Het feest van de goedkope fossiele brandstoffen is voorbij
Richard Heinberg, auteur van tien boeken, waaronder ‘The Party’s Over’, ‘Powerdown’, ‘Peak Everything’ en ‘Einde aan de groei’, is senior medewerker bij het Post Carbon Institute en is een van de meest vooraanstaande piekolie-experts ter wereld. In zijn nieuwe boek ‘Schaliegas, piekolie & onze toekomst’ doorprikt hij de schaliegasbel. Heinberg: “Er is sterk burgerverzet tegen fracking in de VS, in Europa zal dit waarschijnlijk overweldigend zijn.”
(Bron: DeWereldMorgen)
Naar aanleiding van zijn nieuwste boek ‘Schaliegas, piekolie & onze toekomst‘, sprak DeWereldMorgen.be met Richard Heinberg over de zin en onzin van boren naar schaliegas in Europa. Na hevig burgerverzet zijn proefboringen naar schaliegas in Nederland met 1,5 jaar uitgesteld en in onder meer Engeland, Roemenië en Polen kunnen boorbedrijven op groeiende weerstand rekenen. In eigen land heeft de geologie-afdeling van de KU Leuven een beurs van het door de Vlaamse overheid gefinancierde agentschap IWT gekregen om onderzoek te doen naar schaliegas in de provincie Limburg.
Fracking is een intensieve techniek om olie of gas uit rotslagen te winnen, waaronder schaliegas: aardgas dat ligt opgeslagen in een kleisteenlaag (of schalielaag), die vaak op een paar kilometer onder de grond ligt.
De kleisteenlaag wordt horizontaal enkele kilometers doorboord en dan gefrackt: het creëren van scheurtjes in de kleisteenlaag, waardoor het gas naar de boorschacht kan lopen. De scheurtjes worden gemaakt door een mix van water, chemicaliën en zandkorrels onder hoge druk de kleisteenlaag in te spuiten.
Tegenstanders van fracking maken zich zorgen over aardbevingsgevaar, grondwater- en luchtvervuiling en gezondheidsproblemen, veroorzaakt door schadelijke stoffen in de schalielaag, die door fracking vrij kunnen komen. Fracking gebeurt al op grote schaal in de VS en oliebedrijven proberen de techniek ook in Europa in te zetten.
Heeft het, als je enkel naar de opbrengst kijkt, wel nut om naar schaliegas en -olie te boren in Europa? Gaan we het Amerikaanse schaliegaswonder hier kunnen herhalen?
Richard Heinberg: “Zonder proefboringen is het exacte potentieel aan schaliegas- en olieproductie in Europa moeilijk vast te stellen. Er worden allerlei getallen genoemd, maar dat zijn gissingen. In 2011 schatte de Amerikaanse Energy Information Administration nog dat de Poolse schaliegasreserves 5,3 biljoen kubieke meter betroffen, maar na een beetje veldonderzoek zwakte het Poolse Geologisch Instituut dat cijfer af naar ‘slechts’ 0,76 biljoen kubieke meter – wat mogelijk nog steeds te optimistisch is.”
“Onderzoek van het Post Carbon Instituut, waar ik voor werk, suggereert dat de toekomstige Amerikaanse productie van schalieolie en -gas enorm is overschat. Ik denk dat we kunnen aannemen dat de werkelijke reservers in Europa veel, veel kleiner zijn dan de boorbedrijven zeggen.”
“Een ding is zeker: de geologie in Europa is niet zo gunstig als in sommige van de Amerikaanse schalieformaties. Zelfs als er gas of olie aanwezig is, kan het zijn dat het meer kost het uit de grond te halen dan het opbrengt.”
“Als dat het geval is, moeten overheden een realistische kosten-risico-batenanalyse uitvoeren met behulp van zeer conservatieve aannames over het productiepotentieel.”
Een argument dat vaak gehoord wordt in Europa, is dat bedrijven die naar schaliegas boren kennis en ervaring hebben opgedaan van de winning in de VS en minder vervuiling en lekkages zullen veroorzaken wanneer ze in Europa aan de slag gaan. Bestaat er zoiets als ‘veilig’ fracken?
“De olie-industrie heeft zeker vooruitgang geboekt wat betreft de operationele veiligheid. Maar het is ook zo dat de industrie systematisch bewijs van milieu- en gezondheidsschade verborgen heeft. De industrie heeft vaak beweerd dat er geen gedocumenteerde gevallen van nadelige effecten zijn en dat is klinkklare onzin.”
