar, toen (wederom) bleek dat de grote ontwikkelde en onderontwikkelde lidstaten onvoldoende overeenstemming wisten te bereiken om tot een tussentijds akkoord te komen. De top van dit jaar zal dan ook mnin of meer onafhankelijk van de lopende Doha-besprekingen plaatsvinden. Daarom kan het ook worden gezien als het sluitstuk van het proces van stelselmatige uitsluiting van de belangen van ontwikkelingslanden en hun bevolking (NB. de meerderheid van het WTO-ledenbestand!). Het komt neer op het failliet van het formele, multilaterale karakter en de formele demokratische verhoudingen binnen de handelsorganisatie en van het ontwikkelingskarakter van de Doha Ronde. Of zoals John Hilary (directeur van War on Want) in de Guardian zei: “Pascal Lamy is wrong: the Doha round of talks offers nothing to the world’s poorest countries. The WTO has failed to deliver… Time to kill off Doha” [7].

Agenda

Na de opening en het vaststellen van de agenda om 15 uur ’s middags op 30 november krijgen alle ministers 2 dagen lang (dus tot en met 2 december) inspreektijd en kunnen ze (voorbereide) verklaringen afleggen over de werking en het funktioneren van het multilaterale handelssysteem [1]. Op 1 en 2 december zullen er ook twee werkgroepzittingen worden gehouden. Die van 1 december is getiteld “Evaluatie van WTO aktiviteiten, inclusief het Doha Work Programme”, die van 2 december “De bijdrage van de WTO aan herstel, groei, en ontwikkeling.”
Verder zullen de ministers zich op 2 december kunnen uitspreken voor verlenging van de bestaande moratoria voor niet-schendingsklachten (non-violation complaints) onder het TRIPS-verdrag [8] en voor importtarieven voor goederen en diensten die via het internet worden verhandeld (e-commerce) [9]. De voorstellen hiervoor zijn onlangs aangenomen door de WTO-ambassadeurs en nu moeten de handelsministers zich er over uitspreken.

Onder de voorstellen die door de WTO-leiding zijn opgenomen [10] voor behandeling, is dat (WT/MIN(09)/W/1) van een groep “leidende” leden, waaronder India, die een evaluatie willen door de Algemene Raad van het functioneren, de effectiviteit en de transparantie van het multilaterale handelssysteem onder de WTO en die ook verbetervoorstellen willen bespreken. Andere voorstellen zijn van de groep van zogenaamde Landen met Lage Ontwikkeling (LDC’s) en van de Afrikaanse Groep die benadrukken dat er een “snelle oogst” (versnelde besluitvorming en toepassing) moet komen van allerlei eerder gemaakte afspraken. Dat gaat bijvoorbeeld over het stoppen van subsidies aan Amerikaanse katoenboeren. Deze landen voelen namelijk in toenemende mate de gevolgen van de financieel-economische crisis [11].

Frustraties

Het lijkt erop dat ook andere voorstellen op tafel zullen worden neergelegd. Handelsexperts lieten aan het Third World Network [12] weten dat er tijdens de Algemene Raadsvergadering van 17 november veel frustraties en klachten waren over de gang van zaken binnen de WTO. Met name het gebrek aan transparantie bij de onderhandelingen (ofwel de uitsluiting van de meerderheid van lidstaten bij belangrijke bilaterale of plurilaterale onderonsjes) waren een knelpunt. Een voorbeeld was een belangrijke bijeenkomst voor topambtenaren van 14 landen georganiseerd door de EU. Deze bijeenkomst was besloten hoewel Lamy alle lidstaten had verzocht om hun topambtenaren naar Genève te sturen voor een paar dagen van onderhandelingen op niveau. Andere punten van frustratie zijn het gebrek aan daadwerkelijke slagkracht in de onderhandelingen, het te traag verlopende technische proces, en het niet “vertalen” van (politieke) standpunten naar de praktijk.

