Politieheerschappij. Koloniale Praktijken Gemodificeerd
Over de politie wordt beweerd dat zij verdedigt wat van staatswege de ‘openbare orde’ heet. Daarmee legitimeert de politie haar feitelijk functioneren en verbergt tegelijk dat zij een ongelijke sociale orde beschermt. Het fysieke en psychologische geweld dat zij rationeel produceert, zijn ‘effecten van gevestigde mechanismen, van wetgevende en juridische procedures, van methoden en doctrines die door politiescholen en administraties worden onderwezen en gecontroleerd’. Het gaat om een groot aantal zeer verschillende politionele handelingen, van simpele aanwezigheid (meer ‘blauw’ op straat), tot identiteitscontroles, fouilleringen, klopjachten, intimidaties, bedreigingen, afranselingen, verminking en soms zelfs dodelijke praktijken.
De Franse socioloog en universitair onderzoeker, Mathieu Rigouste, die zich al jaren bezighoudt met deze problematiek in de ruime zin, schetst in zijn boek La domination policière (Politieheerschappij) een genealogie van de politie vanaf haar koloniale oorsprong. Hij analyseert de evolutie van de figuren van de interne vijand, van de ‘fellaghas’ (antikoloniale activisten) tot de ‘suburbane wilden’. Eveneens gaat hij in op de uitwerking en ideologische legitimering van dit dwangsysteem tot de toepassing ervan ‘in het veld’, om ‘de reproductie van racistische, patriarchale en kapitalistische overheersing’ te verzekeren. Ernest London van Bibliothèque Fahrenheit 451 schreef een uitgebreide beschouwing over dit boek, waarvan ik een aantal alinea’s vertaalde.
Omdat het boek van Mathieu Rigouste zich geheel betrekt op Frankrijk, zou men kunnen denken dat het voor de Nederlandse situatie geen relevantie heeft. Laten we dan niet vergeten dat Nederland evenzeer als Frankrijk een koloniaal rijk is (geweest) en dat er (eeuwen) in vreemde gebieden bevolkingen onderdrukt en afgeperst moesten worden, waarvoor ‘politie’ nodig was. Frankrijk kent de CRS (Compagnies Républicaines de Sécurité), de BAC (Brigade AntiCriminalité). Nederland heeft onder meer de ‘Mobiele Eenheid’(ME). En net als Frankrijk is Nederland een land dat een neoliberaal-kapitalistische maatschappijstructuur heeft die veel (politie)geweld legitimeert. Hieronder treft u eerst delen van de bespreking van Ernest London aan en het eindigt met mijn ‘Pacificatie op zijn Hollands’. [ThH]
De Franse slag
Mathieu Rigouste vertelt over het ontstaan van de moderne politie in de context van de stedelijke ontwikkeling, om handel en bevoorrading te beschermen, om de massificatie van de stadsbevolking te reguleren, om de werkende armen en de ‘ongewensten’ te controleren. Terwijl de plantages in de koloniën de ‘laboratoria van de lopende band en de fabriek’ waren, werd er tegelijk geëxperimenteerd met een slavenpolitiestelsel, dat werd uitgebreid tot de ‘vrije mensen van kleur’ om elke alliantie tussen ‘negers’ en ‘mulatten’ af te wenden en om ‘alle lichamen die als zwart werden beschouwd’ te controleren. [..]
In het begin van de 19e eeuw bracht Frankrijk zijn koloniale praktijken over naar Afrika, met name Algerije, als onderdeel van zijn imperialistische expansie, waardoor het ‘politiemilitarisme’ werd versterkt en ‘de racistische structurering van de politiemacht’ werd geaccentueerd. De politie werd omgevormd ‘om de miserabele massa’s die door de industrialisatie waren ontstaan te beheersen’. Daarbij werd geëxperimenteerd met ‘een regime van contrarevolutionair geweld’, door de koloniale politiemiddelen op te nemen, tegenover de ontwikkeling van de arbeidersbeweging.
