Ga naar de inhoud

‘Niet alles is te koop’: de kassa kent geen moraal

De Verenigde Staten zijn een land van 1001 dromen, maar ook van heel veel griezelige nachtmerries. Ik dacht over de VS het ergste van het ergste te hebben gelezen, gehoord en gezien. Hoe naïef, zo blijkt uit de lectuur van ‘Niet alles is te koop’ van Michael J. Sandel, een politiek filosoof die doceert aan de vermaarde Harvard-universiteit.

4 min leestijd
tekoop

(Oorspronkelijk verschenen op de website DeWereldMorgen)

Ik heb de gewoonte om bij het lezen geheugensteuntjes op een papiertje te kribbelen of om met potlood kruisjes, accolades en cirkeltjes in de marge aan te brengen. Maar daar ben ik bij het lezen van dit boek al vrij vlug mee gestopt.

Het is niet de eerste keer dat op zo’n manier over de American ‘way of life’ wordt geschreven. Ik las destijds ‘Everything for Sale. The virtues and limits of markets’ van Robert Kuttner, uitgegeven in 1997, maar niet vertaald. Ik verwijs naar dit boek, niet om mijn belezenheid te etaleren, maar om aan te tonen dat Sandel niet zomaar een handige jongen is die opportunistisch inspeelt op een thema dat vandaag goed in de markt ligt: de verontwaardiging over de kredietcrisis van 2008 en alle nare gevolgen voor onze eigen portemonnee.

Ik heb de lectuur van Sandel even onderbroken, niet uit een gevoel van déjà vu, maar uit pure ergernis.

Kies. Een betere gevangeniscel: 82 dollar per nacht. Het mobiele telefoonnummer van uw dokter: 1.500 dollar of meer per jaar. Je hoofd (of een ander deel van je lichaam) verhuren aan een reclamebureau: 777 dollar. Urenlang in de rij staan om een plek vast te houden voor iemand die daar geen zin in heeft: 15 tot 20 dollar per uur.

Veertien kilo afvallen in vier maanden als je te zwaar bent: 378 dollar. Het is niet bekend of je in dat laatste geval nadien ook een dieetboek mag schrijven.

Het meest walgelijke voorbeeld is ontegenzeggelijk het verhaal van Michael Rice. Hij was 48 en assistent-manager van een filiaal van de Wallmart-winkelketen. Toen Michael een klant wilde helpen bij het inladen van een televisietoestel in diens wagen, kreeg hij een hartaanval. Michael overleed een week nadien. Een levensverzekering was 300.000 dollar waard. Die som ging echter niet naar zijn vrouw en twee kinderen, maar naar Wallmart.

De onderneming had de verzekering afgesloten, de premies betaald en zichzelf als begunstigde opgegeven, zonder dat Michael en zijn vrouw daarvan op de hoogte waren. ‘Janitors insurance’, ‘portiersverzekering’, heet dit in het jargon van verzekeringsmaatschappijen.

Dit was aanvankelijk verboden, maar na ampel gelobby in verschillende Amerikaanse staten toch toegestaan. Hoeveel van zulke verzekeringen zouden er niet verpakt zijn in de gestructureerde financiële producten die de kredietcrisis hebben veroorzaakt?

Allemaal kassa-kassa. Zaak is dat dit soort toestanden ook meer en meer ingang vinden aan deze zijde van de Atlantische Oceaan. Want ook hier verandert het karakter van de samenleving. Het is van langsom meer een samenleving waarin marktwaarden vrijwel het hele menselijk leven en streven gaan beheersen, vaak zonder dat we het zelf echt beseffen.

Waar komt dit vandaan? “Hebzucht”, vraagt Sandel zich af. “Volgens deze visie zouden we het graaien in toom moeten houden door aan te dringen op een grotere integriteit en meer verantwoordelijkheidsgevoel.” Er is echter veel meer aan de hand.

Sandel: “De meest noodlottige verandering van de afgelopen dertig jaar was niet de toename van de hebzucht. Het was de uitbreiding van de markten en van de marktwaarden naar levensgebieden waar ze niet thuis horen.”

Om het tij te keren, moeten we de rol van die markten heroverwegen, meent deHarvardprofessor. “Er is een publiek debat nodig over de vraag hoe we de vrije markt op zijn plaats houden. In dat debat zullen we moeten nadenken over de morele grenzen van het marktdenken. We moeten ons afvragen of er ook dingen bestaan die niet te koop horen te zijn.”

Dat debat wordt tegenwoordig gevoerd door de indignados en anderen. Naar we mogen veronderstellen ook tijdens de nachtelijke marathonvergaderingen van politici. Want het is in wezen een politiek probleem: hoe richten we ons samenleven in?

Alles is te koop, maar lang niet iedereen kan het betalen. Deze ongelijkheid is een grote bedreiging voor de democratie die we koesteren. In een democratie zijn de gedachten vrij. Maar dit boek is wel verplicht leesvoer!

—————–

Uitgeverij Ten Have,

ISBN nummer 9789025901806

19,95