Soundtrack van de Revolutie: Frank van Schaik

Actievoeren, creativiteit en humor lijken bij jou vaak samen op te gaan. Waarom is dat voor jou zo belangrijk?

De combinatie vind ik belangrijk, omdat het goed werkt. Zo was gisteravond bij Tegenlicht de actie bij het World Online kantoor weer te zien. Het bedrijf ging in 2000 naar de beurs en dit werd gehypet door de media. Wij stonden met ASEED en XminY die dag voor de deur aandacht te vragen voor deze gekte met de term ‘gebakken lucht’. Toen Nina Brink met een cameraploeg naar buiten kwam vroeg een journalist aan mij of we nog wat voor plan waren. Toen zei ik ja, let maar op. Ik heb toen een pan gepakt en deed net of ik gebakken lucht in de aanbieding had. Deze opname is vaak herhaald. Wij hadden gelijk, want World Online werd een beursdrama. Ieder jaar wordt dit fragment zeker wel een keer op de tv vertoond. Deze actie met zowel een boodschap als humor heeft toen goed gewerkt. In het verleden ben ik actief geweest als ‘Opstandkomediant’. Maar vanwege onze verhuizing naar Mexico en het simpele feit dat ik eigenlijk niet goed genoeg ben, heb ik een punt achter deze carrière gezet en rolde ik uiteindelijk het onderwijs in, waar ik mijn draai echt gevonden heb.

Wat zijn de ingrediënten van een goed protestnummer?

Zelf houd ik wel van protestnummers die om de tekst draaien, die echt een verhaal vertellen. Maar om bruikbaar te zijn voor demonstraties, moeten nummers vooral een goede melodie en een lekker ritme hebben. Daardoor blijven ze direct hangen. Je hebt natuurlijk nummers die geweldig knallen, dat vind ik ook heerlijk. Zo draaide ik laatst muziek tijdens de silent disco op de jaarlijkse buurtcamping. Rage Against the Machine met ‘Killing in the Name of’ is dan altijd een hit. De kinderen aan de kant zaten verbaasd te kijken hoe de buurtvaders en buurtmoeders tekeer gingen op de dansvloer met hun koptelefoons op. Iemand knalde per ongeluk tijdens het pogoën keihard tegen mij aan en ik kneusde een rib. Zes weken heb ik hier last van gehad, maar dat het zo’n geweldige avond was verzacht de pijn.

Als ik jou nu zou vragen een protestsong te schrijven, welke songtitel popt er dan bij je op?

Het eerste wat me te binnenschiet is ‘We zullen doorgaan’ van Ramses Shaffy, maar als ik zelf wat moet bedenken dan zou ik zeggen: ‘Moedig voorwaarts’. We moeten ons blijven verzetten tegen de toenemende autocratie wereldwijd. Door deze trend komen steeds meer rechten onder druk te staan die we kort geleden nog als vrij vanzelfsprekend zagen. Ook de vrijheid van meningsuiting komt in het geding. En daarnaast is mediainformatie steeds minder te vertrouwen, omdat er veel nepnieuws wordt verspreid. Het is daarom belangrijk om goed je morele kompas in de gaten te houden en daarnaar te blijven handelen.

Voor welke actuele strijd zou jij het liefst protestmuziek willen schrijven?

Dat blijft toch wel het klimaat denk ik. Er wordt vaak gezegd: zonder systeemverandering geen oplossing voor klimaatverandering. Op zich ben ik het daar wel mee eens, maar toch ben ik ervoor om eerst het klimaatprobleem aan te pakken en daarna het kapitalisme. Dit omdat het simpelweg de hoogste prioriteit heeft als ik kijk naar ons voortbestaan.

Denk je dat het voor een protestmuzikant beter is om onderdeel uit te maken van de strijd of dat het beter is om vanaf enige afstand een observerende rol aan te nemen?

