Landauer en de Revolutie Van Het Hart
‘Wie het woord ‘anarchisme’ gebruikt en in een adem verder praat over het nut van revolutie, kan rekenen op gefronste wenkbrauwen. Gaat het hier om extreme linksigheid van het type dat al vaak is uitgemond in bomaanslagen en andere narigheid? Nee, daarover gaat het allemaal niet als het boek Revolutie van Gustav Landauer (1870-1919) op tafel ligt, in een overigens mooie nieuwe uitgave van Kelderuitgeverij te Utrecht.’ Dit schrijft Tjerk de Reus als inleiding bij zijn korte bespreking van Landauer’s boek Revolutie. Zie hieronder zijn oordeel over de tekst.
(Door Tjerk de Reus, oorspronkelijk verschenen op Libertaire Orde)
De Duits-joodse Landauer valt te beschouwen als een soort oer-anarchist en tegelijk als een uiterste vredige man. Toen heel Duitsland in opwinding was over het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in 1914 en de roes verwelkomde, wees hij het geweld resoluut af, ook als een route naar een betere wereld. Zelfs zijn vriend Martin Buber moest hij stevig de les lezen. Tragisch dat juist deze Landauer door politiek geweld om het leven zou komen, toen de vrede al getekend was.
Gustav Landauer is een bijzondere figuur, die tot op vandaag lezers kan prikkelen en op ideeën kan brengen. Juist ook als het gaat om revolutie. Hij was geen anarchist die strooide met oneliners of mikte op snel effect. Hij was een diepe denker, die gegrepen was door de grote bewegingen in de cultuur van zijn tijd: communisme en socialisme. [Zie hierbij ook zijn Oproep tot socialisme; thh.] Maar hij ging zijn eigen weg, want die bewegingen resulteerden maar in het uiterlijke, in de eis dat de maatschappij anders ingericht zou worden. Dit wilde Landauer ook wel, maar dan vanuit een vernieuwd innerlijk. Dat de mens in vrede en respect met zijn medemens en de natuur zou omgaan, vormde het perspectief dat hij in talloze geschriften uitwerkte.
Ook dus in zijn boek Revolutie, dat hij schreef nadat hij in Engeland diepgaand had kennisgemaakt met de belangrijkste anarchisten van zijn tijd. Maar Landauer had toen ook al de werkelijkheid van de ziel ontdekt, opmerkelijk genoeg in de christelijke traditie: hij vertaalde werk van Meister Eckart in het Duits. Je mag de figuur en het werk van Gustav Landauer gerust klassiek noemen. Hij staat voor de hoop op een doorbraak van echte menswaardigheid, in een cultuur die zich daar juist vandaan bewoog. Hij zoog alle bewegingen van zijn tijd in zich op, ook het revolutie-beginsel, maar hij verbond dit met de hoop op een innerlijke ‘regeneratie’: wedergeboorte. Inhoudelijk speelde daarbij veel joods en christelijk geloofsgoed mee.
Tragisch genoeg kwam het tot een einde voor Landauer toen hij zijn gedachtegoed in praktijk kon gaan brengen. In het voorjaar van 1919 werd in München de zogenoemde radenrepubliek afgekondigd. Men vroeg Landauer zich bij deze revolutie aan te sluiten. Dat deed hij, hoewel kort. Toen de revolutie gesmoord werd, rekende men snel af met de hoofdrolspelers, onder wie Landauer.
Je zou het een daad van gerechtigheid kunnen noemen dat zijn geschrift Revolutie na ruim honderd jaar weer beschikbaar is.
Tjerk de Reus (overgenomen uit het tijdschrift Het goede leven)
Gustav Landauer, Revolutie [1907] Kelderuitgeverij, Utrecht, 2020, 188 blz., prijs 17,50 euro.