Gedachten Over ‘Anarchistisch Recht’ Bij Errico Malatesta En Andere Italianen
‘De wijdverbreide opinie over de vermeende onverenigbaarheid tussen anarchisme en recht is ongetwijfeld het resultaat van methodologische verwarring, oppervlakkigheid of tendentieuze kritiek. Maar dit komt ook voort uit het onweerlegbare feit dat het recht historisch gezien de rol van ‘masker’ en representatie van de macht heeft gespeeld. Er zij ook gewezen op het onmiskenbare bestaan van een nog te beperkt gebied van dit onderzoek (naast de verdienstelijke en sporadische initiatieven van het Libertari Studiecentrum en de universiteit ‘Magna Graecia’)’, aldus Giorgio Sacchetti in zijn bespreking van het boek van Marco Cossutta, getiteld Errico Malatesta. Note per un diritto anarchico (Errico Malatesta. Opmerkingen over anarchistisch recht; Edizioni University of Trieste, 2015, pp. 222).
(Door Giorgio Sacchetti en Thom Holterman, oorspronkelijk verschenen op Libertaire orde)
De bespreking is te vinden in een recent nummer van het Italiaanse anarchistische maandblad Rivista Anarchica (nr. 419, oktober 2017; het tijdschrift is in Nederland verkrijgbaar bij Het Fort van Sjakoo, Amsterdam). [ThH]
Giorgio Sacchetti: Een complexe, uitdagende en nuttige tekst als die van de rechtsfilosoof Marco Cossutta kan ons helpen de juridische aspecten die aanwezig zijn in het theoretisch corpus van Malatesta’s theorie te doorzien. De uitgave brengt ze samen: het begrijpen van het verband, in de eerste plaats, tussen recht en anarchie en waarop een interdisciplinair debat plaatsvindt, waarbij enkele historici en juristen betrokken zijn geweest. Dan volgt een verdieping van de cruciale aspecten van het denken en handelen van de anarchistische revolutionair Malatesta (1853-1932). Tenslotte wordt een belangrijke selectie van puur anarchistische vragen en thema’s aan de wetenschappelijke gemeenschap voor gesteld.
Marco Cossutta is docent aan de Universiteit van Triëst en een van de weinige specialisten in het vak, dat momenteel in Italië wordt bedreven (samen met Massimo La Torre en Alberto Scerbo); zijn belangrijkste monografieën zijn vaak gericht op de lemma’s die door menigeen voor onoverbrugbaar worden gehouden (zoals bijvoorbeeld Anarchisme en recht. Natuurrechtelijke componenten in het anarchistisch denken, de titel van zijn boek uit 1987).
Wil men begrijpen waar de discussie over gaat, dan moet vooreerst worden benadrukt: verwar het recht niet met de wet. Vanaf Proudhon is het onderscheid altijd al meer dan duidelijk geweest: enerzijds is er de klassieke staatsuitdrukking van het monopolistisch gebruik van geweld, anderzijds zijn er alle mogelijke vormen van regulering, bestuur, bemiddeling van relaties, conflicten en belangen die verband houden met menselijke activiteiten. Malatesta bevestigt deze benadering volledig door elke asociale exegese van anarchisme te weigeren.
Spreken over ‘anarchistische recht’ is daarom niet alleen correct in de geschiedenis van het libertaire denken, maar ook legitiem in de methodologie van de juridische wetenschappen. Het punt van begrip van al deze theoretische constructies – aldus Cossutta – is niet zozeer het ontkennen van een ‘vorm van juridische regulering van sociale verhoudingen’, maar veeleer een resoluut radicaal verzet tegen die ‘vormen van heteronome regulering die de politieke moderniteit heeft voortgebracht en die in de staatsstructuur zijn onmiskenbare scharnierpunt zien’. […]
Het boek (dat helaas geen namen- en trefwoordenregister heeft) is opgedeeld in drie delen, elk gewijd aan een specifiek onderwerp: (a) Voor een anarchistisch juridisch-politiek perspectief; (b) Voor anarchisme als moderne verwerking van klassiek juridisch-politiek karakter; (c) Anarchisme tussen filosofie en dogmatisme.
Een belangrijke plaats in het boek wordt ingenomen door de behandeling van de bekende onenigheid tussen Malatesta en de Italiaanse jurist, anarchist en later socialist Francesco Saverio Merlino (1856-1930), die overigens met elkaar bevriend waren. Volgens de auteur, die in hun debat niet het klassieke contrast tussen libertair en democratisch perspectief ziet, dwingen de elementen van contradictie van het anarchisme ‘tot een eeuwigdurende kritiek op het bestaande’, waarmee het in feite ‘operationeel onwerkbaar’ is [dat verklaart dan de overgang van Merlino naar het socialisme].
De argumenten die Malatesta gebruikte om tegen Merlino in te gaan, – verwerkt in de slotpagina’s van het boek – die vanuit operationeel oogpunt zwak lijken te zijn, krijgen kracht als ze theoretisch worden gewogen; Malatesta vermijdt tegenstrijdigheden en hij meent dat zijn oude strijdmakker juist is gevallen over die tegenstrijdigheden. Er moet echter ook op gewezen worden dat de twee, zij het impliciet, zich op verschillende niveaus ophouden: de ene, Merlino, op operationeel niveau van de doeltreffendheid van anarchistische actie, de andere, Malatesta, op het niet-operationele niveau en gericht op het behoud van anarchisme in verweer tegen geopenbaarde contradicties. Hoewel de aanpak van Merlino ongetwijfeld aantrekkelijker is in de dagelijkse praktijk, is de benadering van Malatesta van coherentie ongetwijfeld superieur…
De grondslag voor dit verschil is duidelijk de totale verwerping door de revolutionaire Malatesta van de juridische en politieke beginselen die ten grondslag liggen aan de moderniteit [het parlementarisme]. Want: allereerst is het de verwerping van de ‘representatie van politiek als machtsvertoon’.
Giorgio Sacchetti