Ga naar de inhoud

Paradise Papers: De Triomf Van Piratenstaten

Belastingontwijking Als Legale Illegitimiteit. Aan de hand van de ‘Paradise Papers’ is haarscherp geworden hoe multinationale bedrijven als vampiers door ‘belastingontwijking’ bevolkingen financieel leegzuigen. Zij worden daarin bijgestaan door de politiek, te weten de nationale regeringen en parlementen. Dit maakt dat zich maffiose kliekvorming tussen de politieke en financiële wereld kan voordoen.

12 min leestijd

(Door Thom Holterman, oorspronkelijk verschenen op Libertaire Orde, foto poster boy cc/flickr)

Het leidt tot de introductie van wat ik ‘legaal illegitimisme’ noem: (1) Iets is legaal als op wetgeving kan worden teruggevallen, voor welke wetgeving in Nederland de medewerking van het parlement noodzakelijk is. (2) Iets is legitiem als het moreel, ethisch aanvaardbaar is. Het tegendeel ervan heet illegitiem. Fraude, corruptie, vampirisme is moreel, ethisch niet aanvaardbaar (in het Engels vaak samengevat als ‘unethical behavior’). Paradoxaal genoeg bestaat er wetgeving in Nederland dat moreel verwerpelijke gedrag toelaatbaar laat zijn, vandaar dat het bestaan van ‘legale illegitimiteit’ kan worden geconstateerd. Een doortrapt systeem van regering en parlement.

 

Piratenstaten

voorkant roofstaatIn de gedachte van wat een ‘democratische, sociale rechtsstaat’ wordt genoemd, wordt aan regelingen de voorwaarde gesteld dat ze zowel legaal als legitiem zijn. Ontbreekt de legitimiteit, dan hoeft dit in positivistische zin de ‘regeling’ niet in gevaar te brengen vanwege de definitie in die optiek van ‘legaal’ (= het kunnen aanwijzen van een wetgever – wat ook een dictator in zijn eentje kan zijn). In de loop van vele jaren hebben we de democratische, sociale rechtsstaat die Nederland wellicht ooit was, zien vervluchtigen. Dit is het resultaat geweest van een proces van ‘afpellen’: het successievelijk verwijderen van rechtsstatelijke elementen waardoor de piraatstatelijke elementen (weer) tevoorschijn komen. We ontwaren dit politieke verschijnsel in de sluipgang: van ‘minder recht’ naar ‘meer macht’. Dit betekent dat de staat zich ontwikkelt in de richting van waar die ooit begon: roofstaat. Het op rooftocht gaan door de machtigen ziet er natuurlijk heden anders uit dan enkele millennia terug. Maar toch. Hoewel nu dus met alle moderniteit en technologie omgeven, de piraten zijn terug en de staat tolereert ze en ondersteunt ze zelfs. Dat komen we tegen in het verhaal over de ‘belastingontwijking’ in de piratenstaten.

Op grond van het voorkomen van de hierboven weergegeven constructie van het legaal illegitimisme, is dan ook het bestaan van ‘piratenstaten’ op te merken. In Europa zijn dat Luxemburg, Ierland, Nederland, België, Malta en Cyprus. Deze landen zorgen ervoor, aldus de Amerikaanse econoom Gabriel Zucman, dat multinationals op jaarbasis gezamenlijk 350 miljard euro aan belastinggeld kunnen wegsluizen. Ik noem dit de triomf van de piratenstaten. Zucman wordt geciteerd in het Franse weekblad Marianne van 10-16 november 2017 waarin de ‘Paradise Papers’ worden besproken. Uit die beschrijving blijkt onder meer dat belastingparadijzen met hun duizenden brievenbussenfirma’s dus niet alleen op kleine, zonovergoten eilandjes voorkomen. Ook Nederland is ertoe te rekenen. Een artikel in het Franse dagblad Le Monde van 10 november 2017 maakt eveneens duidelijk dat de kwalificatie van Nederland als ‘piratenstaat’ niet uit de lucht gegrepen is [lees ook in de Volkskrant van 20 november 2017 hoe een Nederlands advieskantoor te werk ging bij het opzetten van dubieuze belastingconstructies].

