Verbindend Natuurbehoud – pleidooi voor een radicale, post-kapitalistische aanpak

(door Rob Bleijerveld, illustraties met dank aan ConvivialConservation.com)

Terwijl we ons midden in de zesde uitstervingsgolf bevinden (1) nemen de misdaad tegen wilde dieren en de afbraak van de biodiversiteit in versnelde mate toe. Het zijn wanhopige tijden voor degenen die zich inzetten voor bescherming en behoud van de (natuurlijke) leefomgeving. Büscher en Fletcher stellen een nieuwe aanpak voor. Een aanpak die de structurele druk door ons economische systeem, de gewelddadige sociaal-ecologische werkelijkheid, de toenemende uitroeiing van soorten en het toenemend autoritaire politieke beleid serieus neemt. Hun Convivial Conservation (Verbindend Natuurbehoud) is zo´n aanpak (2).

Volgens het Living Planet Report 2020 van het World Wide Fund for Nature nam het aantal soorten zoogdieren, vogels, amfibieën, reptielen en vissen tussen 1970 en 2016 met gemiddeld 68% af. In die periode nam het aantal plantensoorten zelfs twee keer meer af dan het aantal soorten zoogdieren, vogels en amfibieën tesamen. Het Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystem Services  2019 van IPBES laat zien dat de uitsterving aan het versnellen is. En dat de biodiversiteitsdrempels binnenkort worden overschreden (waarna wereldwijd de soortenafname in een grotere versnelling zal raken).

Al dit vindt plaats in de context van alt-right en autoritaire politici als Bolsonaro, Trump, Johnson, Putin en Erdoğan die een duidelijk elitair, anti-milieu en verdeling zaaiende beleid uitvoeren waardoor de schade de komende tientallen jaren alleen nog maar zal toenemen.

Het zal niet verbazen dat velen die zich inzetten voor bescherming en behoud van natuur en milieu zeer bezorgd zijn en zich onder druk gezet voelen. Terwijl men soms toegeeft dat er een radicale transformatie nodig is, lijkt het voor veel organisaties zeer moeilijk om te breken met de neoliberale consensus (3) die ze sinds de ´80-er en ´90-er jaren van de vorige eeuw omarmen.

De boekschrijvers vinden het in zekere zin begrijpelijk dat organisaties voor natuur- (en milieu) behoud politiek voorzichtig opereren, “maar op die manier kunnen alt-right en autoritaire politici en bewegingen hen erg gemakkelijk negeren. Tegelijkertijd leidt het tot uitstel van meer doortastende actie die daadwerkelijk nodig is.”

Toch komen er vanuit de gemeenschap van natuurbeschermers diverse reacties met een wat radicalere inhoud. Twee van die stromingen zijn vastbesloten om daarbij de mainstream begrenzingen flink op te rekken.

[plaatje met dank aan ConvivialConservation.com]

New conservation

De eerste stroming, aangeduid met new conservation (4), bekritiseert de hoofdonderdelen waarop het natuurbehoud sinds de 19e eeuw stoelt, namelijk beschermde gebieden en de idee van ongerepte natuur en wildernis. Deze stroming zet volledige in op integratie van natuurbehoud in de overheersend kapitalistische politiek-economische systemen. Met als doel dat natuurbehoud in de toekomst zijn legitimiteit en werking behoudt. De new conservation-aanhangers zijn voorstander van het radicaal vermengen van de mens en de niet-menselijke natuur, met name door de waardebepaling van natuurlijke kapitaal.

Neoprotectionisten

De tweede stroming is die van de neoprotectionisten (5). De aanhangers hiervan willen juist de beschermde gebieden en wildernis-bescherming op grote schaal uitbreiden. Volgens hen moet de helft van de aarde worden aangewezen (en beschermd) als natuurreservaat. Alleen dan kan het ecologische proces doorgaan dat bepalend is voor het overleven van mens en planeet. De neoprotectionisten zijn voorstander van het op ongekende schaal scheiden van mens en natuur.

Perspectief?

