Onthuftering Van Economie. Een Kritiek Op Mainstream Economen
De Franse econoom Jacques Généreux, docent aan de Parijse universiteit ‘Science-Po’, publiceerde onlangs het boek getiteld La Déconnomie. Dit woord is een samentrekking van ‘economie’ en het Franse werkwoord ‘déconner’ = onzin uitkramen, begaan van stommiteiten; in het woord zit ook het woord ‘con’ of wel ons ‘hufter’, ‘klootzak’. Kortom, de titel, hoe kort ook, zet meteen de toon. In ruim 400 bladzijden laat Généreux weinig heel van de neoliberale, zogeheten ‘mainstream’ economie en van de economen die dit als vak doceren of zich erop menen te kunnen baseren voor hun adviezen.
(Oorspronkelijk verschenen op Libertaire Orde)
Wie overigens iets zoekt over de fundamentele wetten van de domheid, leze het boekje van de Italiaanse historicus van de economie, Carlo M. Cipolla.
In het Franse weekblad Marianne van 11-17 november 2016 trof ik een vraaggesprek met Jacques Généreux aan, waarin hij aan de tand wordt gevoeld over zijn boek. Delen van het vraaggesprek zijn informatief wat zijn opvatting en argumentatie betreft. Het kan geen kwaad te weten dat Généreux de politiek niet schuwt. Zo was hij tot 2013 nationale secretaris economie van de ‘Parti de gauche’. Hieronder laat ik een vertaling volgen van een aantal passages uit het vraaggesprek. [ThH]
Marianne: Al tientallen jaren presenteren de neoklassieke economen zich als bedrijvers van een ‘experimentele’ economie, alsof het de fysica, de chemie betreft… U beschouwt hen vooral als aanhangers van een credo dat niets wetenschappelijks in zich draagt. Volgens u zijn hun vooronderstellingen onjuist en nooit heeft men zich zo vaak vergist door het volgen van hun analyses…
Jacques Généreux: In deze tak van economie is een indrukwekkend aantal uitglijders geproduceerd in de 20ste eeuw. Die staan toe te besluiten, dat het helemaal niet om een wetenschappelijk methode gaat. Ziedaar een mainstream – een orthodoxie – die in de faculteiten wordt gedoceerd met als kern: een abstract model van een economie van de ideale markt, altijd in evenwicht en zonder crisis. Welnu, alle mens- en maatschappijwetenschappen hebben aangetoond dat geen enkele werkelijke economie kan functioneren volgens dat model: alle hypotheses ervan zijn fundamenteel fout.
Een voorbeeld levert de hypothese van de rationaliteit van ons gedrag volgens welke alle individuen zoeken naar en in staat zijn om hun verwachting op bevrediging te maximeren en wel vanuit stabiele voorkeuren. De psychologie en de neurobiologie leren ons dat we zo niet functioneren. Het antwoord van de mainstream hierop is geweest om te zeggen, met de econoom Milton Friedman: men weet dat de basishypothesen onjuist zijn, maar dat is niet erg. Wat telt, is niet het realisme van het model, maar dat wat het levert aan praktische voorspellingen!
Dat is de ‘theoretische hufter-economie’: een sciencefiction waarvan de auteurs, tegengesteld ten opzichte van wat de wetenschappelijke wereld aanhoudt, hypothesen handhaven hoewel je weet dat ze volkomen onjuist zijn!
Marianne: Uw boek lezende geeft het je de indruk dat de domheid de wereld regeert, net zoals wat de zotheid deed waarover Erasmus zijn lof in de 16de eeuw uitte.
Généreux: De economie wentelt zich inderdaad rond in zotheid. Het aandeelhouderskapitalisme, dat wil zeggen de economie met het primaat van de financiële rentabiliteit, is niet alleen onrechtvaardig en ondoeltreffend. Het vergroot ook het leed van de arbeid, het doodt mensen en het vernietigt ons ecosysteem. De dominante economische analyse is niet alleen betwistbaar, ze is even zo vaak absurd. En de anticrisis politiek verergert de crisis! Dit alles is tegelijk verbluffend, ongelooflijk, idioot…Dat is wat ik samenvat in déconnant – uitgekraamde onzin.