‘De westerse imperialistische samenlevingen, en de Franse samenleving in het bijzonder, zijn gestructureerd rond verschillende soorten van kolonialiseren, gecombineerd voor dagelijks gebruik met andere vormen van overheersing. De geschiedenis van de politiemacht is daarmee onlosmakelijk verbonden met deze combinatie van overheersingsverhoudingen waarvan zij het instrument is’. Op te merken valt dat de koloniale praktijken zodanig werden gemodificeerd dat ze toegepast konden worden in grote steden. [5 november 2021: ‘Politie aanwezig en straten geblokkeerd, Glasgow afgesloten tijdens onderhandelingen COP26’, Online; thh.]
‘De kapitalistische grote steden ontwikkelden zich door massa’s bezitloze arbeiders in de buurt van haar fabrieken en bouwplaatsen te leveren. Die trachtten zij te controleren en overheersen door middel van een systeem van sociale en politionele verbanning.’ In de jaren dertig ging de politie, nog steeds steunend op de in de kolonies toegepaste methoden van bevolkingsbeheer en machtstechnieken, over van een logica van segregatie naar een ‘logica van uitroeiing’. Mathieu Rigouste gebruikt de term ‘endokoloniale segregatie’ voor de ‘vorm van macht die koloniale regelingen binnen het nationale grondgebied [van Frankrijk] ontwikkelt en herschikt’. De Noord-Afrikaanse Brigade (BNA) werd opgericht in Frankrijk om toezicht te houden op de gekoloniseerden, en werd door het Vichy-regime ten dienste gesteld van het Derde Rijk. In oktober 1940 creëerde maarschalk Pétain de verplichte ‘Franse identiteitskaart’ voor iedereen. Tevens richtte hij de ‘Nationale Politie’ en de Mobiele Reserve Groepen op, het prototype van de toekomstige CRS [de Nederlandse ME later; thh.]. [..]
Om de ‘Noord-Afrikaanse subversie in Parijs’ te beteugelen, zoals prefect Maurice Papon het uitdrukte, moest het sociale leven in de 89 sloppenwijken van de Parijse regio worden verlamd door middel van een regime van staatsgeweld dat culmineerde in de onderdrukking van de demonstratie van 17 oktober 1961 [zie onder het kopje ‘Het zwijgen van de rivier’ in de bespreking van Siné Mensuel, Online; thh.]. ‘Na de sloppenwijk en de doorgangsstad maakte de wijk van het type ‘grand ensemble’ de herstructurering mogelijk van de segregatie van de meest uitgebuite en overheerste lagen van het proletariaat. Naarmate zich vormen van ‘illegalisme van overleving en volksverzet tegen sociaal-racistische en politionele segregatie’ ontwikkelden, eigenden de ‘verdoemden van het neoliberalisme’ zich deze urbanismen toe om ‘vormen van collectief, solidair en dorpsleven’ te creëren. [..]
De notie van een ‘tolerantiedrempel voor buitenlanders’ rechtvaardigde racisme op grond van het feit dat de aanwezigheid van buitenlanders te talrijk zou zijn. Dat zou een ‘quasi-biologische reactie’ van ‘echte Fransen’ uitlokken. Het gaat hier om een ‘intellectueel bedrog’ dat het racistische gedrag van de politie legitimeerde: ‘buitenlanders’ werden verantwoordelijk voor racisme. [Een aantal zaken die Rigouste vervolgens nader uitwerkt heeft hij al eens beschreven in een studie over de binnenlandse vijand en het zoeken naar zondebokken. Hij wees daar eveneens op het bestaan van een contrasubversieve criminologie. Ik besprak die studie op deze site en kortheidshalve verwijs ik daarnaar, Online; thh.]