Argentinië en Ecuador deden zo’n extra voorstel (WT/GC/W/609): ze willen een discussie over de omvang en gevolgen voor internationale handel en ontwikkelingslanden van de staatssteun en – subsidies aan banken en andere bedrijven in het kader van de financieel-economische crisis. De voorzitter van de Algemene Raad moet een consultatieproces opstarten dat lidstaten de mogelijkheid biedt te discussieren over de methode die het WTO Secretariaat toepast bij haar analyses en de periodieke rapportage over de crisismaatregelen [13]. Hun wantrouwen richting Lamy cs. werd gesteund door een ruime meerderheid van lidstaten. Alleen de EU en de VS wezen de constructie van de hand: zij zijn tegen een aparte ‘route’ en zijn van mening dat dit onderzoek kan worden ondergebracht bij de bestaande WTO-geledingen en bij het Trade Policy Review Mechanism.

De procedure van toetreding tot de WTO is ook steen des aanstoots van veel ontwikkelingslanden. Gabon stelde namens hen voor dat asprinatleden worden begeleid tijdens de toelatingsprocedure omdat er in de praktijk vaak “politieke barricades” worden opgeworpen en dat er druk wordt uitgeoefend om akkoord te gaan met regels die strenger zijn dan die voor de WTO-lidstaten gelden. Tegenstanders van dit voorstel: de EU, de VS en Japan…. Zij vinden dat het toelatingsproces eigen karakteristieken kent en dat er al sprake is van voldoende transparantie via de WTO-werkgroepen.

Gedelegeerden van ontwikkelingslanden vielen op 17 november over de rapportage van de voorzitter van de TNC (Trade Negotiations Committee), Lamy. Voor hen blijft het mandaat van de Hong Kong Ministeriële Verklaring en de in december 2008 [14] afgesproken modaliteiten voor landbouw (AG) en handel in industriële goederen (NAMA) de uitgangspunten voor de onderhandelingen; bilaterale bijeenkomsten “zijn nuttig, maar kunnen niet het multilaterale proces vervangen”. Volgens de Afrikaanse Groep is een “ontwikkelingsuitkomst” bovendien de bestaansgrond van de Doha Ronde. Lamy besteedde een hoop mooie woorden aan deze kwestie en beloofde weliswaar beterschap, maar verwacht kan worden dat dit toch een voornaam punt van discussie wordt op de top.

De EU en de VS aan de zijlijn?

Ondertussen heeft de Europese handelsminister Ashton haar baan ingeruild voor die van Europa’s nieuwe Buitenlandse Zaken chef. Op 21 november liet ze weten dat ze nog niet weet of ze naar de WTO-top in Genève zal gaan als hoofd van de Europese onderhandelingsdelegatie. Ze begint al op 1 december met haar nieuwe betrekking [15]. Misschien wordt ze bij de WTO-top vervangen door Neelie Kroes (Mededinging) of Olli Rehn (EU Uitbreiding). In februari zal een nieuwe commissaris voor handel worden benoemd. Als kandidaat wordt de huidige commissaris voor Ontwikkelingszaken, Karel de Gucht, genoemd. Volgens de Observer is het echter niet waarschijnlijk dat de “complexe omnderhandelingen van de Doha Ronde” eind 2010 zullen zijn afgerond indien er tot die tijd geen vervanger is voor Ashton.

Een andere tegenslag voor de WTO is de mogelijkheid dat de Amerikaanse regering-Obama geen plan heeft voor de top in Genève en dat de onderhandelingen daarmee niet van de grond komen. Tot nu toe toonde Obama weinig enthusiasme voor een internationaal handelsakkoord vanwege binnenlandse politieke problemen (zoals de gezondheidszorg en crisisgevolgen). Hoewel hij aangaf dat de Doha Ronde snel beëiindigd zou moeten worden, heeft hij volgens het Zwitserse Le Temps onvoldoende steun in het Congress en bij de vakbonden. De VS wordt in Genève vertegenwoordigd door ambassadeur Michael Punke.

Le Temps meldt bovendien dat een geplande mini-ministeriele top (georganiseerd door Brazilie) is afgezegd [16]. Dertig ministers zouden meedoen aan besprekingen voorafgaand aan de WTO-top, maar de EU en de VS zouden niet klaar zijn.

