Ga naar de inhoud

Bestellen bij Deliveroo is meewerken aan sociale uitbuiting

Socioloog Herman Loos reed een jaar als fietskoerier voor Deliveroo en schreef zijn ervaring neer in het boek Homo Deliveroo, een ontnuchterende reportage. Martin Willems, nationaal verantwoordelijke van ACV United Freelancers, ontrafelde in Le Piège Deliveroo (‘de valstrik) de ideologie achter het systeem en herleidt dat tot zijn brute essentie: losgeslagen sociale uitbuiting.

9 min leestijd

(Door Lode Vanoost, overgenomen van DeWereldMorgen)

Het aantal processen dat wereldwijd tegen de koerierbedrijven en andere apps-gestuurde spelers als Uber wordt gevoerd is niet meer te tellen. Vreemd voor een fenomeen dat toch gewoon een internetplatform is dat zijn ‘gebruikers’ volledig vrij laat.

Het narratief van Deliveroo en konsoorten kan niet verder van de waarheid liggen. Achter het blitse imago schuilt een uitgekiende strategie om de sociale wetgeving te omzeilen, de leemtes in de wet uit te buiten of ze botweg te overtreden.

Oh Lord, Deliver us from Deliveroo (vrij naar Matteus 6:13)

De fietskoeriers zelf hoef je dit niet uit te leggen, zij kennen de realiteit achter de nette façade. Het verzet moet vooral van de eindgebruikers komen. Wil jij echt een goedkope maaltijd thuis geleverd krijgen, die alleen maar goedkoop is omdat ze is gebaseerd op sociale uitbuiting? Dit is onaanvaardbaar. Deze strijd kan niet alleen door de koeriers worden gestreden.

Homo Deliveroo

Herman Loos ging niet over een nacht ijs voor hij zich registreerde als fietskoerier bij Deliveroo. Anderen deden het hem al voor, zoals Günter Wallraff in Duitsland en Barbara Ehrenreich in de VS. Wallraff maakte films en boeken met zijn undercover onderzoekswerk, compleet met alias, make-up, pruiken, fake ‘ongeschoold’ accent. Het werd een levenswerk waarin hij zo diep ging dat het hem zijn gezondheid heeft gekost.

Herman Loos doet het bescheidener, en onder zijn echte naam. Een alias kan trouwens niet maar hoeft ook niet, want Deliveroo kent zijn werknemers toch niet, excuseer, dat is fout, Deliveroo heeft géén werknemers.

Loos doet het niet zomaar voor ‘onderzoek’, hij heeft die bijkomende verdienste echt nodig. Wanneer hij in Frankrijk het uitzicht op een voldoende verloonde baan verliest gaat hij aan de slag als podiumbouwer, privé-leraar, magazijnier, plamuurder, rekkenvuller, dozenplooier, operator in een callcenter. Kortom, eender wat, als het maar betaalt. Hij schreef er een eerste boek over (zie onder dit artikel).

Eenmaal terug in Leuven kan hij deeltijds gaan lesgeven. Een gezin met twee opgroeiende kinderen later gaat hij opnieuw aan de slag, ditmaal als fietskoerier bij Deliveroo. Hij kent de sector al een beetje. Fietsen valt best mee, zeker in de toch niet al te grote universiteitsstad Leuven, tijdens zijn vrije uren aan de hogeschool. Gewoon wat bijverdienen en zien hoe het loopt, hoe het ‘fietst’.

Loos ziet twee aspecten van zijn werk los van elkaar. Het fietsen zelf vindt hij best leuk, altijd buiten, ‘s avonds fysiek moe maar wel fit. Het loon , tja, dat valt erg tegen. De mythe die Deliveroo op zijn website en app verspreidt houdt niet lang stand.

Lange wachttijden aan de restaurants, leveren in de regen, foute adressen, appartementen zonder namen op de deurbellen, klanten die al bestellen vanuit de auto en nog niet thuis zijn bij de levering.

Maar goed, je bent vrij en je kan bestellingen weigeren. Bepaalde restaurants zijn bekend om hun traagheid, die sla je best over. Alleen, niet elke koerier kan zich de luxe veroorloven om de inkomsten, hoe gering ook, te mislopen.