“Wanneer het milieu en de gezondheid duidelijk geschaad worden, biedt de industrie meestal een contante betaling aan aan de getroffen partijen, waaraan een geheimhoudingsovereenkomst vastzit, zodat niemand anders te weten kan komen wat er gebeurd is.”
“De industrie wijst ook op studies die claimen dat er bij fracking sprake is van lage uitstoot van methaan en geen grondwaterverontreiniging. Deze studies beschrijven veelal situaties waar alles perfect gaat, zonder fouten of storingen. In de echte wereld ontstaan er scheurtjes in boorputten, gaat apparatuur kapot, beginnen leidingen te lekken en oliebedrijven bezuinigen of maken menselijke fouten.”
“Kijk eens naar de regio’s in de VS waar nu gefrackt wordt, vermoedelijk met de allerbeste techniek: zijn alle bugs nu uit het systeem? Blijkbaar niet, want de stroom van meldingen over vervuild water en vervuilde lucht gaat gestaag door.”
Onconventionele gas en olie: ’transitiebrandstoffen’, die ons extra tijd geven om over te stappen op hernieuwbare bronnen, of een rem op investeringen in hernieuwbare energie?
“Onconventionele olie en gas vragen enorme financiële investeringen. De aardolie-industrie als geheel heeft de snelheid van de investeringen in exploratie en productie in de afgelopen tien jaar verdubbeld. Dat komt doordat bedrijven steeds minder vooruitzicht hebben om conventionele olie- en gasbronnen aan land aan te boren, die goedkoop en gemakkelijk ontgonnen kunnen worden.”
“De trend is duidelijk: als we doorgaan met het vergroten van onze afhankelijkheid van olie en gas, zal er steeds meer geld nodig zijn voor de exploitatie. Waar moet dan het geld vandaan komen om hernieuwbare energiebronnen te ontwikkelen?”
“Het beschikbare investeringskapitaal voor energie is al vergeven. Dat is niet hypothetisch: het is precies wat we zien in de VS. Een paar jaar geleden werd het duidelijk dat ons land moest gaan afstappen van fossiele brandstoffen. Je kon een ontluikende inspanning zien om investeringskapitaal te laten overgaan van energie uit kolen, olie en gas naar de hernieuwbare energiesector.”
“Maar toen schaliegas en tight olie in beeld kwamen, liepen die inspanning stuk omdat particuliere beleggers gingen inzetten op de schaliegasbel en overheidsprogramma’s voor hernieuwbare energie buitenspel werden gezet.”
“Zodra de huidige schaliegasgekte voorbij is (ruim voor het einde van dit decennium), zal Amerika in een impasse terecht komen: we zullen een decennium verloren hebben waarin we een krachtige energietransitie hadden kunnen inzetten en ons hadden kunnen wapenen tegen een energiecrisis die onvermijdelijk en volledig voorspelbaar is.”
Josh Fox, regisseur van de Gasland-documentaires, zei onlangs dat de fossiele brandstofsector zo machtig is geworden dat “democratie in de 21ste eeuw onmogelijk is zolang we afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen”.
“Eens, hoewel ik zou willen toevoegen dat er tal van andere bedreigingen voor de democratie zijn in deze eeuw. Het is waar dat de fossiele brandstofindustrie een enorme concentratie van kapitaal vertegenwoordigt en geld is macht. De industrie koopt politiek voordeel, belastingvoordelen, reclame, public relations, buitenlands beleid en meer. Maar ze controleert de hele samenleving op een nog fundamenteler niveau.”
“Dat komt omdat voor alles wat we doen energie nodig is. Geen uitzonderingen. Fossiele brandstoffen leveren ruwweg 85 procent van de energie die we gebruiken, dus wie deze energievoorziening controleert, oefent een subtiele, maar zeer reële invloed uit op bijna alles wat er gebeurt in de samenleving.”
“Dat is de reden waarom Amerika een land is van snelwegen, een land ontworpen en gebouwd voor het gemak van auto’s die draaien op olie. Stel dat de VS in de vorige eeuw het grootste deel van zijn energie uit zonlicht had gehaald, dan kun je erop rekenen dat het vandaag de dag een heel ander land zou zijn geweest.”
Is het mogelijk dat fracking ergens toch een positief neveneffect heeft, in de zin dat het heel zichtbaar is, dicht bij huis komt en veel discussie onder de lokale bevolking veroorzaakt, waardoor meer mensen zich gaan engageren in het energiedebat?
“Dat is zeker mogelijk, vooral in Europa. Er zijn minstens drie belangrijke factoren die fracking sociaal en politiek kunnen beperken in de Europese context. Ten eerste is er het aantal benodigde bronnen. Omdat de output van schaliegas- en tight oilbronnen de neiging heeft zeer snel af te nemen, moeten oliemaatschappijen veel putten boren om de totale productie op peil te houden.”