Soms zie ik een optreden van een (muziek makende) activist en dan denk ik van: tja, je bent zeker een activist, maar iets minder een muzikant. Dat voelt dan wel een beetje lullig. Dus een risico is de combinatie van artiest en activist wel. Zelf ben ik overigens ook geen goede muzikant. Maar er zijn ook zeker goede muzikanten binnen de beweging, de combinatie muzikant en activist kan heel goed werken. Florian Wolff uit Utrecht is een goed voorbeeld. Naast dat hij mooie muziek maakt, weet hij heel goed het publiek te betrekken. Sophie Straat vind ik ook een goed voorbeeld. Heel goed ken ik haar niet, maar wat ik gehoord heb vind ik leuk. En dan moet ik natuurlijk ook de wat oudere protestmuzikanten als Casey Neill en David Rovics noemen. En last but not least Phil Ochs, die tegelijk opkwam met Bob Dylan in de jaren zestig. Eigenlijk had Phil een veel mooiere stem dan Bob en hij had ook nog eens meer humor. Toch werd hij al snel overvleugeld door het succes van Bob Dylan en raakte hij aan lager wal. Bij zijn overlijden in 1976 heeft hij fantastische nummers nagelaten met supergoede teksten. Oh, ik zou het bijna vergeten, maar Billy Bragg is natuurlijk ook een perfect voorbeeld van een goede protestmuzikant.

Je hebt heel wat acties gevoerd in je leven. Is er een bepaalde actie die je over zou willen doen?

In 1994 deden we in Groningen mee aan een landelijke actiedag van Milieudefensie. Rond 6 uur in de ochtend gingen we net buiten de stad van start. Op een groot bord van ongeveer 4 bij 4 meter wilden we een groot schilderij van behang plakken. Er stonden een ondergaande zon en een doodshoofd op met de tekst ‘Deze weg loopt dood, stop asfaltering’. Maar de ladder was eigenlijk niet lang genoeg en we hadden ook niet genoeg behangplaksel, met als gevolg dat de rollen al vrij snel loslieten. We hadden gehoopt dat dit er wekenlang op zou blijven, maar we waren nog net op tijd om er een foto van te maken en toen was de actie alweer afgelopen. Dit hadden we dus wel wat beter mogen voorbereiden.

Heb je een voorbeeld van een actie waarop je met tevredenheid terugkijkt?

Simpele, kleine acties kunnen heel effectief zijn. Volgens mij was het in 2018 ten tijde van Rutte II. Er was besloten dat de maximumsnelheid omhoog mocht naar 130 kilometer per uur. Op een bord bij knooppunt Raasdorp heb ik de 3 vervangen door een even grote 0. Hier had ik enkel een A4 en een beetje lijm voor nodig. Van een vriend die er regelmatig langsrijdt, hoorde ik dat dit er wekenlang heeft gehangen. Mijn zoon heeft dit toen nog gefilmd en het had 40.000 views. En negen maanden later werd ook nog eens opnieuw de maximumsnelheid van 100 kilometer per uur ingevoerd, haha!

Zijn er bepaalde nummers die jouw kijk op het leven hebben beïnvloed?

Allereerst moet ik denken aan ‘Red Army Blues‘ van the Waterboys, afkomstig van het album A Pagan Place uit 1984. Het is een mooi meeslepend nummer, met een oud-Russische melodie en prachtig gezongen. Het gaat over een jongen van zeventien die in 1941 naar het front moet. Zijn moeder geeft hem de boodschap mee dat het er niet omgaat hoeveel Duitsers je vermoordt, maar hoeveel mensen je bevrijdt. Tegen het einde van de oorlog ontmoet hij in Berlijn een Amerikaan. Eenmaal terug in Rusland wordt hij net als 100.000 andere soldaten naar de Goelag verbannen vanwege ‘westerse invloeden’ door contacten met buitenlandse soldaten. Dit lied heeft mijn interesse in de Russische geschiedenis gewekt en ik ben er veel over gaan lezen. Wist je dat er tijdens de Tweede Wereldoorlog 400.000 Amerikanen zijn gesneuveld en maar liefst 10 miljoen Russische soldaten? Dit soort feiten raakt mij.