Dat dit alles is vervlochten met de macht van het geld, met de groeiende en cynische greep van een plutocratie, dat is vanzelfsprekend. Maar ik meen dat het noodzakelijk is verder te kijken dan de macht van het kapitaal om eveneens de stommiteiten te begrijpen. Zo kan je de marxistische analyse van de overheersing van het kapitaal nog best bestuderen, want het betreft een analyse die zijn houdbaarheid nog steeds heeft…
Marianne: De miljardair Warren Buffet bevestigt: ‘De klassenstrijd bestaat en wij, rijken, wij hebben gewonnen…’. En je kan met Gramsci toevoegen: de theoretici van de mainstream economie vertalen deze economische en politieke overheersing van het kapitaal in een culturele overheersing. Maar u bevestigt dat dit niet voldoende is om het verschijnsel in zijn geheel te begrijpen.
Généreux: Jullie zijn zelf van de pers en jullie weten best dat grote belangen het spel beheersen, dat er lobby’s in Brussel en elders in de wereld zitten te wroeten. Maar dit verklaart niet alles want overheersing kan, in landen waar stembiljetten de regeringen om de vier of vijf jaar kunnen veranderen, niet bestaan zonder instemming van de mensen. […] Als reactie hierop tracht ik te verduidelijken hoe een nieuwe culturele hegemonie, in de zin van Gransci, zich kan vestigen. En ik laat zien dat zelfs de meest briljante geesten dommigheden kunnen beweren. Dat is het centrale thema van mijn boek: je moet de stommiteit van de intelligenten begrijpen (‘comprendre la bêtise des intelligents’).
Marianne: Is er nog wel een alternatief?
Généreux: Ja, dat is niet moeilijk te schetsen. De staat van economische oorlog waarin we leven is een weloverwogen politieke keuze, geen natuurramp. Ik laat zien dat veranderingen van enkele financiële, sociale en fiscaaltechnische regelingen al volstaat om ons economisch systeem radicaal te hervormen. Het meest verbazingwekkende is dat alleen een kleine minderheid en de politieke imbecielen van onze regeringen van dit systeem profiteren. Zelfs de meerderheid van de ondernemers zou belang hebben in dat andere systeem, waar de concurrentie beter geregeld zou zijn en waar de economie niet telkens weer door financiële crisis wordt bedreigd!
‘We moeten doorgaan met het uithalen van stommiteiten’.
Je kan zeggen dat het progressieve alternatief niet wordt geblokkeerd door de veronderstelde afwezigheid van bewegingsmarges noch door de welbegrepen belangen van de meerderheid. Men zal twee blokkades die vaak worden vergeten, moeten heroverwegen: die van de intelligentie en die van het politieke systeem.
Wat de intelligentie aangaat, moet het onderwijs zo worden hervormd dat dit een bevolking gaat opleveren die plezier heeft in het kritisch denken, die zich aangetrokken voelt tot overleg en die haar eigen cognitieve mogelijkheden weet te herkennen. Betreffende het politieke systeem is het volgende op te merken: een maatschappij met vluchtige communicatie, met een representatieve democratie die niet meer is dan een markt van stembiljetten geregisseerd door mediatiek geroezemoes en die het moet hebben van sterke emoties en schokkende beelden, is een ideaal speelveld om rustig overdenken van de situatie te verijdelen. Burgers worden weggehouden van de werkelijke macht ten voordele van pretentieuze vertegenwoordigers die carrière maken op een markt die de meest toegewijden selecteert in de strijd om op het pluche te mogen zitten.
Kortom het is urgent om de voorwaarden van een werkelijke soevereiniteit van burgers en de collectieve intelligentie te herstellen. In plaats van met elkaar in concurrentie te blijven, moeten mensen zich ter oplossing van complexe problemen in eigen collectieve en coöperatieve overleginstanties gaan ophouden. De bijbehorende resultaten van dat overleg dienen vervolgens in het proces van publieke besluitvorming te worden opgenomen. […]
En neen, Jacques Généreux beseft ook dat dit niet onmiddellijk in zijn geheel bereikbaar is; er zullen enkele generaties overheen gaan. Maar niets staat er aan in de weg te beginnen met de uitvoering.
[Passages uit het vraaggesprek ‘Comment la Déconnomie guide le monde’, in: Marianne van 11-17 november 2016; vertaling Thom Holterman. Cartoon overgenomen uit Siné Mensuel nr. 48.]