“In de VS zijn er momenteel meer dan 80.000 horizontale putten geboord en gefrackt. Als Europa ja zegt tegen schaliegas, mag men zich opmaken voor een invasie van boorputten.”
“Europa heeft daarnaast een veel hogere bevolkingsdichtheid dan de VS. Als je beide factoren in rekening neemt, worden Europeanen geconfronteerd met een aanzienlijke kans om in de nabijheid van een toekomstige schaliegas- of oliebron te wonen.”
“De derde factor is de juridische status van het bezit van ondergrondse mineraalrechten. In het grootste deel van de VS, hebben landeigenaren mineraalrechten in handen, dus als een bedrijf wil boren op je land, moet het bedrijf jouw toestemming krijgen en royalty’s uitbetalen over gewonnen olie of gas, alsook een eenmalige bijdrage.”
“Gas- en oliebedrijven laten in de praktijk in veel gevallen na royalty’s te betalen, maar dat is een ander verhaal. Doordat burgers een financieel belang hebben bij grondstofwinning, geeft dat een stimulans om de milieu- en gezondheidseffecten van fracking te verzwijgen of zelfs te helpen verdoezelen.”
“Dit geldt vooral in arme gemeenschappen, waar je met een beetje lease- of royaltygeld ver kunt komen. In Europa hebben de nationale regeringen de mineraalrechten in handen. Daarom is er geen stimulans voor de plaatselijke bevolking om de kant van de industrie te kiezen als er geschillen ontstaan over vervuiling. Toch is er een sterk burgerverzet tegen fracking in de VS, en in Europa zal dit waarschijnlijk overweldigend zijn.”
De boodschap die ‘peakists’ brengen, namelijk dat het feest voorbij is, zoals u het in uw boeken noemt, is niet populair bij de grote mediabedrijven. Verzwijgen media massaal het bestaan van peak oil?
“Er is geen formele media black-out, maar die bestaat wel degelijk informeel. Peak Oil is een van de bepalende problemen van onze tijd, maar wordt behandeld alsof het ofwel een controverse onder petroleumingenieurs is, of een complottheorie.”
“Zoveel is evident: fossiele brandstoffen zijn eindige middelen en we extraheren de beste het eerste. We hebben onze toekomst gebaseerd op de voortdurende beschikbaarheid van goedkope olie, gas en steenkool, maar dat is overduidelijk een heel slechte zet.”
“Dus waar zijn de diepgaande discussies op televisie, radio en in de kranten hierover? Er verschijnen bitter weinig programma’s en artikels. Ik denk dat dat deels is omdat commerciële media afhankelijk zijn van de reclame-inkomsten van Big Oil, en deels omdat de piek-olieboodschap het gevoel van sociaal evenwicht van mensen bedreigt – ze kunnen erdoor gaan twijfelen aan de uitgangspunten van het consumentisme, bijvoorbeeld.”
In uw nieuwe boek ‘Schaliegas, piekolie & onze toekomst’, schrijft u dat we onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen zo snel mogelijk moeten beperken. Welke stappen moeten worden genomen in dit ‘project van de eeuw’ en op welke termijn?
“We moeten overschakelen naar een niveau van mobilisatie, prioriteiten stellen en uitvoering zoals in oorlogstijd. Uiteraard moet het een prioriteit zijn om de capaciteit om energie op te wekken te vergroten. Maar we moeten ook het transport, de landbouw en de bouw volledig anders aanpakken.”
“Het gaat niet alleen over hoe we energie opwekken, maar ook over hoe we die gebruiken. We hebben hele samenlevingen gebouwd die profiteren van de unieke eigenschappen van energiebronnen die geen toekomst hebben.”
“Olie is bijvoorbeeld energiedicht en draagbaar, waardoor het een perfecte transportbrandstof is. Zonder olie is de huidige luchtvaartsector ondenkbaar. De samenleving zal sowieso minder mobiel zijn. Dat betekent dat we moeten gaan nadenken over hoe we de productie van voedsel en andere basisbehoeften opnieuw kunnen lokaliseren.”
“We moeten ook onze steden herontwerpen, zodat mensen geen auto’s nodig hebben om te leven. Dit zijn enorme projecten die we moeten voltooien voor het midden van de eeuw. Er is absoluut geen tijd te verliezen.”
————
Richard Heinberg: Schaliegas, Piekolie & Onze Toekomst (Jan van Arkel)
Who will pay the costs of the fracking revolution? (Ecologist)