Loos daarover kort samengevat: ‘Het fietsen is leuk, het bezorgen niet’. Er zijn heel wat banen die fysiek veel zwaarder en onaangenamer zijn, maar als koerier krijgt je nooit een eerlijk loon.

Gelukkige slaven worden essentiële werkers

En toen kwam er COVID en werden de ‘gelukkige slaven’ plots ‘essentiële werkers’. Thuisbezorging draait harder dan ooit. Alleen fietskoeriers over lege straten tijdens de lockdown. De ergste vijand van de fietskoerier is echter de andere fietskoerier. Niet zozeer individueel, maar de wet van vraag en aanbod is onverbiddelijk.

Op de piekmomenten van thuislevering, de middagen, de avonden, de weekends zijn er veel meer gegadigden en is de opbrengst uiteindelijk toch niet groter dan tijdens slappe momenten. De onderlinge concurrentie is meedogenloos. De gemiddelde ‘levensduur’ van een fietskoerier is slechts vier maanden, niet van aard om een groepsgevoel te creëren, laat staan sociale actie te gaan voeren.

Herman Loos.

Het spel wordt heel cynisch gespeeld. Op de kritiek dat je hier toch niet van kan leven, antwoordt Deliveroo gewoon ‘ja, dat is zo’. Het officiële verhaaltje is immers dat dit een bijverdienste is, wat extra-zakgeld voor de student.

Die zijn er zeker bij maar er zijn de vele anderen, zij die onderaan de ladder staan en niets anders hebben, ongeschoolden, illegalen – want jawel, je kan je account immers onderverhuren, je bent per slot van rekening toch een ‘zelfstandige’. Voor deze mensen zijn weken van 70 uren geen uitzondering. Ze houden er niets aan over en wat zeker niet gebeurt: ze geraken er niet mee geïntegreerd in de officiële economie, integendeel.

Wat opvalt: het zijn nooit de dure restaurants die met Deliveroo (en anderen) werken, maar vooral franchises als McDonald’s, Quick, Pizza Hut, O’Tacos, Wok Dynasty, Hawaian Poke Bowl, frituren en restaurants met niet-Belgische keuken, vooral Italiaans en Japans.

Niet toevallig eenpansmaaltijden die verpakbaar zijn en waar presentatie of schikking geen ‘meerwaarde’ heeft. Verbazend, er zijn zelfs mensen die ijsjes bestellen. Eenmaal moet Loos ijs leveren bij een adres dat op nauwelijks loopafstand van een ander ijssalon ligt…

De valstrik Deliveroo

Loos geeft tussen zijn verhalen en voorvallen door ook wat uitleg over de legale aspecten van zijn werk, het statuut, zelfstandige, P2P, pogingen tot sociale actie, de rechtszaken en de strategieën van Deliveroo.

Wie een diepgaande analyse wil kan terecht bij Le Piège Deliveroo – Consommer des travailleurs (de valstrik) van syndicalist Martin Willems, (voorlopig?) alleen in het Frans gepubliceerd.

Dit is een grondig dossier waar veel studie- en veldwerk is aan voorafgegaan. Met zijn 310 pagina’s, dubbel zoveel als Homo Deliveroo, leest het niet bepaald vlot.

Dit is echter een uitstekend referentiewerk. Willems legt het ontstaan van Deliveroo uit, praat met ontelbare koeriers, noteert, adviseert, begeleidt koeriers bij hun rechtszaken. Hij gaat kijken in Antwerpen, Brugge, Brussel, Charleroi, Gent, Hasselt, Kortrijk, Leuven, Luik, Namen, Oostende, Mechelen en Waterloo. Fietskoeriers zijn een stedelijk fenomeen.

Hij gebruikt niet de sarcastische ondertoon van Loos, maar geeft de droge feiten. De cijfers, de referenties, de voetnoten, de wetteksten maken er een uitstekend dossier van voor wie zich in deze strijd wil engageren. Ook relevant: hij vergelijkt de situatie met andere landen als Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland, Nederland, Italië, Spanje en pluist Europese vonnissen uit.