In het artikel in Le Monde is te lezen dat de staat der Nederlanden met 4000 ondernemingen bijzondere belastingovereenkomsten heeft gesloten. Vele van die 4000 ondernemingen hebben zich in Nederland gevestigd met het oogmerk om zoveel mogelijk belastingbetaling te ontlopen. Er is dus sprake van de medewerking, willens en wetens, van voorafgaande regeringen (Rutte I, II) aan het openen van ‘brievenbusondernemingen’. Dit mag illegitiem heten. En het parlement? Dat zat erbij en keek ernaar… In andere gevallen kunnen nog schimmiger situaties ontstaan waar politiek, onder- en bovenwereld in elkaar gaan verglijden. Geld, financiële regelingen, overstap van politici naar directeursposities in het bank- en zakenleven – het kan een maffiose mix opleveren. Zo is in dit wereldje bekend, dat in de piratenstaat Nederland belastingmodellen worden gehanteerd, die voordelig kunnen werken. Dit heeft er bijvoorbeeld toe geleid, dat de Franse regering heeft aanvaard dat de zetel (plaats van vestiging) van de onderneming EADS-Airbus in Nederland werd gevestigd (ontleend aan Marianne van 10-16 november 2017). Het gelegenheid bieden van belastingontwijking, lijkt mij illegitiem.

voorkant zucmanAl dat ‘weglekken’ van belastinggeld maakt het noodzakelijk om in Nederland, onder meer, de btw van 6% naar 9% te verhogen om gaten te vullen. Dat is het effect van het multinationale vampirisme. Voor wie denkt dat dit uit de lucht gegrepen is, vertaal ik een deel van het antwoord, dat de genoemde Amerikaanse econoom Gabriel Zucman in een vraaggesprek met Marianne van17-23 november 2017 geeft. De vraag gaat over het ‘wegsluizen’ van delen van het vermogen door rijken in Frankrijk; het betreft 3500 van de rijkste Franse huishoudens die ieder gemiddeld 50 miljoen euro naar het buitenland laten verdwijnen. Zucman dan: ‘Het feit dat dit deel van de belasting niet binnenkomt, moet worden gecompenseerd door de inkomstenbelasting van andere belastingplichtigen daarop af te stemmen’. – ‘Moet worden gecompenseerd’ en waarom zou je dat niet via een verhoging van de btw doen waaraan de gewone man niet kan ontsnappen? –  Een dergelijke afschuivende beweging (compenseren, dus) observeert Zucman dan ook in Frankrijk waar Macron aan de ene kant de ondernemingsbelasting verlaagt en aan de andere kant de uitgekeerde pensioenen zwaarder belast – wat hij verkoopt als een hervorming. ‘Je zou eerder zeggen dat dit oplichterij is’ (c’est une arnaque), oordeelt Zucman.

 

sympfonieRijk

[Het jacht ‘Sympfonie’ van Bernard Arnault.]

Hierboven was sprake van de groep superrijken in Frankrijk en hun manier van wegsluizen van delen van hun vermogen. Een van de rijksten onder hen is Bernard Arnault. Hij is leider van het LVMH-concern (onder meer de producent van de peperdure Vuitton tassen). Hij bezit een jacht van ongeveer 130 miljoen euro. Dat jacht maakt deel uit van zijn totale vermogen waarover belasting betaald moet worden. Arnault betoogt in dit geval: dat jacht is niet van mij; het is van een maatschappij op Malta en af en toe huur ik het van ze (en zo gaat het met meer zaken die tot zijn vermogen behoren). Onderzoeksjournalisten van Le Monde, die zich met deze affaire bezighielden, kregen van hem te horen: ‘Alles is bij ons voorbeeldig transparant, legaal en bekend bij de belastingdienst’. Dat was vóór de ‘Paradise Papers’. Het contact liep anders nadat op 6 november 2017 de eerste artikelen naar aanleiding van die ‘Papers’ verschenen. Toen heette het: ‘Meneer Arnault wenst geen commentaar meer te geven’, aldus Le Monde van 10 november 2017. Overigens gebruikt Arnault ook het eiland Jersey als vestigingsplaats om zijn eigendommen in Londen onder te brengen…

Weer een ander voorbeeld waar illegitimiteit aan de orde is, betreft de eigenaar van Benetton (Italiaanse kledingfabrikant), de miljardair Luciano Benetton. Dat voorbeeld ontleen ik aan Charlie Hebdo van 8 november 2017. Benetton blijkt eigenaar van 900 000 hectaren Argentijns Patagonië. Het is land van de Mapuche indianen als oorspronkelijke bewoners. Zij willen de Italiaan van hun land verjagen. Een jonge verdediger van de belangen van de indianen viel in handen van de militaire politie van Argentinië en verdween van de radar.