In hun boek gaan Büscher en Fletcher dieper in op de accenten en belangrijke verschillen tussen en binnen de beide voorstellen. Ze belichten ook de fundamentele kwesties die de twee stromingen aan de kaak stellen. Volgens de boekschrijvers nemen beide stromingen de historische en politiek-economische werkelijkheden niet serieus genoeg en helpen ze ons daarom niet vooruit. ¨Ze zijn niet in staat een logisch, samenhangend en praktisch alternatief te bieden voor het mainstream natuurbehoud. De aanpak van beide stromingen raakt niet werkelijk de sociaal-ecologische wortels van de biodiversiteitscrisis. Bovendien bieden ze geen geschikte confrontatie met de reactionaire politieke ontwikkelingen waarvan we nu wereldwijd getuige zijn¨.

Revolutie in natuurbehoud op komst?

¨Toch laat het ontstaan van deze radicale benaderingen voor natuurbehoud zien dat het gist en dat zich mogelijk een revolutie aandient. Ook bevatten ze belangrijke positieve aspecten die moeten worden gevoed en samengebracht in een meer samenhangend alternatief. Deze twee stromingen wijzen in de richting van een meer fundamentele transformatie die nodig is zodat natuurbehoud op effectieve wijze het hoofd kan bieden aan de toenemende druk die we ondervinden. We moeten voortbouwen op de potentie ervan,¨ aldus Fletcher en Büscher.

Verbindend Natuurbehoud

Fletcher en Büscher beschrijven hun aanpak van het Verbindend Natuurbehoud (6) als een visie, een serie uitgangspunten voor politieke actie en een serie beheersprincipes die een realistisch antwoord moeten geven op de kerndruk van onze tijd. Het bouwt voort op uiteenlopende perspectieven in sociale theorie en bewegingen van overal ter wereld.

Het gaat dus niet om een vastomlijnd plan of  een magic bullet: “De geschiedenis laat tenslotte zien dat werkelijke verandering alleen plaats vindt op basis van sociale, politieke en andere strijd en dat daarbij processen van participatieve co-creatie belangrijk zijn. Daarbij is Verbindend Natuurbehoud maar één uit vele samenkomende stromen die samen een zee van alternatieven vormen”.

De opbouw

De visie is gebaseerd op vijf grondslagen:
1. Van beschermde naar gepromote gebieden
2. Van het redden van natuur naar het vieren van de menselijke en niet-menselijke natuur
3. Van toeristisch voyeurisme naar geëngageerd bezoek
4. Van spectaculaire naar alledaagse milieubehoud
5. Van geprivatiseerde en gespecialiseerde technocratie naar democratische en gemeenschappelijke betrokkenheid.

Het transitieproces gaat uit van drie andere elementen:
1. Macht
2. Tijd (2-staps strategie naar verandering)
3. Actoren (met indeling naar vier klassen).

Van de lange naar de korte termijn: concrete acties
1. Historische herstelregelingen
2. Natuurbehoud basisinkomen
3. Heroverwegen van (relaties met) ondernemingen
4. Verbindend Natuurbehoud Coalitie
5. Transformatie van landschappen, beheer en financiën
    5a. Geïntegreerde natuurbehoud landschappen
    5b. Democratische beheersregelingen
    5c. Alternatieve fondswerving.

Post-kapitalistisch voorstel

Het is post-kapitalistische benadering voor natuurbehoud (7) die inzet op gelijkwaardigheid, structurele transitie en milieurechtvaardigheid. Het richt zich op directe wijze tegen de extreme kapitalistische belangen van de wereldwijd opererende elites; het verbindt zich op positieve wijze met technocratische overtuigingen van pragmatici maar zet ook in op verbetering daarvan; en het bouwt enthousiast verder op de toenemende onderstroom van wereldwijde sociale bewegingen als Extinction Rebellion en FridaysForFuture die een structurele verandering eisen.

