Over de berichtgeving over Bolivia

Bolivia alweer van de krantenpagina’s verdwenen in afwachting van de volgende gasexplosie? Voor wie ondertussen toch op de hoogte wil blijven:

Andean Information Network brengt enkele keren per week actuele nieuwsbrieven uit, met veel nieuws over Bolivia. Ze staan nu ook eindelijk op een website.

Verder heeft het onvolprezen Znet een speciaal kluster achtergrondberichten en links over Bolivia

En voor wie Spaans machtig is, is er Cedib, met oa. een uitvoerig achtergrondverhaal over dat aardgas.

Stuk van Eduardo Galeano over de “Gigantische Gasexplosie” en een land dat er graag wil zijn.

Zie ook dit artikel van Raquel Gutiérrez Aguilar waarin uitgelegd wordt waarom de eisen van de demonstranten tot terugdraaien van de gasdeal, belangrijk waren.

Het stuk hieronder is verschenen in maandblad Extra, dat zojuist haar tweede verjaardag heeft gevierd (hulde!). Het is niet speciaal voor indymedia-lezersters geschreven, voor wie wellicht de laatste allinea enigszins overbodig is….

Kroniek van een aangekondigde volksopstand

Zelden was het mogelijk om een bloedbad zo duidelijk aan te zien komen als dat dat zich de afgelopen dagen in Bolivia voltrok. Toch was het in de Nederlandse media pas nieuws toen de doden echt bij bosjes tegelijk vielen, en ook toen was de verslaggeving bepaald niet diepgravend. Het typische lot van een landje dat doorgaans geen aandacht waard geacht wordt?

Al half september tekende zich massaal verzet af tegen een plan van de Boliviaanse regering om aardgas te exporteren tegen weggeefprijzen met behulp van buitenlandse multinationals als het Spaanse Repsol. Vakbonden en boerenorganisaties die zich al jaren verzetten tegen het neoliberale regeringsbeleid, kondigden stakingen af tegen het exportplan. Het feit dat de regering bovendien koos voor export via Chili – de Grote Boze Buur van Bolivia die in de 19e eeuw het kustgebied inpikte waardoor Bolivia van de zee afgesloten werd – gooide de benodigde olie op het vuur voor een maatschappelijke explosie. Ondanks de stakingsdreiging gaf de regering geen krimp. Het traditionele wapen van de – grotendeels indiaanse – arbeiders en boeren is het blokkeren van de wegen. Dat gebeurde in de septemberdagen dermate effectief dat de hoofdstad La Paz al snel last begon te krijgen van gebrek aan aangevoerde goederen en brandstof. De traditionele reactie van de autoritaire regering was het inzetten van zware repressie om de onrust de kop in te drukken.

Het eerste ernstige incident gebeurde op zaterdag 20 september, toen in het plaatsje Warisata vijf demonstranten (waaronder een achtjarige meisje) en twee dienstplichtige militairen omkwamen toen het leger een blokkade probeerde te breken. De protesterende organisaties reageerden even ontzet als woedend en kondigden landelijke stakingen af. Overal op de wereld begonnen de alarmbellen te rinkelen. Tenminste; bij solidariteitsorganisaties en op de websites van het internationale netwerk van indymedia (bijvoorbeeld op de Nederlandse Indymedia). De reguliere media signaleerden het niet of nauwelijks. Het vervolg is inmiddels redelijk bekend. De protesten zwollen aan tot een daadwerkelijke volksopstand van epische proporties en na vele doden is de president zijn baan kwijt.

Pas de tragische confrontatie in El Alto, een armoedige voorstad van La Paz, op zondag 12 oktober zorgde voor grote koppen in de Nederlandse kranten en wat korte flitsen in het tv- en radio-nieuws. Dat mocht dan ook wel. In El Alto werden 26 ongewapende boeren met zware mitrailleurs doorzeefd, onder andere vanuit vliegtuigen. Vervolgens kondigde de regering er de staat van beleg af. De arrogante president Gonzalo Sánchez de Losada, een miljonair die een groot deel van zijn leven in de VS heeft doorgebracht en Spaans spreekt met een navenant accent, dacht nog steeds beleid te kunnen blijven maken door de repressie nog een paar slagen op te schroeven. In de dagen vóór de 12 oktober waren er ook bijna dagelijks doden gevallen onder demonstranten. Op maandag 13 oktober vielen opnieuw tenminste vijftien doden.