Later werd hij in een rivier dood aangetroffen. Wie deze jongeman heeft vermoord wordt nog uitgezocht… Maar de problematiek is duidelijk. De Mapuches woonden op het bedoelde land toen de Spanjaarden het land een aantal eeuwen terug in beslag namen. De hedendaagse activistische Mapuches, waarvan de ‘Resistencia Ancestral Mapuche’ een van de actiefste is, redeneren als volgt. Onze voorouders kregen te maken met een Spaanse bezettingsmacht die ons land inpikte. De illegale bezetting kreeg een vervolg door Argentijnse en Chileense afstammelingen van de bezettende Spanjaarden. Kortom, zij kunnen verkopen wat ze willen, maar het zijn gewoon een stelletje dieven en helers bij elkaar. Benetton moet van ons land af dat hij ‘legaal heeft gestolen’. Daar komt in dit geval nog eens bovenop de onopgeloste moord, waarvan een van de hypotheses is, dat die gepleegd zou kunnen zijn door functionarissen van de heersende Argentijnse macht.

Arm

[Mapuche familie op land van hun voorouders in handen van Benetton. zie foto hier]

Over de onderdrukking van de Mapuches en hun strijd maakte het Spaanse dagblad El Pais een bijzondere uitgave met mooi beeldmateriaal. We zitten hier onderwijl wel tegen een maffiose mix aan waarover ik had. Daarover het volgende.

Maffia

In de criminologie wordt aangenomen dat delinquentie een sociaal verschijnsel is. Als dat zo is, dan hoort die van de elite ook in het volle licht te staan. Daarom concentreert de Franse criminoloog Mucchielli zich op thema’s als industriële vervuilers (de Franse asbest-affaire van bijna een eeuw lang), de schandalen die het handelen van de elite meebrengt (‘medicijnen-maffia’) en de delinquentie van de (politieke) elite. Hij laat zien dat de dealer en de trader dezelfde waarde huldigen: de zucht naar geld. Ook gaat hij in op het verschijnsel maffia. Dat verschijnsel wordt door hem met vier elementen gekarakteriseerd. Het is omdat ik zelf regelmatig naar ‘maffioos gedrag’ van bepaalde elites verwijs (‘beton-maffia’, zorg-maffia’, ‘farmaceuten-maffia’), dat ik de vier elementen hier opneem. Mucchielli over het concept maffia:

  • Het is een kapitalistische onderneming met een internationale dimensie (een multinational met een veelvoud van activiteiten);
  • Deze organisatie oefent over een omvangrijk terrein gezag uit, dat deelsgewijs legitimiteit verwerft via de openbare macht en via de weg van de corruptie;
  • Zij is sociaal geworteld in de gebieden waar een deel van de bevolking haar gezag erkent;
  • Zij maakt een fors gebruik van fysiek geweld en beschikt over een aanzienlijke vuurmacht wat haar tot een geduchte tegenstander van staten maakt.

Wat ik bijvoorbeeld ‘farmaceuten-maffia’ noem, wordt gedragen door de eerste drie kenmerken. Het vierde kenmerk is problematisch waar het om geweld gebruik gaat, maar niet om de doden die vallen. Aantoonbaar is dat bepaalde, aan te wijzen farmaceutische industrieën dodelijke slachtoffers maken (het Franse Servier in de affaire-Mediator bijvoorbeeld). Eveneens is aantoonbaar dat een veel grotere kring van industrieën direct betrokken is bij het overlijden van honderden tot duizenden mensen en dit willens en wetens veroorzaken (zoals de asbest-affaire; er is een gigantische lijst van affaires en disasters aan te leggen).

In dit gewelddadige perspectief past het ontwikkelingsschema, dat Mucchielli van maffia’s geeft, op de grote transnationale bedrijven (multinationals):

  • ze ontwikkelen zich als geheime organisaties (postbusfirma in het ene land om zo aan belastingafdracht te ontkomen in het andere land);
  • ze mikken op het verwerven van politieke en economische macht (de leiding van de werkgeversorganisatie, die direct contact heeft met de regering);
  • ze maken gebruik van alle middelen zowel legale (geregistreerde bedrijven; verkiezingen) als criminele (afpersing, chantage, corruptie, fysiek geweld…).

