Ga naar de inhoud

Murray Bookchin: Sociale Ecologie Als Politieke Theorie

Het is eind maart 1981 dat ik de Amerikaanse anarchist en sociaal ecoloog Murray Bookchin ontmoet. Hij had zich bereid verklaard een gastcollege te geven in het door mij verzorgde keuzevak ‘Anarchisme en staatsideologie’ in de juridische faculteit van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Mijn aantekeningen van die dag (26 maart 1981) leren dat hij zijn toen net verschenen boek Toward an ecological society introduceerde.

5 min leestijd

(Oorspronkelijk verschenen op libertaire orde)

Wat mij opvalt, nu ik de aantekeningen doorkijk, is dat zijn kritiek op de bestaande structuren is geformuleerd met behulp van een terminologie, die ons heden zeer vertrouwd is. Gesproken wordt over de marktmaatschappij, die gebaseerd is op groei. Die creëert een ‘jungle’ en nog erger. Het uitgangspunt van zo’n maatschappij, zegt hij, is: groei of sterf. Hij werkt dat uit in relatie tot ‘business’ die ‘government’ wordt. De staat, althans de USA, zo houdt hij de studenten voor, is geen ‘arbiter’ meer. Die is een ‘business-corporation’ geworden. Het is ‘free-enterprice’ voor de armen.

Ten behoeve van een alternatief, zo geeft hij aan, heeft hij de sociale ecologie ontwikkeld. Het gaat erom mens / stad / natuur met elkaar in evenwicht te brengen, reden waarom hij de sociale ecologie als een sociale theorie ziet met betrekking tot de problematiek van het bedoelde evenwicht.

Om het evenwicht te vinden, moeten allerlei sociale verschijnselen worden geherdefinieerd. Nu zijn de mensen ‘depowered’, de macht is hen ontnomen. Dit betekent dat mensen het gevoel van hun eigen macht weer moeten hervinden, heroveren. Anarchisten proberen daartoe de mensen aan te zetten. Empowerment heet dit anno 2013, waar Bookchin sprak over ‘reempowered’, zie ik in mijn aantekeningen. Een van de middelen daarvoor is schaalverandering: de menselijke maat als inzet!

Die maatvoering kan bijvoorbeeld binnen de stadsontwikkeling plaatsvinden. Maar ook in de stad zelf kan men iets laten groeien, om het leven weer te leren beheersen. En wat draagt Bookchin dan aan? Zelf voedsel verbouwen, waarvoor stadsparken (groetentuinen) nuttig zijn en waarom heen ‘buurtjes’ gecreëerd moeten worden. Zijn aanbeveling aan de studenten is: probeer community te creëren, probeer hiërarchie te breken. De sociale theorie blijkt mede een politieke theorie in te houden.

Toen Bookchin in 1981 zijn gastcollege in Rotterdam verzorgde, verkeerde hij nog niet in het eindstadium van zijn denken over sociale ecologie. In feite was hij in een situatie, waarbij hij van een nieuw vertrekpunt (gevonden in de periode 1971-1986) op weg was naar een actieve eindspurt (1987-2006). Deze periodisering ontleen ik aan de onlangs verschenen ‘intellectuele biografie’ van de Zwitserse historicus Vincent Gerber, getiteld Murray Bookchin et l’écologie sociale.

OmslagBook

Sociaal ecologisch denken als oppositie tegen kapitalisme

Gerber heeft de intellectuele biografie van Bookchin in een aantal periodes verdeeld. De eerste periode zien we hem als jong marxist (1921-1948), waarna de tweede periode (1949-1962) wordt uitgemaakt door een grote politiek-maatschappelijke betrokkenheid. Het zijn de jaren dat hij meewerkt aan het tijdschrift Contemporary Issues. Hij laat zich in met onderwerpen zoals ziekmakende voedingsmiddelen (vanwege de chemische toevoegingen). Hij relateert dit aan thema’s als gezondheid en omgeving (milieuvervuiling). Hier wordt het ecologisch denken geboren, wat hij gebruikt om er oppositie mee te voeren tegen het reëel bestaande kapitalisme.

