Ga naar de inhoud

Bestorming Braziliaans Congres: Hoe rechtsextremisten sociale media gebruikten voor mobilisatie

Ook sociale netwerken hebben bijgedragen aan de verhitte sfeer in Brazilië. Ondanks de strenge regulering van online diensten zijn daar openlijke en verborgen oproepen tot moord te vinden. Er valt ook geld te verdienen aan antidemocratische sentimenten.

4 min leestijd

(Door Tomas Rudl (*), netzpolitik.org, Creative Commons BY-NC-SA 4.0., vertaling globalinfo.nl (dol op donateurs), Foto: het Constitutionele Hof in Brazilia na de bestorming, foto: Fabio Rodrigues-Pozzebom/ Agência Brasil Loc)

Er werd volop gewaarschuwd: Brazilië moet beschermd worden tegen het communistische gevaar, zeiden ze op Facebook. In WhatsApp-groepen werden boeren en wapenbezitters opgeroepen zich te ontdoen van de “ratten” die onlangs de macht hadden overgenomen. En op videodiensten als TikTok circuleerden oproepen om het land en het Congres lam te leggen, tienduizenden keren bekeken, meldt het Braziliaanse Factcheck-medium Aos Fatos.

Dagenlang was de regeringswijk van de Braziliaanse hoofdstad gevuld met demonstranten die weigeren de verkiezingsoverwinning van de linkse president Luiz Inácio Lula da Silva te erkennen. Zondag bestormden aanhangers van Jair Bolsonaro, de radicaal-rechtse politicus die werd weggestemd, het Congres, het Constitutionele Hof en het presidentiële paleis. Het deed denken aan de bestorming van het Amerikaanse Capitool twee jaar geleden, toen aanhangers van Donald Trump de democratische machtsoverdracht met geweld probeerden te voorkomen.

Stemmingmakerij op de sociale media

Net als toen speelden de sociale media een rol. Wekenlang werden de netwerken overspoeld met ophitsende berichten, melden Braziliaanse onderzoekers in de Washington Post. De berichtendienst Telegram werd gebruikt om op te roepen tot moord en het organiseren van protesttransporten, de videodienst TikTok werd gebruikt om te speculeren over verkiezingsfraude, terwijl de zoekfuncties van Facebook en Instagram gebruikers naar groepen stuurden die de verkiezingsuitslag in twijfel trokken.

“Jarenlang heeft ons land een zeer sterk proces doorgemaakt van radicalisering van mensen tot extremistische denkbeelden – vooral online,” vertelde onderzoeker Michele Prado aan de Washington Post. In de twee weken voorafgaand aan de bestorming zou de stemming nog meer zijn opgehitst, aldus de onderzoeker. “De mensen zeggen praktisch dat we het land tot stilstand moeten brengen en chaos moeten creëren,” zei Prado.

Wetten helpen nauwelijks tegen desinformatie

Brazilië is een van de democratische landen met de strengste online wetgeving. Na massale desinformatiecampagnes tijdens de verkiezingscampagne van 2018 werd een zogenaamde nepnieuwswet aangenomen, die voorziet in verplichte identificatie voor gebruikers van sociale netwerken en het bewaren van gegevens uitbreidt.

Intussen is de wet verschillende keren herzien en sommige van de strengste bepalingen zijn niet meer van kracht, analyseert de Amerikaanse niet-gouvernementele organisatie Freedom House. Maar in de laatste ontwerpversie worden bijvoorbeeld politici vrijgesteld van de regels voor de particuliere gemeenschap van onlinediensten – iets wat Jair Bolsonaro ook per decreet wilde opleggen om daar niet langer onderworpen te zijn aan fact-checks. Het decreet werd later vernietigd door het Constitutionele Hof, waar Alexandre de Moraes, een prominente tegenstander van Jair Bolsonaro, zetelt en tegen wie veel onverbloemde dreigberichten van de bezetters waren gericht.

Ondertussen zijn veel gebruikers op het net overgestapt op gecodeerde berichten om geautomatiseerde moderatie-instrumenten te vermijden. In de weken voorafgaand aan de couppoging steeg het gebruik van de uitdrukking “Festa da Selma” explosief – een woordspeling in het Portugees die niet oproept tot een onschuldig feestje maar vermomd tot een gewelddadige machtsovername.

Geen Twitter moderatie meer in Brazilië

Tegelijkertijd lopen wettelijke regelingen dood als bijna niemand zich eraan houdt. Twitter, bijvoorbeeld, ontsloeg zijn hele moderatieteam in Brazilië na de overname door miljardair Elon Musk, meldt de Washington Post. De uitgestoken hand van de nieuwe eigenaar werd ook dankbaar aanvaard door rechts-extremisten in Zuid-Amerika: Twitter is voor hen een “veilige haven” geworden, ontdekte het online medium Rest of World onlangs in een data-analyse.

Maar ook online diensten met bestaande moderatieteams lijken te falen. Volgens de fact-checkers van Aos Fatos werd de couppoging gestreamd door tientallen relevante extreem-rechtse kanalen op het internet, waaronder YouTube. 23 van de 47 gecontroleerde kanalen zouden geld opgehaald hebben. Met andere woorden, er valt goed geld te verdienen met antidemocratische boodschappen, ook al is dat tegen de regels van YouTube.

–——————–

*) Over de Auteur: Tomas groeide op in Wenen, waar hij voor verschillende providers werkte en ook politicologie studeerde. Hij kreeg zijn journalistieke opleiding bij Heise-Verlag, waar hij schreef voor Mac & i, c’t en Heise Online. Hij is bereikbaar op +49 30 577148268 of tomas@netzpolitik.org (PGP key) en twittert soms meer, soms minder onder @tomas_np.