De neoliberale gemondialiseerde economie voorziet in de voornaamste motor van dit ontwikkelingsschema en het is niet het welzijn van eenieder waar deze bedrijven naar streven. Doel is het laten slagen van enkelen personen (het aantal miljardairs is groeiende). Mucchielli wijst er dan op dat dit systeem een criminogeen karakter heeft: het voedt vormen van georganiseerde misdaad en het verzwakt de regulering en controle door staten en bovennationale organisaties. De ‘Paradise Papers’ leveren bewijsmiddelen voor het bestaan van postbusfirma’s in Europese landen met als doel omzeilen, afwentelen, ontlopen van belastingafdracht, daarbij gesteund door genoemde landen die medewerking verlenen. De bedoelde landen hebben zich dan ook in die context omgezet in piratenlanden. Zo maakte Malta, een van die landen, onlangs een dodelijke aanslag met een autobom op een onderzoeksjournaliste mee. De journaliste trachtte namelijk de hand te leggen op een maffiose constructie, waarbij het belanghebbenden kennelijk te heet onder voeten werd.

Een ander woord dat voor ‘maffia’ in gebruik is, luidt: georganiseerde misdaad. Nederland ontkomt daar niet aan, zelfs al gaat het om zoiets als mest. De term ‘georganiseerde misdaad’ komt men dan ook tegen in het begin juni verschenen politierapport ‘Nationaal Dreigingsbeleid 2017’. Daaronder wordt mede mestfraude gerekend. De mestafvalverwerking zoals die nu verloopt, heeft een dusdanige omvang, dat het quasi-onmogelijk is dit niet op te merken. De bijzondere inspectiediensten, de politiële en ook politieke (lokale en provinciale) instanties moeten er dus kennis van dragen, tenzij ze hun ogen dichtknijpen. Wat er in dat frauduleuze mestafval-circuit omgaat, kan namelijk becijferd worden op vele miljoenen ton mest en, voor 2015, op een geraamde opbrengst of voordeel in termen van kostenbesparing van 500 miljoen euro. Een en ander speelt zich overigens vooral af in het door het CDA-politiek beheerste agrarisch gebied van Nederland.

 

Kapitalistische economie en revolte

emmagoldman posterDe hier besproken illegitimiteit kent als aandrang: verwerven van geld en nog meer geld. Het is geen nieuw verschijnsel. Evenmin is de opmerking nieuw dat die stimulans als motor de kapitalistische economie heeft. Het onderkennen van de illegitimiteit drijft tot een dringende aanklacht tegen het kapitalisme. Het levert emotie op en maakt op zijn beurt woede los. Bij menigeen kan dit tot moedeloosheid leiden (er valt toch niets tegen te doen) terwijl het anderen kan aanzetten tot revolte. Wat dat laatste betreft, is het misschien goed in deze periode van ‘Honderd jaar Russische revolutie’ het volgende te overdenken.

In een artikel op de Franse site van ReSPUBLICA over wat de Russische revolutie 1917 ons heden kan leren, worden stellingen ontwikkeld waarvan ik er enkele vertaal en overneem:

  • het ontketenen van een revolutionair proces is altijd verbonden aan sociale strijd;
  • nooit is een revolutionair proces ontketend zonder een feministische en vrouwen mobilisatie van de massa;
  • nooit begint een revolutionair proces zonder dat de antagonistische tegenstellingen binnen heersende klassen nog groter worden.

Als dit soort stellingen al een zin hebben, ze wijzen wel op de noodzaak de sociale strijd op een zo breed en diep mogelijk vlak te ontwikkelen – en er is alle reden toe in een land dat heet rijk te zijn en tegelijk voedselbanken moet inrichten. Dan is er immers ‘iets’ goed mis. Ten aanzien van het doorslaggevende aandeel van vrouwen in de februari 1917 periode kan nog worden gezegd: het betreft een herhaling van wat er in de Franse revolutie plaatsvond! Ook daar en toen gingen vrouwen massaal de straat op. Dat dit vergeten is, mag onvergetelijk heten [onlangs verscheen nog van Jean-Jacques Marie het boek Les Femmes dans la révolution russe, Paris, 2017 on daar aandacht voor te vragen].

Thom Holterman