Ga naar de inhoud

Gisela Notz over het coöperatieve idee en zijn libertaire potentieel

In landen als Duitsland en Frankrijk bloeit een activisme dat werkt aan een parallelle maatschappij op menselijke maat. Je hoeft daarvoor geen anarchistisch tijdschrift open te slaan om toch veel informatie te vinden: over ‘municipalisatie’ van allerlei gemeenschappelijke zaken die voorheen in de commerciële sfeer zaten. Hetzelfde geldt voor het bewerken van de grond (bio-agrarische activiteit en verkoop zonder tussenhandel) in plaats van uitbuiting (agro-industrie).* 

5 min leestijd

(Overgenomen van Libertaire Orde)

De Duitse historica en activiste Gisela Notz informeert wat er op dat ruime vlak in Duitsland aan de orde is. Zij doet dat in haar boek Coöperaties. Geschiedenis, actualiteit en renaissance (2021). De Duitse socioloog en redacteur van het web-tijdschrift espero, Markus Henning, besprak dit boek op de site Freiwirtschaft. Ik vertaalde die bespreking omdat de inhoud ervan mooi past bij het item ‘Ecologie en democratie’ op deze site. [ThH]

foto 1.giselaDe insteek wat haar kijk op de wereld aan gaat, is de volgende. We hebben geen recht op een betere wereld – we hebben de verantwoordelijkheid om deze actief te laten werken. Er is voldoende handelingsruimte en een schat aan ervaring. Alleen als we ze verkennen en echt beginnen, kunnen we voorbeelden geven van een vredig, sociaal en natuurvriendelijk leven van vrij geassocieerde individuen. Het draait om de uitstraling van het experiment en om de constructie van sociaaleconomische tegenstructuren die participatie en solidariteit in de plaats stellen van competitie en overheersing.

Een praktisch model daarvoor kunnen coöperatieve fusies en hun non-profit netwerken zijn. Dat is de stelling van Gisela Notz (geboren 1942). Ze heeft haar sporen verdiend als expert in alternatieve economie en feministische theorie en praktijk. Haar nieuwe boek werpt een blik op de stromingen van de coöperatieve beweging, traceert hun sociale en historische referenties, maar toont ons ook hun huidige vormen en toekomstgerichte perspectieven.

voorkant.cooperaties

Het is gebaseerd op het idee van economische zelfhulp op basis van wederkerigheid: een groep mensen verenigt zich op basis van gemeenschappelijk bezit tot een collectieve bedrijfsvoering, afgestemd op de behoeften van haar leden op een economisch-democratische manier. “Ongeveer 800 miljoen mensen over de hele wereld zijn georganiseerd in coöperaties. […] In Duitsland zijn er bijna 8.000 coöperaties met meer dan 22 miljoen leden. Coöperaties zijn al meer dan 160 jaar succesvol in financiën, landbouw, handel en commercie en huisvesting” (p. 18). In de loop van de geschiedenis werden ze dragers van een grote verscheidenheid aan motieven. Deze varieerden van christelijk-conservatieve ideeën tot liberaal-sociale programma’s, van socialistische concepten tot anarchistische ideeën.

Gisela Notz hecht bijzonder belang aan dit laatste. Haar hart klopt voor de sociaal-utopische stuwkracht, die ze ziet als een prototype belichaamd in het libertaire experimentele socialisme van Gustav Landauer (1870-1919). Als medeoprichter van de arbeidersconsumentencoöperatie ‘Befreiung’ had hij in 1895 in Berlijn geprobeerd vorm te geven aan zijn visie op de geleidelijke uittreding uit de kapitalistische warenmaatschappij. Het doel was om een ​​basis van economische tegenmacht op te bouwen door de klanten te organiseren en de tussenpersonen te omzeilen. In een tweede stap zou de ingehouden handelswinst moeten vloeien in de oprichting van productieve coöperaties en hun aansluiting bij de consumentenvereniging.

“Ik zeg niet: eerst afbreken, dan opbouwen! Dat laat ik over aan degenen die een rol als heerser in de algemene chaos willen zoeken. Ons motto is eerder: eerst opbouwen! In de toekomst zal duidelijk worden of er nog iets overeind staat dat de moeite van het vernietigen waard is” (Landauer, geciteerd in: p. 75). Als anarchistisch samenwerkingsproject heeft ‘Befreiung’ in de vijf jaar van haar bestaan ​​in de geschiedenis van radicale sociale hervormingen een plaats verworven.

Andere belangrijke anarchisten die het potentieel van coöperatieve organisaties benadrukten, waren Peter Kropotkin (1842-1921) en Rudolf Rocker (1873-1958). In zijn in 1947 gepubliceerde overwegingen voor een libertair, socialistisch nieuw begin, probeerde Rocker het anarchistische discours in de goede richting te sturen. In het naoorlogse Duitsland bleef de libertaire aanspraak op de coöperatieve gedachte echter lange tijd een louter theoretisch concept.

Pas met de nieuwe sociale bewegingen van de jaren zeventig en tachtig werd het weer een bron van praktische inspiratie. In de kritische toe-eigening van coöperatieve tradities ontvouwde zich een meervoudig universum van democratische basisinitiatieven, zelfbesturende bedrijven, regionale bedrijfsvormen en nieuwe netwerken om niet-hiërarchische en niet-discriminerende, ecologisch duurzame vormen van werk, uitwisseling en leven te testen . Een collectief leerproces dat tot op de dag van vandaag voortduurt, zich met succes uitbreidt naar nieuwe zakelijke en culturele velden en concrete oplossingen biedt voor onvrijheid en voor urgente maatschappelijke problemen (bijvoorbeeld vrouwen-, school-, huisvestings-, energie-, media- of infrastructuurcoöperaties).

“Verdere uitbreiding van coöperaties met politieke aanspraken kan leiden tot verdere gemeenschappelijkheid van land en eigendom en daarmee tot ingrepen die leiden tot diepgaande maatschappelijke verandering. […] De experimenten moeten doorgaan” (p. 255 f.).

Als bouwstenen voor een dynamisch transformatiemodel dat verder gaat dan staatsdwang en kapitalistische uitbuiting, zijn coöperatieve of coöperatie-achtige initiatieven ‘sociale kunstwerken’ en ‘vensters naar een andere wereld’ (p. 203 en 251). Gisela Notz geeft ons een blik die even veelomvattend als stimulerend en hoopvol is. Haar boek is een onmisbaar compendium voor de dagelijkse libertaire praktijk.

Markus Henning (vertaling Thom Holterman; in het Duits integraal te vinden op de site AG Freiwirtschaft, zie: Online).

Notz, Gisela, Genossenschaften. Geschichte, Aktualität und Renaissance, Schmetterling Verlag, Stuttgart, 2021, 266 blz., prijs 16,80 euro.

* Municipalisatie (Marianne 3-9 december 2021); beheer van de grond (Marianne 24 februari-2 maar 2022, dossier van 16 pag.).