Opmerkelijk was dat de Volkskrant van maandag het bloedbad van El Alto nog miste. De middagkranten Parool (voorpagina en redelijk uitgebreid) en NRC (zeven alinea’s en kaartje op p. 4) besteedden er wel de nodige aandacht aan. De Volkskrant kwam de volgende dag met een voorpagina-foto-met-onderschrift en een teleurstellend stuk op pagina 4. Volgens de analyse van Alex Burghoorn in de Volkskrant gaat het voornamelijk om een machtsstrijd tussen de zittende president (“naarstig op zoek naar een methode om het armlastige land aan de praat te houden”) en oppositieleider Evo Morales die de verkiezingen in juni 2002 op een nippertje verloor. Terwijl het NRC wat droger en feitelijker bericht en in de dagen na de 12e elke dag een achtergrondbericht toevoegt, brengt de jolige Burghoorn ons alleen op donderdag nog een aanvullend kadertje. De etnografische elementen voeren de boventoon in een beschrijving van de “hutspot van rancune die de Boliviaanse opstandelingen in hun greep heeft”. Waaronder het feit dat de inheemse bewoners het gevoel hebben sinds de Spaanse verovering in 1532 naast de pot gegrepen te hebben.

Simpele analyse

De simpele parlementair-politieke analyse overheerst de mediaberichtgeving in Nederland. Boerenleider en een van de stakingsleiders Evo Morales wordt vaak afgeschilderd als degene die de verkiezingen verloor in 2002 en daarom nu voor de ‘straat’ kiest. In werkelijkheid was zijn opkomst bij de verkiezingen een enorme verrassing; vanuit het niets en zonder enige financiële ondersteuning versloeg hij alle andere presidentskandidaten. Alleen de steenrijke Sánchez de Losada, kandidaat voor de machtige MNR, wist hem anderhalve procent voor te blijven. Voor het eerst wist een inheemse kandidaat, die nota bene zelf cocaboer is en onverbloemd verklaarde een einde aan de drugsoorlog van de VS te willen maken, een bres te slaan in het verkokerde blanke aparatchiksysteem. Onder druk van de VS is vervolgens een coalitieregering uit de grond gestampt tussen partijen die nauwelijks met elkaar door een deur konden en die voornamelijk als doel had om de opgekomen inheemse macht buiten het toneel te houden. (zie ook twee berichten in vorige Extra!s). Geen wonder dus dat de coalitie onder druk van het bloedbad al snel uit elkaar viel, ministers opstapten en de vice-president afstand nam van zijn regeringschef. Maar geen Nederlandse krant heeft dit verband beschreven (althans niet voor zover ik die onder ogen heb gehad).

De opkomst van de ‘inheemse stem’ met Evo Morales betekende ook dat er voor het eerst een aanzienlijke hoeveelheid indiaanse afgevaardigden in het parlement zijn gekomen. De demonstranten hebben echter groot gelijk als ze weigeren om zich daar maar bij neer te leggen, want als ergens het parlementaire proces een cynische poppenkast is, is het wel in Bolivia. Geen minister neemt het parlement serieus, en ook de parlementsleden van de heersende partijen tonen openlijk minachting voor hun inheemse collega’s. Kenmerkend was bijvoorbeeld het ‘debat’ dat in februari gevoerd werd nadat tientallen demonstranten die protesteerden tegen bezuinigingsmaatregelen van de regering, door het leger doodgeschoten waren. De ‘blanke’ parlementsleden besloten toen collectief in het parlementscafé de glazen te heffen in plaats van de zitting bij te wonen. Dat schijnt daar de normale gang van zaken te zijn.

Arm land

Een andere verklaring die in Nederlandse media te vernemen viel (bijvoorbeeld in Trouw) was die van de ‘nationalistische factor’: Bolivianen en Chilenen liggen elkaar volgens die theorie traditioneel niet goed. Dus het feit dat de Boliviaanse regering een deal met Chili wenste te sluiten voor de gasexport, gaf de oppositieleiders de kans om dergelijke gevoelens te mobiliseren.