[plaatje met dank aan ConvivialConservation.com]

Noodzaak tot alternatief beleid

Door de toenemende ecologische en politieke crises worden de keuzes die de beweging voor natuurbehoud moet maken steeds moeilijker. “Het is tijd om radicale keuzes te maken en van wezenlijk belang is daarbij uit te gaan van elementen die aanvullen en die verenigen. We moeten steeds de noodzaak van een ingrijpende systeemverandering voor ogen houden en er zeer bewust van zijn dat we aan zullen lopen tegen gewelddadige weerstand door de ingegraven en geïnstitutionaliseerde machtsvormen. Doorgaan met het behagen van, het aanpassen aan of het negeren van die ingegraven machten kan alleen tot nederlagen leiden”.

Omdat Verbindend Natuurbehoud hiermee op scherpzinnige wijze aan de slag gaat en oog heeft voor de ingewikkeldheid van zaken, is het een realistisch alternatief. Toch moet een en ander nog worden uitgewerkt, zowel in theorie als in praktijk. Het is van groot belang dat dit gebeurt in samenwerking met vele belanghebbenden, waaronder de plaatselijke bevolking die in de gebieden met biodiversiteit leven. Alleen dan kan Verbindend Natuurbehoud een werkelijk hoopvolle visie bieden op een toekomst waarin mensen en niet-menselijke wezens goed samenleven.

                  ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Tot zover over het boek. In een artikel van mei dit jaar (8) gingen Fletcher, Büscher en hun collega Massarella in op de betekenis van de Covid-19 pandemie voor het natuurbehoud.

Het jaar 2020 zou het superjaar worden voor biodiversiteit en natuurbehoud. Het miniscule Covid-19 – deel van die biodiversiteit- verknalde het feestje echter. Drie relevante internationale toppen werden afgezegd of ingekrompen: het Vierjaarlijkse Wereldcongres voor Natuurbehoud van de IUCN (juni, Frankrijk), de 15e ministersbijeenkomst voor de Conventie van Biologische Diversiteit (oktober, China) die de basis moest leggen voor wereldwijde biodiversiteitsdoelen voor de volgende tien jaar (9), en de 26e COP of the United Nations Framework Convention on Climate Change (november, Schotland).

COVID-19 vergroot de noodzaak tot radicale transitie

De druk op de nu al kwetsbare beschermde gebieden neemt toe, omdat regeringen en kapitalisten die beschouwen als extra bronnen van accumulatie. Lastige wetten worden herzien of ontmanteld en toezichthouders worden aan de ketting gelegd). Wereldwijd bevindt de economie zich in een diepe recessie en die zal waarschijnlijk nog toenemen. Na de recessie van 2008 schaalden de kapitalisten de uitbuiting van natuurlijke rijkdommen op om hun verliezen te compenseren. De gevolgen voor het natuurbehoud waren inmens. Mogelijk zal dit patroon zich nu tijdens de Covid-91 crisis herhalen.

Een toenemende recessie zal ook leiden tot meer armoede onder bewoners in landelijke gebieden vlakbij de hotspots voor biodiversiteit. Gebrek aan geld zal hen er mogelijk toe drijven wilde planten en dieren te gaan consumeren. Tegelijkertijd verhogen de toenemende exploitatie en migratie de druk op de inheemse bevolkingsgroepen die in de reservaten leven.

Benaderingen die geen antwoord zijn

Deze gevaren kunnen niet effectief worden bestreden met natuurbehoud-scenario´s als dat van de Halve Aarde (10). Volgens dat scenario wordt de helft van de planeet als beschermd gebied toegewezen aan wilde fauna en flora. Het kan evenmin op basis van marktmechanismes die afhankelijk zijn van grootschalige exploitatie van natuurlijke hulpbronnen (11). En het framen van Covid-19 als een boodschap van de natuur richting mensheid, of het framen van de mens als virus dat de natuur besmet leidt, roepen alleen maar verdere scheiding op tussen mensen en de rest van de natuur (12).

Bovengenoemde strategieën brengen het natuurbehoud weer terug waar het nu is: eindeloos vergaderen, onderhandelen, confereren en schrijven om de kapitalistische druk op biodiversiteit en eco-systemen enigszins te verminderen. Dat kan enkele soorten behouden van uitsterven en enkele eco-systemen van ineenstorting en het zal belanghebbenden bijeenbrengen voor discussies over belangrijke zaken. Toch is het niet meer dan een achterhoedegevecht indien het plaats vindt binnen de fundamenteel instabiele wereldeconomie. Het is als dweilen met de kraan open. De échte oplossing: de kraan dichtdoen.