In de derde periode (1963-1971) komt de sociale ecologie bij Bookchin tot wasdom. Hij beoogt ermee de bestaande maatschappelijke paradigmata ter discussie te stellen, zoals daar zijn overheersing en wedijver. Daarvoor in de plaats moeten nieuwe relaties worden geïntroduceerd zoals solidariteit, coöperatie en vrijheid. Tegelijk worden hiermee elementen van het klassieke anarchisme gereactiveerd. Tevens kondigt Bookchin het tijdperk van de relatieve overvloed aan (Post-Scarcity Anarchism, 1971).

Bookchin komt na deze periode in de gelegenheid om via een speciaal daartoe opgericht instituut zich op de verbreiding van zijn opvattingen te richten. Dit verloopt via onderwijs en praktische vorming in het Institute for Social Ecology. Gerber behandelt deze periode uitgebreid (1971-1986). Duidelijk is dat alles om Bookchin draait. Dit maakt ook kritiek los, waar Bookchin op in gaat. Het voert tot de laatste periode (1987-2006), die wijst op een ‘actief pensionaat’.

Hier komen we dan ondermeer tegen het uitgesponnen conflict tussen Bookchin en de aanhangers van de ‘deep ecology’. Hij ziet in deze vorm van ecologie het risico dat het afdrijft naar het nazisme. Verder komt in dit laatste hoofdstuk aan de orde het libertaire municipalisme, waarbij ook sprake is van communalisme, in relatie tot een strategie voor verandering. Daaruit spreekt des te meer dat het om een antikapitalistische politieke theorie gaat.

Het lijkt me het eerste in het Frans geschreven boek sinds het overlijden van Bookchin in 2006, dat in relatief kort bestek het geheel van zijn denken omvat (in het Engels verscheen in 2008 van Damian White een dergelijk boek). Uit de wijze waarop Gerber een kijk heeft gegeven op Murray Bookchin spreekt een grote affiniteit bij de eerstgenoemde met de sociale ecologie. Daarbij ontbreekt overigens niet een kritische houding, wat nog eens mag blijken uit twee als annex opgenomen korte bijdragen.

Thom Holterman

GERBER, Vincent, Murray Bookchin et l’écologie sociale, Une biografie intellectuelle, met een voorwoord van Jean-François Filion, Les Éditions Écosociété, Montréal, Canada, 2013, 181 blz., prijs 17 euro.

Aantekeningen

[ 1 ] De strafrechtdocent John Blad die maart 1981 ook onder het gehoor van Bookchin zat, heeft in het toenmalige universiteitsblad Quod Novum van de EUR van 8 april 1981 een uitgebreid verslag van het gastcollege gepubliceerd.

[ 2 ]  Murray Bookchin, Toward an ecological society, uitgekomen bij Black Rose Books, Montreal, Canada, 1980.

Book

Al vroeg zijn er Nederlandse vertalingen van het werk van Bookchin uitgekomen, zoals Ecologie en anarchisme, een bundel uitgegeven door het Anarchisties Kollektief Utrecht, 1977, en de brochure Zelfbestuur en de nieuwe technologie, een uitgave van Bas Moreel, Wageningen, 1980. De AS nummer 91 (juli-september 1990) is geheel aan Bookchin gewijd. Voor meer informatie over oude nummers van De As, klik HIER.

[ 3 ]  Vincent Gerber is initiatiefnemer geweest voor het oprichten van het Zwitserse internetplatform Ecologie Sociale.ch; klik HIER. Voor informatie over de voortzetting van het werk van Murray Bookchin door middel van het Insitute for Social Ecology, klik HIER.

book-1

[ 4 ]  Het boek van Damian White, waarnaar ik terloops verwees, draagt als titel Bookchin – A Critcal Appraisal (2008). Het levert een innemend maar kritisch overzicht van de Bookchin gepubliceerde denkbeeld over van wat White noemt moderne politieke ecologie. Ik kreeg zojuist het bericht binnen dat dit boek voor een beperkte tijd beschikbaar is in pdf; klik HIER.