Het startschot voor een wereldwijd belastingstelsel is gegeven
Miljardenwinsten van multinationals worden nauwelijks belast. Daar lijkt nu verandering in te komen.
(Bron: Casper Thomas op website VPRO Tegenlicht)
Nul Euro. Zoveel vennootschapsbelasting betaalde de Europese tak van Amazon over het jaar 2020, een jaar waarin er een record omzet werd geboekt. Door investeringen en kosten voor onderzoek weg te zetten tegen de omzet, bleef geen winst over om te belasten. De belastingdienst van Luxemburg, waar Amazon Europa gevestigd is, gaf het bedrijf ook nog een aftrekpost van 56 miljoen mee voor komende jaren.
De Verenigde Staten, Amazons thuisland, zijn gewend aan dit soort verhalen. Over belastingjaar 2019 bedroeg de winstbelasting van Amazon daar eveneens nul. Samen met zestig anderen stond het webplatform op een lijst van grote bedrijven die niets afdragen aan de federale overheid, zo ontdekte het Institute on Taxation and Economic Policy (ITEP), een denktank.
Amazon zuigt de samenleving leeg kijk hier de aflevering ‘Amazon zij met ons’
Een kentering is gaande
Toch lijkt er iets van een kentering gaande. De ranglijst van ITEP bleek dit jaar iets geslonken, tot 55 bedrijven. Amazon stond er niet meer op. 2020 was het eerste jaar dat Jeff Bezos’ geesteskind moest afrekenen met Washington. Dit duidt op een iets robuustere belastingmoraal, of het pandemie-jaar was voor sommige bedrijven zo lucratief dat de winst simpelweg niet tot nul terug te brengen was in de boekhouding.
In het geval van Amazon lijkt dat laatste het geval. Het bedrijf maakte 20 miljard dollar winst in de VS, bijna 75 procent meer dan het jaar daarvoor. Het bedrag dat daarover betaald werd kwam neer op een belasting percentage van 9.4 procent, ver verwijderd van de 21 procent die Amerika wil heffen over bedrijfswinsten.
Deze fiscale manoeuvres vinden plaats in grijs gebied. Het opknippen en verdelen van inkomen over verschillende landen, aanspraak maken op belastingkortingen en aftrekposten gebeurt allemaal conform de fiscale regels aan beiden kanten van de oceaan. Tegelijk gelden er regels dat transacties enkel bedoeld om de belastingdruk te verlagen niet mogen.
kijk hier ‘Kijken naar de rijken’
Een nieuwe generatie economen
Bedrijven zelf hebben het liever over wat ze wél doen. Toen Amazons belastingcijfers bekend werden klonk het bekende verweer dat ze in ieder geval zorgt voor investeringen en werkgelegenheid. Het grote publiek slikt deze argumenten steeds minder. Bijna zestig procent van de Amerikanen is stellig van mening dat grote bedrijven niet hun eerlijke aandeel aan belastingen afdragen, zo bleek uit een recente opiniepeiling van Pew Research.
Nieuw is dit niet. ‘De meerderheid van de Amerikanen vindt dat rijken en bedrijven te weinig belasting betalen, en dat is al tientallen jaren zo’, vertelde Gabriel Zucman toen ik hem eind 2019 interviewde voor De Groene Amsterdammer. ‘Er is bij het Amerikaanse electoraat een grote behoefte aan een progressiever stelsel.’
Zucman is een van de gezichten van een nieuwe generatie economen die pleit voor een rechtvaardiger belastingstelsel. Hij is de auteur van The Triumph of Injustice: How the Rich Dodge Taxes and How to Make them Pay, een titel die aardig aangeeft welk sentiment er achter de roep om zwaardere belastingen schuilgaat. Make them pay. Het gaat om betalen en boete doen tegelijk.
Hoe kan ons belastingstelsel rechtvaardiger? Kijk hier naar ‘Lets talk about taxes’
Gewoon betalen!
