De linkerzijde van de 21ste eeuw
Het is altijd leuk een boek te mogen lezen van een goede bekende en zeker om in de lange lijst van mensen die door de auteur worden bedankt, zowat alle vrienden en kennissen te zien staan waarmee je de afgelopen vijftien jaar lief en leed hebt gedeeld op ‘tegentoppen’ en sociale fora.
(Door Francine Mestrum, oorspronkelijk verschenen op uitpers.be)
Christophe Aguiton is dan ook een alomtegenwoordig activist, werkend voor de Franse vakbond SUD, actief bij ATTAC en lid van de internationale raad van het Wereld Sociaal Forum.
Misschien ben ik daarom een beetje positief bevooroordeeld bij het bespreken van dit boek, maar het moet gezegd: zelden geeft de titel van een boek zo precies en correct aan waarover het gaat. Aguiton beschrijft heel nauwkeurig waar de huidige linkerzijde vandaan komt, waarin ze verschilt van die van de 20ste eeuw en wat voor perspectieven én problemen ze heeft voor de toekomst.
Erfgenamen van de arbeidersbeweging
In West-Europa is de linkerzijde een erfgenaam van de arbeidersbeweging, er was in het verleden een sterke band tussen de vakbonden en de sociaal-democratische en andere linkse partijen, maar die innige band werd verbroken.
Misschien is de linkerzijde in haar totaliteit niet veel kleiner geworden dan wat ze na de tweede wereldoorlog was, wel is de electorale belangstelling flink gedaald en kiezers gaan vandaag makkelijk zappen.
Terwijl de sociaal-democratie haar ziel heeft verkocht aan het neoliberalisme, heeft radicaal links het eveneens erg moeilijk, vooral omdat de intellectuele doctrine die de 20ste eeuw heeft beheerst zo goed als leeg gezogen is.
Vandaar dat het belangrijk is om de jongste evoluties van partijen en sociale bewegingen goed te bestuderen en te zien wat voor perspectief ze bieden voor de toekomst.
Er is sinds 1989 en de val van de muur erg veel gebeurd en veranderd. Na een aanvankelijk succes van het multilateralisme (met een tiental grote wereldconferenties van de VN) zijn de kaarten vandaag weer grondig door elkaar geschud. De VS begonnen aan een economisch herstel, Rusland plaatste zichzelf weer op de kaart en tal van sociale bewegingen lieten van zich horen.
Die sociale bewegingen ondergingen eveneens een grote verandering: de grote NGOs van de jaren ’90 zoals Amnesty, Artsen zonder Grenzen, World Wildlife Fund en andere kwamen in de schaduw terecht van veel kleinere maar radicalere bewegingen. Het meest emblematisch was de opstand van de neo-zapatisten in Mexico, in 1994, en daarna de Arabische lentes en de verschillende Occupy’s, van Spanje tot Washington.
Alles is zo erg veranderd dat de doctrines en de strategieënn voor de linkerzijde grondig moeten bekeken worden. En dat maakt het erg moeilijk om iets zinnigs te zeggen over de toekomst.
Een nieuwe doctrine, een nieuwe strategie
Voor Marx was het proletariaat het revolutionaire subject en toen de consensus daarover begon te tanen ging men op zoek naar de groepen die de taak zouden kunnen overnemen. Dit heeft weinig zin, aldus Aguiton, de actoren komen tot stand in de strijd zelf en je kan niet vooruit lopen over hoe de strijd wordt georganiseerd en wie het voortouw zal nemen. Hierover zijn geen algemene uitspraken te doen, alles hangt af van de specifieke omstandigheden in de verschillende landen.
Ook de inhoudelijke aandachtspunten spelen een rol in de strategie die kan ontwikkeld worden. Het gaat vandaag niet alleen meer over de klassenstrijd: de rechten van de natuur, de rechten van vrouwen en migranten, de commons, communicatie en kennis, zij zijn even belangrijk geworden. Interessant is vooral dat de bewegingen zich minder en minder mondiaal organiseren, maar wel rond mondiale thema’s en verwachtingen werken.
En zoals vooral in Latijns Amerika werd aangetoond, moet zelfs het universalisme meer en meer wijken. Wellicht gaat het hier niet om het vervangen van één absolute waarde door een andere, maar wel om wat Boaventura de Sousa Santos omschrijft als alles wat werd stilgezwegen in het dominante verhaal over dit universalisme.
Of m.a.w. er komt een heel nieuwe agenda tot stand zonder dat daarom ook een nieuwe organisatievorm of een nieuw programma ontstaat. In de nieuwste sociale bewegingen, type Occupy of Nuit Debout zijn het individuen die zich tijdelijk rond een actie scharen, weer verdwijnen en later weer opnieuw verschijnen bij een andere actie. De band tussen bewegingen en partijen is zo goed als verdwenen.
Wel moeten we goed beseffen, aldus Aguiton, dat de staat niet langer voldoende is als politiek niveau waarop met het kapitalisme kan worden gebroken.
En in de praktijk?
In het derde deel van het boek tenslotte komen de concrete ervaringen van enkele linkse partijen en groepen aan bod, het verdeelde links in Italië, de frustraties in Griekenland, de ruzieënde delen van Podemos in Spanje, de hoopgevende praktijken van Latijns Amerika.
Hoe fantastisch het ook is om een Fransman te horen spreken over de rest van de wereld, een overzicht van wat in Frankrijk zelf gebeurt is er niet bij in dit boek. Wellicht was de afstand te klein en de situatie te onoverzichtelijk en wankelend?
Besluit
Wat dit boek zo aantrekkelijk maakt is dat er niet naïeef of lichtgelovig wordt gedaan over de vele nieuwe bewegingen en praktijken, noch dat er nostalgisch wordt gedaan over het verleden.
We leven vandaag in een andere wereld, het zijn soms oude eisen die vandaag in een nieuw kleedje worden gestopt, en als dat de manier is waarop jonge mensen met oude eisen omgaan, waarom niet? De auteur is daarom erg positief over de hele commons beweging en ziet er een mogelijkheid in om opnieuw een collectief besef te doen ontstaan, om een alternatief te vinden voor het kapitalisme en het etatisme.
Op een ogenblik dat je koffer klaar staat om weer eens naar een vergadering van de internationale raad van het wereld sociaal forum af te reizen, doet het goed te zien dat het allemaal niet zo zinloos is geweest, dat er wel degelijk evolutie zit in het denken en handelen van de linkerzijde, ook al wacht de revolutie niet meteen om de hoek. Dit is een hoopgevend boek.
La gauche du XXIème siècle. Enquête sur une refondation
La Découverte
2017