Demonstratie, rellen en arrestaties op 28 november

Gistermiddag was er een demonstratie in Genève, georganiseerd door een grote groep Zwitserse en buitenlandse organisaties [17], onder leiding van ATTAC Genève [18]. Deze is gericht tegen de WTO-top en is onderdeel de “Anti-WTO Action Days”, die een serie acties en debatten over internationale handel en voedselcrisis, de economische, sociale en klimatologische crises omvat. De groepen verenigden zich onder de leuzen “Het wereldwijde systeemn is failliet! Het is tijd om het roer om te gooien!” en “Tegen de WTO, want een betere wereld is dringend noodzakelijk”.

De demonstratie was door de organisatoren bedoeld om geweldloos te zijn, maar het liep uit de hand. Meer daarover binnenkort op Indymedia Zwitserland (http://ch.indymedia.org/). Volgens Agence France-Press heeft de politie traangas en rubberkogels afgeschoten op een kleine groep vermomde demonstranten die een viertal auto’s in brand zou hebben gestoken en ramen van een juwelierszaak, hotel en bank hebben ingegooid [19].
Er waren 3000-5000 mensen aanwezig en de demonstratie werd door de organisatoren afgebroken nadat de politie hen tegenhield op weg naar het WTO-gebouw.
Foto’s en videobeelden zijn te vinden op: Flickr , Our World Is For Sale, You Tube

Ook werden gisteren vier Koreaanse boeren door de Zwitserse grenspolitie tegengehouden (en gevisiteerd). Ze wilden hun beklag doen bij de WTO en handelsministers. Ze zijn volgens de autoriteiten tegengehouden omdat ze betrokken zouden zijn bij geweldadigheden bij eerdere demonstraties tegen de WTO [20]. Het OWINFS netwerk heeft hun vrijlating geëist.

Een paar uitspraken van woordvoerders van organisaties uit het OWINFS-netwerk:
– Lori Wallach (Public Citizen, VS): “The existing WTO rules implement a model of corporate-led globalization that have been widely discredited by the global economic crisis, yet 100-plus WTO countries remain locked into this outdated, damaging system. WTO turnaround is the global movements’ current challenge.”
– Hanim Lutfiyah (Third World Network, Indonesië): “Agriculture and food are human rights and not to be considered as a trade commodity; they are the foundations of the livelihoods and sustainability of millions of people around the world and they should be out of the WTO. We hope that the results and conclusion of the WTO ministerial conference would reflect the aspiration of the majority poor and peasant interests.”
– Afsar Jafri (Focus on the Global South, India): “The Indian social movements will not accept a position of the Indian government on agriculture that will jeopardize more employment and farmers’ livelihoods, food sovereignty, and weaken safeguards in case of import surges.”
– Alexandra Strickner (ATTAC Austria/Seattle to Brussels network): “The current global crises (finance, climate, food, energy) is a consequence of an economic model promoted by failed institutions of which the WTO is a key one. Despite this, the European governments continue to do business as usual by promoting further trade expansion, via the WTO, and EU FTAs. Resistance against these policies has grown in Europe with an increasing number of social movements and civil society groups calling for a new economic model, which puts social and climate justice, equity, and democracy at its heart.”

