Microfinanciering en de illusie van ontwikkeling

(Het origineel is op het weblog van de auteur te vinden)

Microkrediet herverdeelt armoede

Mohammed Yunus startte de Grammen Bank in Bangladesh in de jaren 70 en verkondigde het woord wereldwijd. Microkredietprojecten schoten wereldwijd uit de grond, door NGO’s maar ook door for-profit banken. De Verenigde Naties riepen 2004 zelfs uit tot ‘International Year of Microcredit’.

Maar microfinanciering werd steeds meer betwijfeld en zo ook door Ha-Joon Chang en Milford Bateman (2012). Het idee dat de armsten ter wereld zich via microkrediet, marktwerking en hun individuele micro-ondernemingen uit de armoede kunnen trekken op een zwakke theorie. Wat armeren juist nodig hebben zijn investeringen in middel tot grote ondernemingen en collectieve instituties die schaalvoordelen kunnen exploiteren, in plaats van een wirwar van onderling concurrerende micro-ondernemingen[1].

Door microkrediet gefinancierde micro-ondernemingen doen niet veel meer dan het herverdelen van armoede, zonder het echt op te lossen. De zoveelste door microkrediet gefinancierde micro-verkoper op de markt wint misschien een klein inkomen voor zichzelf, maar het maakt de economie niet veel productiever en draagt daarom weinig bij aan armoedebestrijding, leggen Chang en Bateman uit. Volgens Chang en Bateman is microkrediet mogelijk zelfs destructief, omdat het middelen opzuigt die ook beter geïnvesteerd hadden kunnen worden.

Microkrediet met een neoliberale agenda

Bovendien rechtvaardigt microkrediet neoliberalisme, waar Chang en Bateman felle tegenstanders van zijn. “Verdere steun voor microfinanciering in de ontwikkelings kringen kan niet los worden gezien van de hoge bruikbaarheid voor neoliberale/globalisering agenda”, aldus Chang en Bateman. Belangrijk hierbij is dat veel microkrediet niet wordt gebruikt om echte investeringen te doen maar meer voor consumption-smoothing, oftewel het financieren van grote uitgaven als bruiloften, begrafenissen, maar ook onderwijs en zorg. Het invoeren van microkrediet verzacht daarom de pijn van neo-liberale bezuinigingen en privatiseringen, waardoor dit beleid acceptabeler wordt en makkelijker politiek te verkopen is aan de armsten.

“Een diepgaande en voortdurende angst onder neoliberalen is dat de armen het democratische proces of politieke druk zullen inzetten om staatsstructuren en collectieve instellingen te eisen die hun armoede verhelpen. Zoals Bromley (1978)[2] opmerkte, zagen neoliberalen al heel snel de informele sector in het algemeen, en zoals wij hier zouden beweren, de microfinancieringssector in het bijzonder, als een manier om meer radicale alternatieven die het heersende economische systeem en de verdeling van macht en rijkdom zouden kunnen verstoren voor te zijn” – p.28.

Meltdowns van de microkrediet bubbels

Het gebrek aan resultaat blijkt inmiddels ook uit de cijfers. Empirisch bewijs dat microkrediet armoede vermindert ontbreekt, aldus Chang en Bateman. En hoewel Mohammed Yunus in zijn boek Banker to the Poor (2006) nog hoge aflossingspercentages opsomt, komen Chang en Bateman met minder rooskleurige cijfers. In recente jaren lijkt de microkrediet bubbel te zijn ingestort met veel faillisementen onder zowel de microkrediet business, een inmiddels erg commerciele business met torenhoge rentes, als de klanten die zichzelf in torenhoge schulden hadden gestoken[3].

“Hyman Minsky (1986) voorspelde dat het neoliberale beleid vooral destructief is wanneer het in de financiële sector wordt ingevoerd, met een onvermijdelijke tendens naar Ponzi-achtige booms and busts in het aanbod van krediet. […] Zoals het groeiende aantal ’meltdowns’ in de microfinanciering toont is ook de microfinancieringssector vatbaar voor een Minskyiaanse dynamiek”. – p.26.

In Nederland wordt het probleem inmiddels ook erkend door bijvoorbeeld de Triodos Bank[4] die erg actief is in microfinanciering (je kan als klant je rente aan microkredietprojecten doneren) en begin februari besteedde Tegenlicht er een aflevering aan met de gepaste titel “Microkrediet, macroschuld?”.

__________________________________

[1] Dat de nu rijke landen zich juist ontwikkelden in periodes van grote public-private partnerships en protectionisme heeft Chang al eerder uitgelegd in Kicking Away The Ladder (2002). Zie samenvatting boek hier.
[2] Bromley, R (1978), ‘Introduction – the urban informal sector: why is it worth discussing?’World Development, Vol. 6 (9/10), pp. 1033-1039.
[3] De Grameen Bank van Yunus – en vele andere microkredietinstellingen – waren volgens Chang en Bateman in feite afhankelijk van grote subsidies van overheden en donateurs. Rentes op microkrediet konden jarenlang vriendelijk laag blijven dankzij deze bijdrages, totdat deze subsidies afnamen.
[4] Op de website van Triodos Bank worden de tegenvallende resultaten van microkrediet voorzichtig verwoord: Microfinanciering staat inmiddels stevig op de kaart. “Tegelijkertijd gaat de stormachtige groei van de microfinancieringssector onvermijdelijk gepaard met groeistuipen. Vraagstukken die in de ‘grote’ bankwereld spelen, dienen zich nu ook aan in deze sector. “Overspannen doelstellingen voor groei en winst vormen een grote bedreiging. Het gevolg is dat het belang van de bank gaat prevaleren boven dat van de cliënt, die met grotere schulden wordt opgezadeld dan verantwoordelijk is,” meent Marilou van Golstein Brouwers. Dit betekent echter niet dat microfinanciering niet werkt, maar dat het een punt heeft bereikt waar vervolgstappen moeten worden gezet.”

Meer: