Ga naar de inhoud

Van ‘Enclosures’ tot ‘Fort Europa’

Enclosures’ verwijzen naar het afgesloten worden van wat weides in gemeenschappelijk gebruik waren. We zitten dan in het Engeland van de zeventiende eeuw. ‘Fort Europa’ verwijst naar het Schengen-gebied, waar inmiddels langs sommige delen van de grens muren worden opgetrokken om dat gebied af te sluiten (blokkeren van migratiestromen). We hebben het dan over Europa in de eenentwintigste eeuw. Het betreft twee maatschappelijke verschijnselen waaraan het nieuwe nummer van het Franse driemaandelijkse tijdschrift Vacarme ruime aandacht schenkt.

7 min leestijd
Placeholder image

 

(Oorspronkelijk verschenen op weblog Libertaire Orde)

Het afsluiten zoals met de ‘enclosures’ het geval is, levert een van de eerste vormen van privatisering op. Uiteraard kwam men er tegen in opstand. Er is nu een sociale beweging ontstaan die met haar verzet aansluit bij die oude sociale beweging tegen de ‘enclosures’. De hedendaagse sociale beweging strijd tegen privatisering van allerlei sociale functies en gemeenschappelijke goederen. Voor dat laatste is veelal het Engels woord ‘commons’ in gebruik.

 

Steeds vaker is te zien dat het idee van de commons door sociale bewegingen wordt ingebracht als oppositie tegen de destructie van het publiek domein. Het is dan ook verre van vreemd dat Vacarme, zelf een ontmoetingsplaats van verschillende sociale bewegingen, opent met een anti-recept tegen deze destructie, te weten de bedoelde commons.

Vacomslag

Gemeenschappelijke goederen

In de inleiding bij het omvangrijke openingsartikel over dit onderwerp wordt eraan herinnerd, dat het idee van de gemeenschappelijke goederen (commons, biens communs) de laatste jaren een van de convergentiepunten is geworden van mondiale gemeenschappelijke politieke strijd. Achter die terminologie gaan inmiddels verschillende materiële en immateriële goederen schuil als ‘object’ voor maatschappelijke mobilisatie. Die goederen betreffen ondermeer de in cultuur gebrachte gronden, water, wouden, maar ook gezondheid, vrijheid op internet, cultuur, onderwijs (in sommige herkent men dus ‘publieke functies’).

Dat deze cumulatie van strijdpunten in de laatste jaren is op te merken, ontkent niet dat het om een al eeuwenoude strijd gaat. Hoezeer er ook een verschil in objecten is, die strijd heeft een gemeenschappelijk element. Of het om een actuele context gaat of om de gevoerde campagnes in het Engeland van de zeventiende eeuw, tekenend is het verzet tegen wat er aan privatisering in de concrete situatie door machthebbers in beweging wordt gezet. Dit wordt duidelijk aan de hand van de oppositie tegen het afsluiten door de Engelse grootgrondbezitters van wat al eeuwen bij dorpen gelegen gemeenschappelijke gronden aangaat (de ‘enclosures’).

Een van de mensen die de oppositie ertegen aanvoerde, was Gerrard Winstanley (1609-1676). In Vacarme wordt uitgebreid naar hem verwezen. Hetgeen men bij hem tegenkomt, staat in schril contrast met de theorie van een auteur als Garrett Hardin in zijn The Tragedy of the Commons (1968). Dat is niet vreemd: hij hanteert een schema van denken dat populair is bij allerlei neoliberale figuren. Er is evenwel geen enkel empirisch bewijs voor zijn theorie! Laten we daarom maar terug gaan naar Winstanley in de zeventiende eeuw.

Die betoogt dat de open velden en de gemeenschappelijke goederen een gemeenschappelijk bestuur met zich brengen en dat wederkerig dienstbetoon onderdeel van het sociale verkeer gaat uitmaken. De afsluiting (enclosure) van de gemeenschappelijke velden doodt die wijze van bestuur en omgaan met elkaar. Het systeem van gebruiksrechten bezorgt een ieder een recht op bestaan. Men kan zich voeden, samen denken, samen werken… Hij verwoordt dit opdat men het zich blijft herinneren: deze vorm van gemeenschap berustend op de logica van de commons, laat niemand van honger, kou of isolement sterven.

Gewapend met dit inzicht kan men erop wachten, dat men in een hedendaagse tekst als die in Vacarme, een verwijzing tegen gaat komen naar de Amerikaanse econome Elinor Ostrom (1933-2012). Zij is zich, anders dan Hardin, in de jaren 1960 gaan bezighouden met empirisch onderzoek naar nog bestaande systemen van commons in deze wereld. Zij werd de specialiste op dit vlak, waarvoor haar in 2009 de Nobelprijs voor economie werd verleend. Aldus vindt het systeem van de commons ook zijn wetenschappelijke verdediging.

