Kraken en rellen in de literatuur: Opsomer en Freriks

In de serie over literatuur over kraakbeweging en haar rellen, (zie hier de eerste in de reeks, met uitleg) hebben we weer twee mooie exemplaren uitgelezen. Een Vijand Gevraagd van D. Opsomer en Gehuwde Dochter van Kester Freriks.

Het eerste boek werd in 1986 uitgebracht bij de toen nog redelijk bekende uitgeverij De Beuk. De schrijver die op de kaft vermeld staat, D. Opsomer, was mij onbekend en bleek een pseudoniem te zijn voor Dick Vriesman (1913- 1997). Vriesman heeft onder de naam D. Opsomer een aantal romans geschreven en vooral veel essays over film en literatuur. Hij was actief in de kringen van het linkse literaire tijdschift Podium en is ook 25 jaar eigenaar geweest van het Amsterdamse filmhuis De Uitkijk.

Zijn roman Een Vijand Gevraagd is kort (124 pagina’s) en tamelijk vreemd. Volgens de flaptekst handelt het over een ‘Amsterdamse activist die zich gaat oriënteren in de krakersbeweging in Zurich’. Formeel klopt dat, het boek begint ook met de beschrijving van de wandeltocht die Wim maakt door de puinhopen van de winkelstraten van Zurich, waar ze de nacht daarvoor hadden lopen rellen tegen de politie. Wim was net aangekomen en meteen midden in de rellen gedoken en had daar een tijdje opgetrokken met een hem toen nog onbekende lokale activist, die Erwin bleek te heten. De volgende dag komen ze elkaar weer tegen als ze de gevolgen van hun nachtelijke rel even willen nabeschouwen. Ze spreken af om te gaan zwemmen (midden in Zurich ligt een groot meer) en dan blijkt Erwin zijn vriendin meegenomen te hebben, Ingeborg. Wim, die geen onderdak heeft, mag bij hen logeren en nog diezelfde nacht besluit Ingeborg Erwin in te ruilen voor Wim. Die daar gretig op ingaat en de volgende dag door een paar krakers in elkaar geslagen wordt, die waarschijnlijk dor Erwin gestuurd zijn. Het lijkt een soap te worden, maar in werkelijkheid is het boek een lange filosofische exercitie. We zitten voornamelijk in het hoofd van Wim, die weliswaar met de kraakrellen meedoet, maar zijn twijfels heeft omdat ze niet op het omverwerpen van het systeem in zijn geheel gericht zijn. Ingeborg moet helemaal niets van die relschoppers weten, en levert daarom cynisch commentaar.

Wim gaat terug naar Amsterdam, na een periode in het ziekenhuis in Zurich vanwege de afstraffing door zijn ‘kameraden’. Daar gaat hij verder met peinzen over de wereld, en met de relatie met Ingeborg. Wederom – en ik moet de kraakroman nog tegenkomen die daar niet over gaat! – zit Wim te worstelen met zijn vader in de 2^e Wereldoorlog. Die vertelde altijd sterke verhalen over zijn rol in het verzet, die Wim graag geloofde. Maar de werkelijkheid blijkt toch anders te zijn geweest… Het boekje is een vreemde exercitie in politieke filosofie. Waarschijnlijk – de andere teksten van de auteur beziend – is het een referentie naar andere klassieke boeken die ik niet ken. Het stuk in het ziekenhuis doet nogal denken aan De Toverberg van Thomas Mann, dat ook in Zwitserland speelt. Het kraken zelf komt er bekaaid af, behalve de beginrel wordt er ook geen actie gevoerd. (De Beuk, 1986, 124 p)

Het tweede boekje stelt ook wat teleur, maar om andere redenen. Het betreft Gehuwde Dochter van Kester Freriks. Freriks is een bekend publicist, en heeft naast romans ook veel over vogels geschreven. Hij is zelfs vaste vogelschrijver voor NRC.

Maar Gehuwde Dochter is dus fictie. Hoewel, er wordt openlijk gerefereerd naar waar gebeurde kraken-en-ontruimingen. In dit geval gaat het om kraakpand De Grote Wetering, waar Twiske Fleurs, de dochter van de hoofdpersoon Johan Valentijn onderdak vindt als ze bij hem vertrekt. Moeder, ze zijn gescheiden, woont elders buiten de stad.

Johan Valentijn probeert zijn dochter te begrijpen, die postpuberaal gothic wordt en uit zijn leven vertrekt. Jarenlang ziet hij haar niet, terwijl hij weet dat ze om de hoek in het kraakpand woont, tot de Grote Wetering ontruimd wordt, een hevige rel uitbreekt en ze weer af en toe langs komt en bij hem een soort dagboek thuis achterlaat waarin hij natuurlijk gaat zitten lezen. De ontruiming van het kraakpand en de rel waarmee bewoners en kraakbeweging reageren, komt tamelijk uitgebreid aan bod. Dochter en collega’s worden daarbij tamelijk welwillend beschreven. De dochter raakt enigszins in paniek als ze een ME-er goed weet te raken, maar ook dat loopt weer goed af.

(De Grote Wetering werd in 1980 ontruimd om gesloopt te worden, voor de nieuwbouwkantoren die er nu staan. Er woonden meerdere woongroepen in en het lag tegenover het Rijksmuseum en was dus in de hele stad bekend. Toen bleek dat het kadastraal om twee verschillende gebouwen ging, mocht aanvankelijk maar een deel ontruimd worden, dat meteen gesloopt werd. Het tweede deel, de restwetering genaamd, bleef nog bijna een jaar gekraakt staan, tot ook dat ontruimd werd. Op de avond van de ontruiming was er een ‘spontane demonstratie’ die zo’n 10.000 mensen trok. Het ‘bleef die nacht nog lang onrustig’ in de stad)

Het leuke aan het boek en verhaal is dat er allerlei bekende kraakpanden langs komen (Vogelstruys, Lucky Luik, Vondelstraat) en kroegen waar de actievoerders plannen smeden. Maar verder is het verhaal nogal vaag en zelfs voyeuristisch. De vader is kennelijk geobsedeerd door zijn dochters leven en de beschrijvingen van wat ze uitspookt op erotisch gebied zijn tamelijk over de top male gaze. De beschrijvingen van haar gerollebol met een andere vrouw in het kraakpand (o lala) zijn niet echt literaire hoogstandjes. Ze heeft ook een vage vriend die dezelfde naam heeft als de vader en de twee relaties lopen dwars door elkaar heen. Wordt hier soms incest gesuggereerd, of snap ik er gewoon weer eens niets van?

(Gehuwde Dochter, Kester Freriks, Uitgeverij Conserve 2010, 158 p)

Volgende in de reeks wordt De Woongroep van Franka Treur, een geweldig boek kan ik al verklappen. En we zijn ook bijna door het kinder/voorleesboek over de Krakers en Tante Da heen en zullen u daarover binnenkort een oordeel doen toekomen.