Beide factoren zullen zeker een bijrol gespeeld hebben, maar slaan de plank flink mis. Ze suggereren dat de demonstranten zelf niet goed doorhebben waarvoor ze de straat opkomen en hun leven riskeren. In werkelijkheid ligt het toch zo duidelijk, zou je zeggen. De grote meerderheid van de Bolivianen moet onder afschuwelijk armoedige omstandigheden zien te overleven. Terwijl de militaire machthebbers sinds 1984 terug naar de kazernes zijn, is er aan de levensomstandigheden van de gemiddelde Boliviaan niets veranderd. Zonder uitzondering zijn het regeringen geweest die een neoliberaal beleid gevoerd hebben, onder auspiciën van IMF en USA. Diezelfde bevolking is echter in verschillende delen van het land goed georganiseerd en verzet zich in toenemende mate tegen het hen vanuit La Paz en Washington opgelegde beleid. Het zou mooi zijn als de kranten ons daar eens wat meer over wisten te vertellen. Of niet alleen voortdurend zouden herhalen dát Bolivia “het armste land van Zuid Amerika” is, maar hoe dat zo gekomen is en zo blijft. In ieder geval hebben veel Bolivianen nu besloten om er alles aan te doen om zich geen nieuwe oren aan te laten naaien.

Goed voorbeeld

Een goed voorbeeld van gedegen berichtgeving over deze crisis, gaf de BBC. De Britse tante beschikt over een voortdurend bijgewerkte website, die gratis toegankelijk is voor iedereen en waarvoor je je niets eens hoeft aan te melden. De informatie is onder meer afkomstig van de uitzendingen op radio en bbc-world voerde op tv een uitgebreid item met als slagzin: Class War. Daarin werd inderdaad het desastreuze economische liberaliseringsbeleid van de regering als voornaamste oorzaak van de opstand aangevoerd, gecombineerd met het racisme van de heersende klasse. Nu had ook het BBC-tv-item een of andere wetenschappelijke deskundige die kwam verklaren dat Morales voor het parlement zou moeten kiezen, maar dat was maar één van de meningen in het programma. Ook werd in de BBC-informatie uitgelegd hoe de rol van de VS is geweest bij de vorming van de regering-Lozada.
De enige vergelijkbare nieuwsvoorziening in Nederland is Radio Nederland Wereldomroep. Ook die gaf regelmatig nieuws over de gebeurtenissen in Bolivia, maar veel summierder dan de BBC.

De Boliviaanse crisis heeft onder meer aangetoond hoe nuttig het internationale Indymedia-websitenetwerk is. Daar werd voortdurend razendsnel gereageerd op elke nieuwe gebeurtenis. Het is echter voor een buitenstaander soms wel een heel gepuzzel om tussen de chaotische voortdurende bijdragen van gebruikers (de zogenaamde open posting aan de rechterzijde van de voorpagina) het nieuws er uit te vissen, en er staat ook regelmatig de nodige onzin tussen waar je overheen moet leren te lezen. Bovendien moet je voor een volledig overzicht heen en weer springen tussen verschillende landen. Extra nuttig is daarom dat verschillende redacties (zoals op de algemene indy-site www.indymedia.org en de Nederlandse www.indymedia.nl (zie: kluster indymedia-nl) klusters zijn geschreven met links naar de oorspronkelijke bronnen van nieuwsmeldingen. Deze klusters zijn zeer overzichtelijk en wijzen onder andere op foto’s, filmpjes en andere websites. Via de website van Indymedia-Argentinië was bovendien een link naar een internetradio die dagenlang live uitzond vanaf de Boliviaanse barricades. Ook het nieuws lag die dagen dus op straat en dus voor het oprapen. Daarvoor moest je wel wat doen, maar je werd er in ieder geval een stuk wijzer van dan van het lezen van de reguliere pers in Nederland.

(einde)

(Dit artikel was oorspronkelijk op GlobalInfo gepubliceerd door Kees Stad.)