Over Argos, Samos en Schengen

In dit nummer ook ruime aandacht voor migratie. Het gaat dan over hoe Europa zich barricadeert tegen de toeloop van mensen van buitenaf (en dan spreken we natuurlijk niet over toeristen…). Uitvoerig wordt een theaterstuk besproken getiteld Retour naar Argos van Irène Bonnaud. Zij wordt in Vacarme over dat stuk geïnterviewd. In het stuk worden de verschillende omzwervingen verbeeld, die migranten heden ten dage maken.

Ze laat het stuk evenwel in de oudheid beginnen, met de omzwervingen van Prometeus (uit een stuk van Eschylos). Langs die weg komt men van de Griekse oudheid in het actuele Griekenland terecht – onderdeel van het Schengengebied. We worden geconfronteerd, met het bouwen van een (metalen) muur tussen Griekenland en Turkije van ruim 12 km, met de patrouilles van Frontex (een organisatie die zich bezighoudt met de bewaking van de Europese grenzen) en met het concentratiekamp op het Griekse eiland Samos.

Detentie

Verder een verslag van een reis (zomer 2012) van de geografe Christina Del Biaggio. Gedurende twee maanden heeft zij het terrein van de Grieks-Turkse grens onderzocht, waarbij zij het spoor volgde van migranten. Die reis kende vier etappes: Istanbul, de regio Evros, Athene en Patras. Zij analyseerde aldaar de redenen, de paradoxen en de consequenties van de constructie van een muur door Griekenland om de migratiestroom naar Europa af te stoppen.

Verder in dit nummer

De overige bijdragen bewegen zich op zeer verschillende terreinen. Zo is er een bijdrage over op welke manier Fransman of Française te worden, om daarmee het stemrecht te verwerven. Voor het artikel wordt een meerkeuzevraag uit het inburgeringexamen Franse taal als uitgangspunt genomen. Lucifers en vuur spelen daarbij een rol… Maar men vindt ook een artikel over de overproductie van rode bakstenen in Spanje. De achtergrond is de speculatie in de sfeer van de huizenmarkt. Die is inmiddels geheel ingestort. Dat heeft spookdorpen naast enorme voorraden baksteen opgeleverd.

Stenen

Een directeur van een steenfabriek bij zijn voorraad.

Somatheek

Tot slot nog aandacht voor het interview met de feministe en Spaanse filosofe Beatriz Preciado, die aan een van de Parijse universiteiten werkt. Ik moet bekennen dat een aantal zaken die zij uitlegt aan mij voorbij gaan. Toch zijn er gedachte-elementen die intrigeren, omdat die te maken hebben met manieren om ‘disciplinering’ af te wijzen en te bestrijden (mede onder verwijzing naar bijvoorbeeld Foucault).

De discussie daarover gaat over de meest uiteenopende wijzen van beleving van seksualiteit en het ervaren van het (eigen) lichaam. Zo spreekt zij niet meer over ‘lichaam’ maar over somatheek (denk aan bibliotheek; een somatheek is dan een verzameling organen en lichaamssappen). Verbindt men haar zienswijze met wat er in de actualiteit zich afspeelt, dan wordt men geconfronteerd met merkwaardige consequenties. Met een voorbeeld uit Iran maakt zij een van haar punten duidelijk.

Iran is op dit moment een van de landen waar de chirurgie wat ingrepen betreft aangaande transseksualiteit, het verst voortgeschreden. De Iraanse medische wereld handelt in nauw overleg met het soevereine theologische regime en het farmacopornografische regime, zonder daarbij aan het disciplinaire regime aangaande secularisatie voorbij te gaan. Het verschil tussen vrouwelijkheid en mannelijkheid vindt zijn bevestiging in het regime over de theologische waarheid, volgens welke homoseksualiteit niet een ziekte maar een misdaad tegen god is.

In tegenstelling  daarmee wordt transseksualiteit geaccepteerd als een pathologie, die behandeld kan worden door het lichaam in overeenstemming te brengen met het goddelijk recht. Welnu, vanaf 1983 zijn er in Iran meer dan 4000 personen wegens homoseksualiteit geëxecuteerd. Daarnaast is Teheran, aldus Preciado, heden ten dage de mondiale hoofdstad voor fallo- en vaginoplastie (plastische chirurgie ten behoeve van vrouwelijke of mannelijke geslachtsdelen)!

Thom Holterman

VACARME, nummer 63, voorjaar 2013, 251 blz., prijs 12 euro.

[Beeldmateriaal ontleend aan dit nummer.]

Aantekening

[1]  De oppositie tegen Hardins The Tragedy of the Commons is te vinden bij Anneleen Kenis en Matthias Lievens in hun Mythe van de groene economie (2012). Dit boek is op deze site besproken; klik HIER. Overigens heeft Michel Taylor langs een wiskundige wijze de theorie van Hardin weerlegt in diens boek Anarchy and Cooperation (1976).

[2]  Voor een vraaggesprek (in het Frans) met Beatriz Preciado op You Tube, klik HIER.