De èchte prijs van goedkoop voedsel

(Oorspronkenlijk verschenen op supermacht.nl, foto polycart/flickr cc)

De Britse tv-zender Channel4 onderzocht de gevolgen van de prijsoorlog tussen de grote vier Britse supermarktketens voor de mensen onderin de aanvoerketen die onder vaak erbarmelijke omstandigheden en voor heel weinig loon zwoegen om het goedkope voedsel te produceren dat in de winkelschappen ligt. Is er voldoende toezicht op deze misstanden en gaat de UK Groceries Code Adjucator (ombudsvrouw) hier ook over? De video is te zien via Channel4 en You Tube.

De Britse supers bieden directe werkgelegenheid aan ongeveer 1 miljoen mensen. Maar 1 miljoen anderen werken voor hun leveranciers, onderin de voedselketen. Onder invloed van het internet, de recessie en discounters als Aldi en Lidl voeren de Grote Vier (Tesco, Asda, Sainsbury’s en Morrisons) onderling oorlog, een oorlog waarin ze snijden in prijzen maar niet willen snijden in hun winsten.

Volgens Fiona Gooch, senior beleidsadviseur bij Traidcraft [1] gaat dat ten koste van andere delen van de aanvoerketen, en komt het met name voor rekening van hen die onderaan staan, de handarbeiders. Fiona: ¨Someone else pays…¨. En vaak gaat het om arme migranten die hier komen werken in de hoop hun families thuis te kunnen onderhouden. Het gaat vooral om landarbeiders (fruit- en groente), lopende bandwerkers in bakkerijen, uitbeenders in slachterijen enz.

Een paar gevallen van de grove misstanden bij de leveranciers van supermarkten die naar voren komen in de film (alle mooie woorden en bezweringen van uitzendburo´s en werkgevers ten spijt):

– Meldingen van een vacaturestop (voor de lokale bevolking) terwijl via via wel werkers uit andere landen worden geworven (omdat die kwetsbaarder, afhankelijker en geodkoper zijn).
– Fexibele contracten, lage-uren contracten of nulurencontracten. Vaak betekent dat dat er geen enkele garantie is op werkuren, zoals werkers in een bakkerij merken als ze na een lange bustrip onverrichterzake (dus zonder loon en zonder geldige reden) worden weggestuurd nadat ze zich meldden bij de bedrijfsreceptie.
– Intimidatie, misleiding en dreigementen om werkers stil te houden en om ze bijvoorbeeld te dwingen tot doen van (vaak onderbetaald) overwerk.
– Het bieden van onderkomens van slechte kwaliteit (gevaarlijk voor de gezondheid, bouwvallig), waarbij het de vraag is of er voldoende gecontroleerd wordt door relevante overheidsinstanties.
– Werkgevers die met allerlei fake-constructies onder de betaling van het minimumloon uit proberen te komen. Bijvoorbeeld door de huur te laten betalen aan een stroman van de koppelbaas, zodat die laatste niet op de vingers wordt getikt wegens het achterhouden van een deel van het (minimum)loon.
– Er is veel te weinig overheidstoezicht (deels omdat die te weinig geld en personeel hebben overhielden door bezuinigingen).
– Personeel dat na afloop van het arbeidscontract bepaalde papieren (zoals het P45-formulier) niet meekrijgen waarmee ze in hun eigen land kunnen aanton dat er voor hun in de UK belasting en sociale premies zijn afgedragen (zodat ze bij terugkomst geconfronteerd worden met naheffingen in eigen land).
– Vaak werken werknemers zonder de benodigde veiligheidsinstructies en -middelen, of wordt afgezien van het houden van ontruimingsoefeningen (zoals gebeurde in een bedrijf waar ooit eens 2 branden zijn uitgebroken).

Dit alles en nog veel meer praktijkvoorbeelden leggen een enorme druk op de werkers, aldus Fiona Cooch.

Ook klachten van leveranciers komen aan bod in de film. Zoals de prijsdruk van bovenaf doordat de grote vier Britse supermarkten driekwart van de fruit- en groentemarkt in handen hebben. Die kunnen daarom bedingen dat telers en boeren (te) lage prijzen accepteren en moeten betalen voor de kortingen die de supers aan hun eigen klanten aanbieden.

Onderzoek door de ombudsvrouw, The UK Groceries Code Adjucator [2] geeft aan dat 79% van de leveranciers te maken hebben gekregen met overtredingen door supermarkten van de Groceries Code, een verplichte gedragscode die gaat over de handelspraktijken tussen bedrijven. Het onderzoek gaf ook aan dat 60% van de leveranciers niet gaat klagen omdat ze bang zijn voor represailles.

De Britse CBL, The British Retail Consortium, ontkent alle aantijgingen.

Een ex-topman van een grote supermarkt geeft aan dat de supermarkten bij hun leveranciers precies vaststellen aan welke voorwaarden hun producten moeten voldoen (ingrediënten, vorm en kleur), maar dat het niet klopt dat ze geen voorwaarden stellen aan lonen en behandeling van het personeel bij de leveranciers.

Een geïnterviewde fruitteler geeft aan dat dit alleen kan veranderen als de supermarkten het anders willen aanpakken. Namelijk door zelf minder in te zetten op maximale winst en door de telers te laten delen in de winst zodat die een deel kunnen doorgeven aan hun werkers in de vorm van beter loon en betere werkomstandigheden.

Channel4: ¨Ondertussen betalen de arbeiders onderaan de ladder nog steeds de echte kosten van de koopjes die de voordeeltjes die de klant in de supermarkt haalt…¨

Noten:
[1] Traidcraft, ¨fighting poverty through trade¨
[2] Fiona Gooch meldde per mail dat het mandaat van de UK Groceries Code Adjudicator beperkt is. De ombudsvrouw kan weliswaar klachten over misstanden uit de hele voedsel-aanvoerketen verzamelen, maar mag alleen in actie komen bij klachten over oneerlijke handelspraktijken tussen de inkoopburo´s van de supermarktketens en hun eerstelijnsleveranciers. Daarom is het nodig dat de kloof alsnog wordt gedicht met de leveranciersbedrijven die zich lager in de aanvoerketen bevinden. (Redactie Supermacht vraagt zich overigens af of dat voldoende is om ook te komen tot positieverbetering en bescherming van de werknmemers onderin de keten…)

Bron:
Video ¨Supermarkets: The Real Price of Cheap Food – Winners and losers in the supermarket supply chain¨, Channel 4 Dispatches en Firecrest Film (duur: 27 minuten).Het is hier nog 13 dagen te bekijken.
De video is ook te vinden op YouTube, onder de titel ¨Dispatches S28E21 Supermarkets The Real Price Of Cheap Food HDTV XviD AFG¨.