Een tweede nummer dat ik wil noemen is ‘Fast Cars’ van The Buzzcocks. Heerlijke punkrock waarvan de meeste teksten gaan over liefde en andere zorgen van een 22-jarige snotjongen uit Manchester. Dit nummer gaat over zijn haat tegen auto’s. Zo zingt hij: ‘Sooner or later you’re gonna listen to Ralph Nader’. In 1978 was dit een opkomend groene politicus. De auto vonden zij maar een vreselijke uitvinding. Dit verwoordt prima mijn gevoel.

Bij het nummer ‘Missiles’ van the Sound vind ik ‘Who the hell makes those Missiles?‘ een mooie zin. Het nummer is afkomstig van het fantastische album Jeopardy. Ze waren in die tijd eigenlijk veel beter dan U2 wat mij betreft. Ze hadden mooie psychologische teksten en kwamen heel oprecht over. De vraag “hoe kan je raketten maken als je weet wat ze verzoorzaken?” speelt rechtstreeks in op het geweten van de mensen die het maken en verkopen.

Een ander nummer dat mij altijd inspriratie en motivatie heeft gegeven is ‘Dancing on the ruins of multinational corporations‘ van Casey Neill. Als ik er nu naar terugluister, doet het me weer denken aan mijn tijd bij ASEED: de internationale actiekampen, Ecotopia, noem het allemaal maar op. In het nummer beschrijft hij een wereld na het verslaan van het kapitalisme. Het is grappig en het is opbeurend. Gelukkig ben ik niet zo snel somber, maar als ik naar sommigen van mijn leerlingen luister dan kan ik dit soort muziek wel gebruiken. Best veel leerlingen denken (nu nog) vooral aan veel geld verdienen en de rest lijkt ze amper te interesseren.

Welk nummer wil je toevoegen aan de Sountrack voor de revolutie?

Ik zou je hele lijsten aan kunnen leveren. Een geweldig nummer vind ik ‘Ride the fence‘ van The Coup. Het gaat erover dat je moet kiezen en niet neutraal kan blijven. ‘Cause you know that you can’t change shit by ridin’ the fence‘, vind ik een mooie zin. Je verandert niets als je geen standpunt inneemt. Maar als ik er een mag kiezen, ga ik toch echt voor het nummer ‘I Ain’t Marching Anymore‘, van Phil Ochs. Zowel qua melodie als tekstueel zit het heel goed in elkaar. Het gaat over de grote oorlogen waarin talloze Amerikaanse soldaten zijn gestorven. De terugkerende zin is: ‘It’s always the old to lead us to the wars. It’s always the young to fall‘. Dit is precies wat er gebeurt bij oorlogen. Het is zinloos. De leiders beginnen oorlogen, maar zelf hoeven ze niet te vechten. Zo zul je Netanyahu zelf niet op de straten in Gaza tegenkomen, of Poetin aan het front in Oekraïne. Ga je hier trouwens nog een playlist van maken of wat gaat er met deze nummers gebeuren eigenlijk?

Sountrack voor de revolutie tot nu toe

Als antwoord op Frank zijn vraag wat er met alle nummers gaat gebeuren, hier alvast een overzicht van alle nummers die tot nu toe zijn genoemd. Of er in de toekomst een playlist komt of wat anders weet ik nog niet.

Bob Dylan- ‘When The Ship Comes In’ (Nico van Apeldoorn)

‘geen enkel nummer, ik ben meer van de spontane muziek’ (Rymke Wiersma)
Death Grips- ‘Lost Boys’ (Gilian Cage)
the Beatles- ‘Revolution 9’ (Chris Champion)
Astori Amsterdam- ‘Als De Zanger Niet Zingt’ (Dick Verheul)
Rondos- ‘Which side will you be on’ en Redskins- ‘Keep on keeping up’ (Jos Houtveen)
The Klezmatics- ‘Der Yokh’ (Joke Kaviaar)
Attitude Adjustment- ‘American Paranoia’ (Richard de Mos)
Door Mekaar- ‘Holenmensen’ (Laurens Ham)
Sophie Straat- ‘Groen Amsterdam’ (Mikkie Roos)

Graai uit de kast

Eigenlijk zou ik voor deze Buiten de Orde Meindert Talma interviewen. Op het laatst zei hij helaas af. ‘Ik ben niet zo in de stemming voor interviews en mis ook de energie daarvoor’, schreef hij. Erg jammer, want ik had hem graag willen spreken over zijn album De Domela Passie.

