‘Liberaal Links’ medeplichtig aan schade door het Neoliberalisme toegebracht?
Marcel van Dam’s treurnis (het droevigst word ik van de teloorgang van de partij, waarvoor ik me een flink deel van mijn leven heb ingespannen, de PvdA) sloeg tijdens de Algemene Beschouwingen om in woede. Althans, zo leest zijn bijdrage in De Volkskrant getiteld ‘Dit is de zwakste PvdA-fractie ooit’. Uitgerekend Cohen (PvdA) accordeerde met Rutte (VVD) om het gebrek aan steun te compenseren op de onderdelen waaraan Wilders (PVV) het kabinet niet steunde. ‘Hoever kun je politiek van de weg raken?’, pende Van Dam verbeten neer (De Volkskrant, 22 september 2011, internetversie).
(Origineel is te vinden op Thom’s Kwadraat op de website van tijdschrift de As)
Via de liberale religie lijkt de PvdA geassimileerd door de VVD. Alleen de namen van de partijen zijn nog verschillend. Een dergelijk assimilatieproces heeft zich ook elders voor gedaan. Zoals in Frankrijk bijvoorbeeld waar de Parti Socialiste (PS; een sociaaldemocratische partij te vergelijken met de PvdA) in het kielzog zit van de UMP (Sarkozy), als gevolg van het opzuigen door de PS van de liberale religie. Het is met name de Franse subversieve filosoof Michel Onfray die zijn venijn loslaat op wat bij hem heet ‘liberaal links’. In de aanloop van de aanwijzing van de presidentskandidaat van de PS, is hem door het Franse dagblad Le Monde gevraagd daarop commentaar te leveren.
Wat is het geval. Andere partijen, zoals de UMP en het Front National (FN) hebben hun kandidaten voor de verkiezingen in 2012 al aangewezen, de PS nog niet. Er zijn wel zes namen bekend gemaakt. Er zijn nu twee verkiezingsrondes door de PS georganiseerd om uit te maken wie presidentskandidaat zal zijn. Een ieder mag, onder bepaalde voorwaarden, aan die verkiezing mee doen. Tot de zes kandidaten behoren bekende mensen als Martine Aubry en François Hollande, naast een onbekend iemand als Arnaud Montebourg.
Antiiberaal
Le Monde heeft aan Onfray gevraagd zijn argumentatie te geven waarom hij voor een van de zes opteert. Zijn reactie is opgenomen in het nummer van 22 september 2011onder de titel ‘Arnaud Montebourg, le seul antilibéral’. Ik geef hiervan mijn vertaling.
‘Men [de PS] raadpleegt het linkse deel van de bevolking, waarvan ik [Onfray] er een ben. Ik ben geen socialist. Mijn linkse ideaal is proudhonnistisch georiënteerd. Een ideaal vormt geen wet, het geeft een indicatie voor de richting van denken. De reële Franse politiek is eenvoudig: in het systeem van de Vijfde Republiek is alles gedaan om de minderheid uit te sluiten en een meerderheid te creëren naar een bipolair model.
Sinds François Mitterrand (PS) in 1983 gaat het om de keuze tussen een liberaal links – de zijne – en een liberaal rechts. Antiliberaal links en rechts zijn daarmee op de zijflanken van de politiek gekomen. Zij dienen in voorkomende gevallen als politieke aanvulling.
Mijn links is antiliberaal. Ik ben voor eenheidsvorming: slechts de eenheid van antiliberale linksen kan de tweede ronde [van de presidentsverkiezing in 2012] bereiken en er voor zorgen dat het niet het links wordt dat de euro creëerde, het Verdrag van Maastricht aannam en het pauperisme in Europa aanwakkerde, maar een links dat zich het lot aantrekt van de armen, de vergetenen, de kanslozen, de vrouwen, de werklozen, de jeugd zonder baan.’ […]
‘Het liberalisme is een ideologie waarvan de utopie aanzienlijke schade toebrengt, met slachtoffers en doden die nooit zijn geteld – zelfmoorden, het alcoholisme, de drugs, het geweld, de antidepressiva, de misdadigheid.
Deze religie bevestigt dat de markt de wet uitmaakt, dat daaruit een natuurlijke regulatie voortvloeit die het geluk en de voorspoed voor allen voortbrengt. Welnu, iedereen kan goed zien: de wet die de markt maakt is die van de dictatuur van het geld en het heersen van maffiose organisaties. De beloofde tuin heeft een jungle gebaard en niet een Versailles die onderhouden wordt door een onzichtbare hand, de gedaantewisseling van de liberalen van de achttiende eeuw.