De kraan sluiten met Verbindend Natuurbehoud

De moeizame strijd voor natuurbehoud richt zich nu op het overeind houden van het onduurzame systeem zelf. Het houdt de maatregelen in stand die zijn gericht op constante (en toegenomen) observatie, toezicht, administratie en beheer. Maatregelen die uitgaan van de behoefte om de relatie tussen mens en biodiversiteit te beheersen. En die op hun beurt weer uitgaan van de noodzaak van een kapitalistische economie om de natuur te verkennen en op te meten (13). Met als doel te berekenen wat de optimale toewijzing is van verschillende kapitaalvormen (14).

[plaatje met dank aan ConvivialConservation.com]

We hebben een economisch systeem nodig dat een andere vorm van natuurbehoud mogelijk maakt. Een systeem waarin zowel mensen als niet-menselijke wezens bestaansrecht hebben en respectvol kunnen samenleven. Een systeem dat niet ten doel heeft de natuur te beheersen. Maar dat alle natuur (menselijk én niet-menselijk) laat bloeien en dat tegelijkertijd de biofysische grenzen erkent en viert die het noodzakelijkerwijs beperkt én mogelijk maakt (15). Een systeem dat ook voorziet in een basisinkomen voor mensen die nauw samenleven met de wilde fauna en flora (16).

Een economisch systeem op basis van Verbindend Natuurbehoud gaat dus niet uit van de kapitalistische ratio (zoals samengevoegde economische groei en kosten-baten calculaties gebaseerd op geld). Het zal daarom nieuwe positieve mogelijkheden opleveren (17). Het maakt een wereld mogelijk met meer gelijkwaardigheid en met Verbindend Natuurbehoud dat het samenleven mogelijk maakt en viert.

Discussieplatforms

Over dit ná-kapitalistisch voorstel (18) wordt nu op verschillende platforms gedebatteerd, zoals op de website van het T2S onderzoeksproject CONVIVA (19).
Bovendien worden bepaalde aspecten ervan al in de praktijk uitgevoerd in een aantal natuurbehoudprojecten van inheemse gemeenschappen (20)(21).

Fletcher en Büscher sluiten af met deze overweging: “Door meer in de richting te gaan van Verbindend  Natuurbehoud, kunnen we het mislukte ´superjaar´ van de biodiversiteit vervangen door een ´supertoekomst´ voor zowel mensen als niet-menselijke wezens”.

Meer lezen:
– ¨The Truth About Nature – Environmentalism in the Era of Post-Truth Politics and Platform Capitalism,¨ boek van Bram Büscher (uitgeverij University of California Press, verwacht in december 2020).
– ¨WWF wil natuur redden door intensivering landbouw, maar in Nederland moet het anders,¨ Vrouwenvelder (Foodlog, 10 september 2020).
– ¨Living Planet Report 2020,¨ World Wide Fund for Nature (9 september 2020).
– ¨WWF’s Living Planet Report reveals two-thirds decline in wildlife populations on average since 1970,¨ World Wide Fund for Nature (9 september 2020).
– ¨Green New Deal(s), A Resource List for Political Ecologists,¨ García López en Andreucci (Undisciplined Environments, 16 juli 2020).
– ¨Groenwascampagnes New Green Deal,¨ Bleijerveld (Globalinfo, 19 december 2019).
– ¨The conservation industry – a for-profit sector?,¨ World Rainforest Movement (11 maart 2019).
– ¨Summary for policymakers of the global assessment report on biodiversity and ecosystem services,¨ Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services, mei 2019.
– ¨Extinction, a radical history,¨ boek van Ashley Dawson (juli 2016, OR Books).
– ¨Tools for Conviviality,¨ boek van Ivan Illich uit 1973 (HarperCollins 1975).