Ernest London concludeert tenslotte dat in dit essay door Mathieu Rigouste een nauwgezette en rigoureuze analyse wordt gegeven van de evolutie van de veiligheidswetgeving, van de technieken van ‘ordehandhaving’ en van de instrumenten ervan – [en dat maakt het ook buiten Frankrijk een belangrijk werk, meen ik; thh.]. Dit levert een waarachtig ‘historisch bestuursmechanisme van de onderdrukten, de uitgebuitenen, de ellendigen, de ongewensten en de revolutionairen’ op. Deze sociaalhistorische studie bevestigt dat er geen sprake kan zijn van een hervorming van de politie-instellingen, aangezien zij slechts bestaan om ‘het geweld te effectueren dat de dominante klassen noodzakelijk achten om de sociale, economische en politieke orde te handhaven’. Essentiële lectuur!, aldus London.
Pacificatie op zijn Hollands: bloedige politionele actie
Of een dergelijk boek over de Nederlandse politie geschreven zou kunnen worden (misschien zelfs al geschreven is) weet ik niet. Maar een aantal praktijken zijn niet onbekend en er zijn ook dodelijke burgerslachtoffers gevallen. Ook is voor Nederland te werken vanaf haar koloniale oorsprong. Als een getuige neem ik daarvoor een boek uit de kring van de Nederlandse machthebbers zelf, speciaal geschreven om het ‘domme’, onwetende soldatenvolk, in 1940 ter mobilisatie opgeroepen, te herinneren aan de opgebouwde ‘nationale identiteit’ (het toen al bestaande woordgebruik!). Het boek is voorzien van de handtekening van ons allerbekende Z.K.H. Prins Bernhard der Nederlanden. Het boek, waarin zijn voorwoord voorkomt, is getiteld Nederland, Erfdeel en Taak (Wereldbibliotheek, Amsterdam, 1940, effectief verschenen in september 1944).
Naast andere, overigens soms wetenswaardige dingen, leest Jan soldaat – en de geïnteresseerde burger – in dat boek onder meer: ‘Jan Pieterszoon Coen, [is toch] de ware grondlegger van het rijk aan de evenaar. Schrikkelijk hardhandig op een gegeven moment, zeker! Maar wie er hem om veroordelen wil vergete niet, dat hij aan alle kanten door vijanden omringd was’ (p. 108). Dit is een gotspe: voet aan wal zetten waar je niets te maken hebt, dat wil zeggen doen wat verwacht werd dat de Duitsers mogelijk kwamen doen, Nederland bezetten…! Een paar pagina’s verderop in dit boek voor Jan soldaat komt men vervolgens de bekende (beruchte) J.B. van Heutz tegen en wordt zijn tactiek beschreven: ‘het systeem om in geval van verzet met kleine, goed gewapende kolonnes de verzetslieden onafgebroken achtervolgen; vol te houden tot de totale onderwerping der betrokken hoofden’. En jubelend noteert de schrijver van dit hoofdstuk: ‘Het is die tactiek geweest, die hier tot succes heeft geleid’. Het ging immers om ‘pacificatie’ waarvoor deze tactiek ‘uiterst vruchtbaar is gebleken’ (p. 112-113; prof. dr. A.A. van Schelven tekende voor dit hoofdstuk VI, ‘Opbouw van het Koloniale Rijk’).
En dan moesten de naoorlogse politionele acties door Nederland in Indonesië nog beginnen…Wie meer informatie zoekt over Nederlandse soldaten in Indonesië, 1945-1950, zie: Online. Ook over de Nederlandse politieheerschappij is zo’n boek te schrijven als Mathieu Rigouste deed, zou ik denken (thh.). Een Zwartboek Politiegeweld over hedendaags politieoptreden in Nederland tijdens de Woonopstand op 17 oktober 2021 is al uitgebracht (Online).
Ernest London (vertaling en bewerking Thom Holterman; integraal te lezen op Bibliothèque Fahrenheit 451; ‘Pacificatie op zijn Hollands’ is van mijn hand; thh.)
Mathieu Rigouste, La domination policière, vermeerderde uitgave, La Fabrique éditions, Paris, 2021, 304 blz., prijs 15 euro