In 1995 bracht het Groningse Oetstar Rekkers Meindert Talma zijn eerste single 30 jaar muzikale fruitmand uit. Destijds kocht ik dit zwarte schijfje voor 5 gulden. Nu is het enkel nog via Discogs aan te schaffen en betaal je het schandalige bedrag van 500 euro. Dit laat wel zien dat de ‘Daniel Johnston van de Friese Wouden‘, zoals Peter Weening (voormalige programmeur van Vera) hem jaren geleden typeerde, naam heeft gemaakt.

Inmiddels zijn er 14 albums, vier romans een dichtbundel en een interviewboek van hem verschenen. Maar zoals ik al aangaf had ik hem willen spreken over De Domela Passie.Voor dit album haalde hij alles uit de kast: hij nam het op met zijn volledige band, inclusief koor en strijkersensemble. Het telt 16 nummers en verscheen als een 44 pagina’s tellend boek met daarin alle teksten, veel beeldmateriaal en achterin gestoken een cd.

Meindert is opgegroeid in het Friese dorp Surhuisterveen en kent de verhalen goed over Domela, die in 1919 overleed. Hij was destijds een held in het zeer armoedige Surhuisterveensterheide en omgeving met zijn vele heidebewoners en plaggehutten. In 2019 bracht Meindert het album Domela Passie uit omdat het een eeuw geleden was dat Domela overleed. Zelf noemt hij het album: ‘een plaat / audiovisuele voorstelling die het lijden, de bekeringszucht, het martelaarschap en de uitzonderlijke verering van Domela als uitgangspunt heeft’. Verder schrijft hij over Domela onder andere het volgende. ‘Hij was een individualist. Vrijheid was voor hem het hoogste goed. Parbijbinding was voor Domela een knellende band. Binnen het Nederlandse socialisme, als strakke organisatie, voelde hij zich steeds minder thuis. Net zo min als binnen het socialisme als internationale beweging. Zelf ontkende Domela dat zijn leven een aaneenschakeling van afgedankte overtuigingen was. Het was juist “een regelmatige ontwikkeling van het beginsel.”Het moest wel uitmonden in anarchisme.’

Mijn favoriete nummer van dit album is ‘Meest gehate man van Nederland’. De opbouw is geweldig, op het hoogtepunt zingt er een koor en roept Meindert hier nog wat verwensingen overheen, die Domela tijdens zijn carrière veelvuldig te horen kreeg. Dit doet hij met humor en overtuiging. Wil je meer te weten komen over de totstandkoming van dit album? Op YouTube staat een indrukwekkende FRYSLÂN DOK documentaire, met als titel: Meindert Talma en zijn Domela Passie.

‘De meeste gehate man van Nederland’

Zo geliefd ik was bij mijn medestanders, zo gehaat werd ik door mijn vijanden. Werd voortdurend bedreigd in brieven. Heel veel mensen wensten mij dood. Ze zagen in mij de grootste opruier van het weldenkend Nederlandse volk. Ik was een ‘landverrader’, ‘Godverzaker’, ‘rustverstoorder’, ‘mensenmoorder’.

koor: ‘Landverrader’, ‘Godverzaker’, ‘rustverstoorder’, ‘mensenmoorder’. ‘Laffe ellendeling’, ‘schurftige vampier’, ‘gluiperige bloedhond’, ‘verlopen predikant’.

Wie is de sluipmoordenaar en laffe ellendeling? Jij schurftige vampier!! Gluiperige bloedhond! Kom weer naar hier!! Jouw einde zal ellendig naar ten voorbeeld van je satellieten en verder ongedierte zijn. Ze moesten je maar opknopen, jou opstoker en rustverstoorder, je komt toch niet verder dan driehonderd mannen, vrouwen en kinderen. De regering spuugt tegen je en wij ook, hoor! Je bent een stinkende jakkepoes. Leve de Koning!!! Weg met de Socialen! De hand die deze regels schrijft zal over 2 weken het bloed doen vloeien van Domela Nieuwenhuis.