Noten:
[1] “Seventh WTO Ministerial Conference“
[2] “Doha Round should conclude by 2010: Lamy,” ICTSD, 9 juni 2009 en “WTO-Top komende week in Genève,” Kees Hudig, Globalinfo, 27 november 2009.
[3] Voor een historisch overzicht over het verzet eind jaren ’90 tegen vrijhandel en neo-liberalisme, zie het artikel “10 jaar ‘Seattle’ (deel 1)“, door Kees Stad, 26 november 2009.
[4] “Nothing to Gain, Everything to Lose, Developing Country Prospects at the Hong Kong WTO and Beyond,” Walden Bello, 25 November 2005; “WTO ministerial outcome imbalanced against developing countries,” Martin Khor (TWN), 20 december 2005; “NGOs criticize WTO’s Hong Kong outcome,” Hira Jhamtani (TWN), 19 december 2005 en “How the WTO’s Hong Kong ministerial adopted it’s declaration,” Martin Khor (TWN), 19 december 2005.
[5] “Lamy Calls for Two-Track Approach to Wrap up Doha,” ICTSD, 27 mei 2009. Zie ook: “Doha Round should conclude by 2010: Lamy,” 9 juni 2009.
[6] “WTO Ministerial Can Send ‘Strong Signals’ to the World: Lamy,” ICTSD, 18 november 2009.
[7] “Time to kill off Doha,” John Hilary, Guardian, 25 November 2009.
[8]  Zonder dit moratorium zullen producenten van onder licentie gemaakte goedkope medicijnen (‘generische medicijnen’ bedoeld voor de bevolking in (andere) ontwikkelingslanden) gemakkelijker kunnen worden aangeklaagd wegens schending van intellectueel eigendomsrecht door farmaceutische bedrijven en andere multinationals. De GATS(diensten)- en GATT(goederen)-verdragen van de WTO bieden dan de mogelijkheid van “non-violation complaints”: geen aanklacht wegens feitelijke schending, maar wegens schending van de ‘geest’ van het TRIPs-verdrag! Een eventuele nieuwe compromis-tekst in Genève moet aan de andere kant ook juist de voedselzekerheid (verzamelen en weggeven van zaden) en de bescherming van biodiversiteit blijven garanderen. Achtergrond bij generische medicijnen: “EU wil strengere normen intellectueel eigendomsrecht afdwingen via “vrij”handel en ACTA-akkoord. Generische medicijnproducent India wijst dit af,” Rob Bleijerveld, ‘Global Europe, Voor Wie?’, 15 november 2009.
[9] Gedefinieerd als “the production, distribution, marketing, sale or delivery of goods and services by electronic means.” Achtergrond in: “WTO Members intensify talks on Work Programme on E-Commerce,” Tayob, TWN, 29 oktober 2009.
[10] Alle documenten zijn te vinden onder “Official documents for the Geneva Ministerial“.
[11] “General Council meets just before upcoming Ministerial Conference,” Raja, TWN, 18 november 2009.
[12] “WTO Members voice ‘frustration’ over lack of transparency in talks,” Raja, TWN, 21 november 2009.
[13] Voor Lamy’s visie, zie: “WTO Calls for ‘Exit Strategies’ from Crisis Measures,” ICTSD, 25 november 2009.
[14] NGO’s hebben veel kritiek op de voorzittersteksten van december 2008: “Analysis of the new WTO agriculture, NAMA texts of 6 december 2008,” Martin Khor (Third World Network), 10 December 2008 en “Trade: Lamy recommends no WTO Ministerial meeting by year-end,” Kanaga Raja, 12 december 2008.
[15] “Ashton will change jobs during Doha summit,” Heather Stewart, The Observer, 22 november 2009.
[16] “Une mini-ministérielle à Genève est annulée,” Ram Etwareea, 25 november 2009.
[17] Daaronder het Our World is not for Sale-netwerk (OWINFS) waartoe ruim 200 organisaties uit de hele wereld behoren. Het OWINFS heeft een verklaring uitgebacht (“STOP THE WTO’s DOHA “DEVELOPMENT” ROUND AND OTHER “FREE TRADE” NEGOTIATIONS) die kan worden ondertekend.
[18] “Manifestation internationale contre l’OMC – 28 novembre“.
[19] “Police, protesters clash ahead of WTO conference,” Agence France-Presse, 29 november 2009. Zie ook: “Éléments pour un appel combatif contre l’OMC,” Communiqué Action Autonome. En: “WTO Gipfel in Genf,” 28 november 2009.
[20] “10 years after Seattle, WTO protests worldwide, no WTO Expansion At Geneva Ministerial free speech suppressed, Korean activists detained,” OWINFS, 28 november 2009 (mailversie).

————–

aanvulling:

Verslag demonstratie van NOS (tv)