Alle kandidaten van de PS, op een na, belijden deze liberale religie. Men kan best zoeken naar verschillen tussen de vijf overigen, maar die zijn slechts van cosmetische aard […].
Heden ten dage maakt de markt met behulp van de liberale logica, de dienst uit over de hele wereld. Toch liggen de dingen eenvoudig en hebben we slechts de keuze tussen twee hypothesen. In het ene geval blijft men geloven in de liberale religie en dan heeft men te accepteren een wereldomvattende wedijver gebaseerd op kinderarbeid en op die van ouderen, zieken, vrouwen, gezonden, allen gemobiliseerd in de sloppenwijken van de planetaire productie die China, India en de Maghreb vervuilt.
Vanaf dat moment moet men gedag zeggen tegen: de sociale bescherming (het ziekenfonds, de pensioenen), de publieke dienstverlening (de post, de NS), een rustig leven (vrije tijd, geregelde werktijden, vakantie, culturele infrastructuur).
In het andere geval kan men ook onderkennen dat het liberalisme een concrete en gevaarlijke utopie is, om dan te kiezen voor een antiliberaal links, dat wil zeggen een links van links. Bij de zes personen die de PS naar voren schuift zit er een die tot het antiliberale kamp behoort. Zou hij [Montebourg] presidentskandidaat van de PS worden, dan is hij het die een alliantie voorstaat met het ‘linkse front’ en die in staat is een eenheidslogica te ontwikkelen (eenheid van links van links).
Wat mij interesseert is niet zozeer de optelsom van al de kleine linkse partijen als wel de bereikte dynamiek. Deze kandidaat kan bijdragen aan het vorm geven van het antiliberale links dat in staat is een eerste revolutie in tijden te maken: zich bevinden in de tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen’, aldus Michel Onfray.
Assimilatieproces
Marcel van Dam en Michel Onfray beschrijven ieder op hun wijze, op welke manier liberaal links medeplichtig is aan de schade die het neoliberalisme de maatschappijen toebrengt. Het wordt allemaal niet voor het eerst opgemerkt. In feite leveren zij tevens voorbeelden van wat de Duits-Italiaanse politicoloog Johannes Agnoli (1925-2003) een halve eeuw geleden als politiek proces beschreef in zijn, in het Nederlands vertaalde boek, De transformatie van de democratie [1967], (Nijmegen, 1971), waaraan ik het volgende ontleen.
Het idee is dat men door verovering van een plaats in het parlement, zeggenschap krijgt over het besturen van de maatschappij. Maar het is wel een kapitalistische maatschappij. De wens tot het verkrijgen van toegang tot de ‘macht’ verloopt daarmee via een proces van assimilatie van de kernelementen van het bestaande kapitalistische systeem. De politieke structuur daarvan is gericht op continuering van het bestaan van dat systeem. De kernelementen hebben dan ook een ‘preventief-contrarevolutionaire functie’, zoals dat heet bij Agnoli. Politieke partijen als de VVD en de UMP staan pal voor die functie.
De politieke partijen die de VVD en de UMP zeggen te bestrijden binnen het parlement moeten op die partijen gaan lijken als zij deel willen nemen aan de ‘macht’. Het einde van het assimilatieproces is dus zelfopheffing. De volkomen assimilatie is voltrokken. In Nederland noch in Frankrijk is er verschil tussen liberaal links (PvdA, PS) en liberaal rechts (VVD, UMP).
Die verschillende partijen zullen wellicht nog blijven bestaan vanwege de schijn van ‘pluralisme’. Inhoudelijk heeft er evenwel een ‘reducering van antagonisme’ plaats gevonden, zoals Agnoli dat noemt. Er kan nog volop worden gebekvecht, maar zoals hij al een halve eeuw geleden opmerkte: ‘Het is van oudsher een van de eigenschappen van de burgerlijke maatschappij en haar staat geweest, om kostenstijgingen in de productie, begrotingstekorten, inkrimping van de winstvoet zo veel mogelijk op de massa’s af te wentelen’. We zien het heden weer gebeuren.
Thom Holterman
[Beeldmateriaal ontleend aan het Franse literaire tijdschrift Lire februari 2006, waarin opgenomen een uitgebreid artikel onder de titel ‘Michel Onfray, Enquête sur le philosophe le plus lu de France’. Van hem is in het Nederlands vertaald Atheologie, De hoofdzonden van jodendom, christendom en islam,Amsterdam, 2005.]