Het einde van het kapitalisme of toch nog even niet?
Het werkt enigszins bevreemdend te lezen dat we juist nú in deze maanden midden in een verwoestende en verlammende crisis zitten, de crash van 2010. Je moet daarbij zelfs denken aan het troosteloze gevoel dat de gezichten uitdrukken op de foto’s uit de Grote Depressie (1929). En als ze zouden spreken zouden ze ons vertellen wat ons morgen te wachten staat: een crisis die zijn weerga niet kent, een systeemcrisis die zal duren tot ten minste 2020. Onvermijdelijk en traumatisch zal deze zijn, en de diepste economische en sociale crisis die het kapitalisme heeft meegemaakt. Meer nog, het luidt de eindfase in van het kapitalistische systeem. Niets meer en niets minder.
De hoogleraar economische structuur Santiago Niño-Becerra doet deze voorspelling in zijn onlangs verschenen boek De crash van 2010 en de ondergang van het kapitalisme. Al in 2006, anderhalf jaar voor het uitbreken van de kredietcrisis, voorspelde hij dat de jaren van voorspoed hun langste tijd hebben gehad. De pre-crisis breekt aan, de directe voorloper van de systeemcrisis die ‘in de tweede helft van 2010 zal losbarsten’.
Zijn boek verscheen anderhalf jaar geleden in Spanje en nu loopt de vertaling ietwat op de gebeurtenissen vooruit, zo lijkt het, maar een kniesoor die op een paar maanden kijkt. Hoe het ook zij, de ondergang van het kapitalisme komt heus wel. Die is onherroepelijk volgens Niño-Becerra omdat uit studies blijkt dat sociaaleconomische systemen sinds het begin van onze jaartelling een gemiddelde levensduur van tweehonderdvijftig jaar hebben. Hun levensloop doorloopt een vast patroon van groei, bloei en verval. Het kapitalisme begon tussen 1815 en 1820 en zal dientengevolge eindigen rond 2070. Mooi in diverse grafieken gevangen, en in een tijdschema samengevat.
Nu is Niño-Becerra niet de eerste die het einde van dit systeem voorspelt. Zelfs onze eigen Willem Middelkoop, die ook de kredietcrisis in 2006 voorspelde, zei in oktober van dat zelfde jaar: ‘Dit systeem kan nog maximaal twintig jaar mee. Maar het kan ook volgend jaar instorten. Het rare is dat mensen denken dat het kapitalistische systeem altijd zal blijven bestaan.’ Middelkoop is naar eigen zeggen beïnvloed door de van oorsprong Indiase econoom Ravi Batra. Die schreef in 1985 het boek The great depression of the 1990’s waarin hij verkondigt dat het huidige kapitalistische systeem vóór 2025 in elkaar zal storten. Of wat te denken van de Club van Rome en de Duitse econoom E.F. Schumacher met zijn Small is beautiful, die beiden begin jaren 70 al alarm sloegen. En niet te vergeten natuurlijk ene Karl Marx die zijn eerste deel van zijn Das Kapital al in 1867 publiceerde.
Terug naar De crash van 2010. Niño-Becerra wil twee vragen beantwoorden. Ten eerste ‘waar we ons bevinden’ en vervolgens ‘waarom we op dit punt zijn aanbeland’. Wat volgt is een lezenswaardige doorkijk in de economische wereldgeschiedenis van de afgelopen tweeduizend jaar, en een blik vooruit op wat we kunnen verwachten in de postglobale samenleving ‘op grond van de evolutie die tot nu toe heeft plaatsgevonden.’ Die evolutie brengt ons naar een ‘tragisch maar onvermijdelijk breekpunt’, met gure tijden. ‘Zwaar, maar overkomelijk.’ Het is niet het einde van de wereld, hooguit ‘zal het nooit meer worden zoals het was.’ Econoom en oud PvdA-premier Den Uyl voorspelt letterlijk hetzelfde ten tijde van de energie- en oliecrisis in 1973. Niño-Becerra geeft aan dat in dat jaar alles gaat veranderen. Een basisvoorwaarde voor de werking van het kapitalistische systeem – goedkope energie – begint plotseling te wankelen. Vanaf dat moment vertraagt het ritme van de economische groei die bovendien ook nog eens instabieler wordt. De globalisering doet zijn intrede: productie en kapitaal flitsen over de aardbol en mensen hobbelen er achter aan. We raken verzeild in economische stuurloosheid. Niet langer gaat het ‘iedereen’ voor de wind, maar slechts ‘sommigen’. Een lange periode van hyperconsumptie, van hyperkrediet, en, dankzij talrijke financiële manipulaties ook een hyperschuldenlast, breekt aan. Daardoor is de groei van het kapitalistische systeem gegrondvest op een illusie, een ‘volledig uitgeputte en onhoudbare handelwijze.’ In plaats van een natuurlijk evenwichtige en efficiënte duurzame groei hebben we de turbomotor op de economie gezet. Daarmee heeft ons economische systeem een schuldenlast bereikt die uiteindelijk ondraaglijk zal blijken. De groei is gebaseerd op het geloof dat een onbegrensd gebruik van zowat alles en iedereen mogelijk en zelfs noodzakelijk was. In de rijke wereld gebeurde dat door regelrechte verkwisting, over de ruggen van bevolking in de arm gehouden wereld. En nu is het te laat.