Dat tweede is misschien nog wel het belangrijkste. In het type economie dat in antwoord op de coronapandemie is ontstaan, is in veel gevallen de extra belasting die landen kunnen ophalen een schijntje vergeleken bij wat de overheid uitgeeft door te lenen. Joe Biden heeft voor ongeveer 4000 miljard aan overheidsinvesteringen uitstaan om Amerika aan nieuwe banen, betere infrastructuur en een duurzame economie te helpen. De 2,3 miljard die Amazon in de VS wist te ontwijken zullen daarin niet verschil maken.
De EU kwam met een herstelplan van 2000 miljard. Volgens de IMF is het bedrag dat jaarlijks wereldwijd weglekt door belastingontwijking iets meer dan 600 miljard. In andere woorden: tegen het huidige niveau van overheidsuitgaven valt haast niet op te belasten. Wat niet wil zeggen dat belasten — en vooral: belastingtarieven handhaven — onbelangrijk is.
Biden verwoordde de verborgen functie van belastingen in zijn eerste toespraak voor het Congres, eind april. Hij haalde het onderzoek aan van de 55 bedrijven die niets afdroegen, en de 40 miljard dollar aan winst die ze hadden gemaakt. In diezelfde toespraak kondigde hij aan duizenden miljarden aan overheidsinvesteringen te willen doen. Hij wil het belastingstelsel hervormen zodat ‘bedrijven hun eerlijke aandeel betalen aan publieke voorzieningen waar ook zij van profiteren’. Het gaat Biden niet om zijn begroting rondkrijgen, maar om te zorgen dat wie profijt heeft, ook bijdraagt aan het algemeen belang.
Een mondiaal tarief
Eenzelfde gedachte lijkt er te zitten achter de nieuwe belastingplannen die in de VS en Europa rondzingen. De regering-Biden pleit voor een uniform belastingtarief voor bedrijven wereldwijd. Deze ‘global minimum tax rate’ van 21 procent (het huidige niveau in de VS en hoger dan in Europa de norm is) moet een einde maken aan de onderlinge belastingcompetitie tussen landen.
Hetzelfde geldt voor de geluiden die opgaan voor een extra belasting voor bedrijven die zeer winstgevend waren tijdens de lockdowns. Het gaat om rechtvaardigheid, veel meer dan om de precieze hoeveelheid euro’s er van de bedrijfsbalansen naar de staatskas vloeit. Ook
Het Europees voorstel om multinationals te verplichten om openbaar te maken hoeveel belasting ze betalen per EU-lidstaat is meer gericht op belastingmoraal dan op belastinginkomsten. Vanzelf levert dit geen extra geld op. Wel jaagt het discussie aan over wat geldt als een rechtvaardige bijdrage.
De Biden-regering lijkt het startschot te hebben gegeven voor een mondiaal belastingstelsel dat rechtvaardig en daarmee ook legitiem is in de ogen van burgers die zelf wel afdragen. En de oude wet dat Europa volgt wanneer Amerika een koers uitzet, lijkt ook nog steeds van kracht. De Duitse minister van Financiën wil zo snel mogelijk afspraken maken over een minimumbelastingtarief voor bedrijven. Ook Frankrijk lijkt ervoor te porren. En als Europa’s kartrekkers meedoen, wordt het zelfs voor belastingparadijs Nederland lastig om achter te blijven.
‘Als de Amerikanen met een voorstel komen, en grote landen als Duitsland en Frankrijk het steunen, zou het verrassend zijn als er geen deal gesloten werd’, aldus sprak Hans Vijlbrief, demissionair staatssecretaris van Financiën. Onderlinge competitie om zo laag mogelijke belastingen ‘is iets van het verleden aan het worden’, zei hij.
Het lijkt wat schoorvoetend te gaan, en dat is niet verrassend voor een land dat samen met onder andere de Kaaimaneilanden en de Bahamas tot de meest riante belastingparadijzen ter wereld behoort. Maar het is een begin. In ieder geval zijn Nederlandse kiezers en hun politieke vertegenwoordigers door de VS een nieuwe maatstaf aangereikt.