Boeken over financialisering van woonruimte
De nieuwe invasie van speculatief kapitaal in de huizen’markt’ is overal te merken. Woonruimte wordt onbetaalbaar, niet omdat ze schaars is, maar omdat ze opgekocht wordt om geld mee te verdienen. Dat is – in deze omvang – een relatief jong verschijnsel. Maar er zijn nu al een aantal onthullende boeken verschenen die ons kunnen helpen om te begrijpen wat er gaande is, hoe dat komt, en wat er tegen te doen valt. Een overzicht.
De boeken zullen elk uitgebreider beschreven worden in aparte artikelen
The Financialization of Housing: A Political Economy Approach Manuel B. Aalbers (Routledge 2016, 158 pag.)
Dit is een standaardwerk over financialisering en huisvesting, dat door alle onderzoekers gebruikt wordt. Het boek is nogal academisch van aanpak en begint met gedegen definities van de economische begrippen en ontwikkelingen. Het baanbrekende van het werk is dat het zich geheel richt op financialisering in de woonsector.
Achtereenvolgens wordt de hypotheekmarkt ontleed, de rol van de ‘subprime’ crisis die in 2007 begon (rond de hypotheekmarkt in de VS) en de rol die financialisering heeft gespeeld in de structurele transformatie van het kapitalisme in de rijke landen. In een hoofdstuk wordt een vergelijking gemaakt tussen de hypotheekmarkt en de huisvestingssituatie in Duitsland, Italië, Spanje, Nederland en de VS. En er wordt apart ingezoomed op het effect van financialisering voor de gesubsidieerde (sociale en publieke) huisvesting.
In een concluderend hoofdstuk wordt geschetst wat de te verwachten ontwikkelingen zullen zijn voor huisvesting in de 21e eeuw, en die zijn niet mals. De ‘global wall of money’ gaat los op de huizenmarkten in de hele wereld. Dat is niet – zoals mainstream economen vaak willen doen geloven – een fenomeen dat nu eenmaal door de private kapitaalsmarkten wordt gecreëerd, maar dat door overheden met wet- en regelgeving wordt ondersteund.
Zie ook: Housing Financialization in the Global South: In Search of a Comparative Framework (Rodrigo Fernandez and Manuel B. Aalbers)
Capital City (Gentrification and the Real Estate State) Door Samuel Stein (Verso 2019, 2020 pag.)
Capital City richt zich op de specifieke rol van de planologen en stedelijke ontwikkelaars. Het boek is vooral op de VS gericht, waar die sector een vooraanstaande rol heeft gespeeld in het ‘ombouwen’ van steden ten gunste van commerciële bouwers, projectontwikkelaars en vastgoedondernemers. Dat Trump, immers vastgoedontwikkelaar bij uitstek, zo’n machtige rol heeft gekregen en zelfs president van het meest machtige land van de wereld kon worden, is geen toeval.
We hebben tegenwoordig dan ook te maken met een ‘Real Estate State’ (een vastgoedstaat). Hoe die sector de welhaast volledige grip op steden heeft gekregen, en hoe Trump zijn kaarten heeft lopen spelen om aan de macht te komen, wordt in dit boek op ingrijpende manier uit de doeken gedaan. En er wordt ook perspectief geboden door het schetsen van mogelijk beleid om weer steden te krijgen waar huisvestingsbeleid ten goede van de meerderheid van de bevolking plaatsvindt, in plaats van voor winstbeluste ondernemers.
Urban Warfare (Housing Under the Empire of Finance) Door Raquel Rolnik (Verso 2019, 370 pag.)
Urban Warfare is het meesterwerk van Raquel Rolnik, die van 2008 tot 2014 de VN-rapporteur was voor het Recht op Huisvesting. In die periode werd ze wereldberoemd omdat ze daadwerkelijk in het strijdperk trad om op te komen voor slachtoffers van kapitalistisch huisvestingsbeleid in de hele wereld.
In haar boek, dat eerst in het Portugees in Brazilië uitkwam en in 2019 in het Engels voor de rest van de wereld vertaald werd, doet ze uit de doeken hoe ernstig de huisvestingscrisis is. Haar boek gaat de hele wereld over en verhaalt veel inside stories over de wereld van de politieke rondom de mondiale ramp die huisvesting is geworden en miljoenen mensen dakloos heeft gemaakt, of gedwongen heeft al hun geld te besteden aan huisvesting.
Rolnik schets hoe de modellen van bezit van woonruimte uit de VS en Groot Brittannië naar de hele wereld werden uitgevoerd, met rampzalige gevolgen voor de mensen die woonruimte nodig hebben om te overleven. De greep van financiële krachten op de hypotheekmarkt, en de precarisering van huurders wordt in detail beschreven. Rolnik toont aan hoe onze steden met behulp van overheden de prooi werden van bouwondernemingen en banken, maar ook hoe huurders en buurtbewegingen zich daar tegen hebben lopen verzetten.
Housing Financialization: Trends, Actors and Processes (European Action Coalition, Rosa Luxemburg Stiftung Brussels 2018, 63 pag.) Online hier.