Maar we hoeven ons volgens Niño-Becerra niet schuldig te voelen, er zijn namelijk geen schuldigen: het kapitalisme is gewoon aan het einde van zijn levenscyclus gekomen. Het systeem, dat niets anders is dan een manier van werken, is eenvoudigweg uitgeput. Het is op. ‘Onze alternatieven waren werkelijk uiterst beperkt,’ aldus Niño-Becerra in één van zijn slotzinnen. Maatregelen worden namelijk genomen binnen een bestaand economisch, politiek, technologisch en sociaal kader, en juist dat kader zorgt voor de crash. Op die manier gedacht was de crash van 1929 onvermijdelijk, en is de crash van 2010 dat ook. Buiten de gebaande paden treden, buiten de orde stappen is bij Niño-Becerra blijkbaar geen optie. Nú moeten we echter wel het model wijzigen, nú moeten we juist de manier waarop we de dingen doen veranderen, omdat het huidige model een volstrekt ondoelmatige manier is om de dingen te doen: ‘nu is er geen weg meer terug.’ Maar in al die voorafgaande decennia dan? Toen heeft ‘de overgrote meerderheid van de mensen bij wie die groei terecht is gekomen er voor gekozen om te groeien zoals we zijn gegroeid.’ En dan niet omdat ze dom zijn volgens Niño-Becerra, maar ‘omdat ze menselijk zijn.’ En lichtzinnig: in de rijke wereld van nu heeft vrijwel niemand de gewoonte om zich ‘werkelijk af te vragen waarom hij iets koopt, waarvoor hij iets koopt en wat hij denkt te bereiken met zijn aanschaf.’ Is dat nu menselijk, continu de andere kant op kijken om de totale verspilling van leven niet te zien? En ook om je oren dicht te stoppen voor waarschuwingen dat de aardbol dit echt niet trekt? Vreemde wezens toch, mensen.
Het kapitalistische systeem is volgens Niño-Becerra op sterven na dood. Blijkbaar kan een dergelijke doodsstrijd nog lang duren, tot ongeveer 2070. En in de tussentijd? Daarin moeten we eerst maar eens in kaart brengen welke de daadwerkelijke tekortkomingen en problemen waren die hebben geleid tot de uitputting van alles en iedereen, hemel en aarde. Maar ‘dat zal pas aan de orde komen na de crash in de tweede helft van 2010 en na de systeemcrisis die daarop volgt.’ Oftewel over tien jaar zien we wel weer eens verder. Toch jammer, een beetje van pappen en nat houden en passief afwachten met de armen over elkaar. Nee, dan Ravi Batris laatste boek, New Golden Age: The Coming Revolution against Political Corruption and Economic Chaos. Er is volgens hem een arbeidersrevolutie op handen in de VS, India, Latijns Amerika en Europa. En mede daarom ook voorpelt hij een glorieuze toekomst: het huidige kapitalisme gaat vervangen worden door een economische democratie, gevolgd door vele jaren van voorspoed voor iedereen. Dat is nog eens andere koek en met de handen uit de mouwen!
——————-
Santiago Niño-Becerra
De crash van 2010 en de ondergang van het kapitalisme
202p, Alcarajo – Barcelona/Nijmegen
€ 19,95
——————
Woensdag 6 October is er een presentatie van het boek met debat in Lux in Nijmegen. Zie voor meer details de website.