Noten:
(1) Ook wel de Holocene Extinction genoemd. Tijdens een Extinction sterft tenminste 75% van de plant- en diersoorten in een korte geologische tijdsperiode uit; sinds kort is de menselijke activiteit hiervoor in toenemende mate verantwoordelijk (Anthropoceen).
(2) De oorspronkelijke boektitel: ¨The conservation revolution: radical ideas for saving nature beyond the anthropocene¨ (uitgeverij Verso Books, GB). ´Radicaal zijn´ = ´naar de wortel van een probleem gaan´. Het Anthropoceen startte in 1950 maar wordt (nog) niet als geologisch tijdperk erkend.
(3) Zie hiervoor: ¨Neoliberal Conservation,¨ Büscher (Environmentalism and Conservation, 16 januari 2011).
(4) Zie bijv.: ¨Conservation in the Anthropocene – Beyond Solitude and Fragility,¨ The Breakthrough Intstitute (1 februari 2012). Breakthrough Institute: een wereldwijd opererend onderzoekscentrum voor technologische oplossingen tbv. de ontwikkeling van mens, milieu en natuur.
(5) Zie bijv.: ¨Protecting the Wild, Parks and Wilderness, the Foundation for Conservation¨ boek van George Wuerthner, Eileen Crist, en Tom Butler (ed. Island Press).
(6) ´Convivial Conservation´ wordt door de schrijvers vertaald als ´Verbindend Natuurbehoud´.
(7) Meer over het post-kapitalisme in Wikipedia, op de website van The Social Commons en op de nieuwe website Postcapitalisme CH.
(8) ¨Close the tap! COVID-19 and the need for Convivial Conservation,¨ Fletcher, Büscher & Massarella (T2S Research, 30 mei 2020).
(9) ¨The conservation industry´s agenda in times of crisis,¨ World Rainforest Movement (14 mei 2020).
(10) Zie Half-Earth Project en Nature Needs Half.
(11) Zie bijv.: ¨REDD+ and the future of market‐based conservation,¨ Fletcher, Dressler, Büscher en Anderson (Society for Conservation Biology, 23 januari 2016).
(12) ¨Connection with nature is an oxymoron: A political ecology of ´nature-deficit disorder´,¨ Fletcher, (Tandfonline, 13 april 2016).
(13) Zie bijv.: ¨The Nature That Capital Can See: Science, State, and Market in the Commodification of Ecosystem Services,¨ Robertson (SAGE Journals, 1 juni 2006).
(14) Zie bijv.: Natural Capital Coalition.
(15) Meer hierover in het boek ¨Limits – Why Malthus Was Wrong and Why Environmentalists Should Care¨ van Giorgos Kallis (Stanford University Press, augustus 2019).
(16) ¨Conservation basic income: A non-market mechanism to support convivial conservation,¨ Büscher (samenvatting op Science Direct, april 2020).
(17) ¨What is degrowth?,¨”Degrowth Info.
(18) Zie ook ¨After capitalism, what comes next? For a start, ethics,¨ Cameron, Gibson and Healy (The Conversation, 15 juli 2015).
(19) ¨CON-VIVA project 2018-2021: Towards Convivial Conservation, Governing Human-Wildlife Interactions in the Anthropocene,¨ T2S Research (2018 ff).
(20) Zie ¨Indigenous and community conserved area¨ (Wikipedia) en het ICCA Consortium.
(21) Zie ook ¨Living bridges and supper from sewage: can ancient fixes save our crisis-torn world?,¨ Wainwright (Guardian, 27 maart 2020). Dit artikel gaat over het boek ¨Lo-TEK, Design by Radical Indigenism¨ van julia Watson (Taschen ed., oktober 2020).

Bronnen:
– Hoofdstuk 5 ¨Towards Convivial Conservation¨ uit het boek ¨The conservation revolution: radical ideas for saving nature beyond the anthropocene¨.
– ¨Close the tap! COVID-19 and the need for Convivial Conservation,¨ Robert Fletcher, Bram Büscher & Kate Massarella (T2S Research, 30 mei 2020).
– ¨The Case for Convivial Conservation,¨ Bram Büscher and Robert Fletcher (Undisciplined Environments, 1 oktober 2019). Zie ook de thema-website ¨Convivial Conservation, From Protection to Connection¨ en hun publicatielijst.