Uit de inleiding:
Het is al meer dan tien jaar geleden dat de ineenstorting van de subprime-hypotheekmarkt de financiële crash veroorzaakte en toch is het alsof er niets is veranderd, waarbij de financiële sector grote invloed blijft uitoefenen op de woningmarkt. Banken en investeerders profiteren nog steeds van de basisbehoefte van de bevolking aan huisvesting en geven zo vorm aan onze steden om hun eigen portemonnee te vullen.
De brochure Resisting Evictions across Europe die we in 2016 samen met de European Action Coalition for the Right to Housing and to the City (ACRHC) publiceerden, ging in op de impact van de financiële crash op het leven van miljoenen mensen in Europa en hun verzet tegen deze ontwikkelingen. Vandaag de dag kopen investeringsfondsen en banken hele wijken op en stimuleren ze speculatieve investeringen in steden met de steun van nationale en Europese instellingen in een nooit eerder gezien tempo. Dit verergert het conflict rond betaalbare woningen en leidt tot meer verdrijvingen en uitzettingen.
Deze tweede brochure, die een vervolg is op haar voorganger, gaat in op deze dynamiek en ontwikkelingen door de recente onderlinge relaties tussen kapitaal en huisvesting te onderzoeken en deze samen te brengen in één enkele overkoepelende term, namelijk de ‘financialization of housing’. Het hoofddoel is om duidelijke antwoorden te geven op de vele vragen die deze trend oproept: een doelstelling die in niet geringe mate is bereikt dankzij de structuur van de tekst die is gebaseerd op een lijst met vragen en de compacte, maar toegankelijke schrijfstijl.
Deze publicatie schetst vervolgens het beleid om tegemoet te komen aan de vraag van de European Action Coaliton (ACRHC) om radicale verbeteringen aan te brengen in de huidige desastreuze situatie, alvorens af te sluiten met een reeks inspirerende voorbeelden van het verzet in veel steden tegen de financialisering van de woningbouw.
Opnieuw is de collectieve inbreng (zowel in termen van onderzoek als van schrijven) van veel getroffenen, of het nu gaat om leden van activistische groepen of om precaire academici die van Lissabon tot Praag en van Berlijn tot Athene strijd rond huisvesting hebben georganiseerd, van fundamenteel belang geweest om deze brochure tot een goed einde te brengen. Onze dank gaat uit naar elk van hen, niet alleen voor hun harde werk om deze publicatie samen te stellen, maar vooral voor de gevechten die ze dag in dag uit over dit onderwerp voeren.
In Defense of Housing. Door David Madsen en Peter Marcuse (Verso 2016, 230 pag.)
Ook een klassieker. Hoewel financialisering door de auteurs zeker meegenomen wordt in hun analyse, staat het niet centraal. Het is volgens hen wel een belangrijke drijfveer in de ‘commodification’ van huisvesting (‘vermarkting’ maar dat klinkt te onschuldig) en mede-oorzaak voor wat de auteurs noemen ‘residential alienation’. Vervreemding van je eigen leefomgeving en woonruimte dus. Dat is – de auteurs zijn zelf ook marxisten – het resultaat van stedelijk beleid dat van woonruimte koopwaar maakt. Met name in Nederland kunnen ze zich dat aantrekken, waar het flexcontract standaard aan het worden is.
Madsen en Marcuse leggen in leesbare taal uit wat er gaande is, en waarom vastgoed zo ontploft is in de gefinancialiseerde economie. Bij elke crisis wordt het erger, omdat de stenen als enige relatief zekere beleggingsobject fungeren en de handelaren steeds beter worden in het verpakken van de losse eenheden. Vroeger was het niet lucratief voor de grote jongens om al die losse woninkjes te veroveren, en als je pech had zaten er nog mensen in ook die gingen zeuren. Tegenwoordig zijn het allemaal digitale portefeuilles geworden, die met een druk op de knop doorverkocht worden. Er zitten nog steeds mensen in, maar die hebben geen idee meer wie de eigenaar is, en wat hun rechten zijn…
Ook Madden en Marcuse weten te vertellen hoe het wel moet; door het opeisen van een ‘radicaal recht op huisvesting Dit in het verlengde van Lefebvre’s ‘Recht op Stad’ maar dan sterk gepolitiseerd en activistisch: Expend, defend and improve public housing. Het boek voert voorbeelden van militante stadsbewegingen en huurdersinitiatieven uit vele hoeken van de wereld op.
————————-
Later zullen nog uitgebreider gerecenseerd worden:
Feminist City (Claiming Space in A Man-Made World). Door Leslie Kern, (Verso, 2020, 204 pag.)
(Zie interview met de auteur op Public Books)
Urban Revolt: State Power and the Rise of People’s Movements in the Global South. Door Trevor Ngwane en anderen (Haymarket Books 2017, 211 pag.)
Strategien gegen Gentrifizierung. Door Lisa Vollmer (Schmetterling Verlag 2018, 163 pag)
Die Andere Stadt. Door Hans Widmer en anderen, Stiftung Sergio Agustoni (Paranoia City Verlag 2017, 393 pag.)
Wem Zahle Ich Eigentlich Miete? Den Finanzialisierten Immobilienmarkt Verstehen. Ein Recherchehandbuch fur Mieter*innen (Rosa Luxemburg Stiftung 2019, 67 pag.)
Online hier.