Hij stelt vast dat er geen echte lijn zit in de uitgesproken vonnissen, maar ook al verliest Deliveroo dikwijls, toch blijkt het bedrijf telkens weer zo creatief en inventief om opgelegde dwangmaatregelen weer te omzeilen.

Willems is categorieker dan Loos. Dit is brute sociale uitbuiting. Hier is een bedrijf precedenten aan het creëren die alle sociale verworvenheden van de voorbije eeuw ondergraven: pensioen, ziekteverlof, tussenkomst bij ongevallen of diefstal, werkloosheidssteun, sociale zekerheid, een arbeidscontract, een vastgelegd loon.

Alle rechten die een normale werknemer hoort te eerbiedigen worden door Deliveroo uitgehold. Pas op, Deliveroo is heel menselijk, ook al ben je geen werknemer, als je beide ogen verliest tijdens ‘het werk’ krijg je 50.000 euro uitbetaald, éénmaal…

Dit is op zich al erg genoeg, maar Willems kijkt verder. Als dit model echt doorbreekt zijn er nog ontelbare sectoren waar hetzelfde systeem toepasbaar wordt: transport – kan nationaal én internationaal per app – met ieder chauffeur zijn ‘eigen’ vrachtwagen, dit kan ook perfect in de sector van de reiniging, het technisch onderhoud van gebouwen en voertuigen. De directies van De Lijn, de NMBS, de Post zoeken nu al uit welke taken ze kunnen ‘uitbesteden’. Dit kan zelfstandige ambachten als loodgieter of tuinier ruïneren.

Nooit winst, toch hoge beurswaarde?

En toch maken deze koerierbedrijven – niet alleen Deliveroo – nog altijd geen winst. Integendeel, ze stapelen de verliezen op. Willems formuleert op het einde van zijn betoog de kern van zijn dossier:

‘Financiële analisten geven aan dat Deliveroo, als het op de beurs zou gaan, op 6 tot 8,4 miljard euro wordt geschat. Dat is een ongelooflijke som. Het is verbazend, verontrustend of amusant (volgens ieders eigen blik) dat investeerders bereid zijn een onderneming zo hoog te valoriseren die in zijn zevenjarig bestaan nog nooit winst heeft gemaakt, en tot 2020 gemiddeld 260 miljoen euro per jaar verlies leed.’

‘Dit betekent dat de verwachtingen voor toekomstige resultaten enorm zijn. Voor deze investeerders mogen de werkomstandigheden van de koeriers in geen geval verbeteren, want dat zou hun vooruitzicht ondermijnen op fantastische opbrengsten, die grotendeels berusten op de weigering om hun koeriers als werknemers met legitieme rechten te erkennen.’

Martin Willems. Foto: lava.be

Samengevat: dit is niet verbeterbaar, dit moet verboden worden. Daarvoor is sociale strijd nodig. De boeken van Loos en Willems komen op tijd. Ze zijn een zeer nuttig instrument om de publieke opinie wakker te schudden, voor dit volledig uit de hand loopt.

Het vlot verhaal Homo Deliveroo van één koerier in Leuven is reeds overtuigend genoeg en wie nog dieper wil graven heeft aan Le Piège Deliveroo een grondig dossier.

Ondertussen is er iets dat u lezer reeds kan doen: bestel géén kant-en-klaar bij Deliveroo en konsoorten. Ga op restaurant eten – het kan terug – of haal zelf je bestelling af.

Hier en daar – even zoeken op internet – zijn er restaurants die eigen mensen in dienst hebben voor levering aan huis, die zelf hun scooters, fietsen of auto’s, kledij aankopen en hun werknemers – want dat zijn ze – wél degelijk betalen. Die kan je steunen.

Trouwens, ook de restaurants steunen de koeriers in hun strijd, want zij lijden net als zij onder de steeds krappere opbrengsten die de vrijbuiters van Deliveroo hen opleggen.

Herman Loos. Homo Deliveroo – Dwangarbeider van de weg. EPO, Antwerpen, 2021, 143 pp. ISBN 978 9462 6731 4 4

Martin Willems. Le piège Deliveroo – Consommer les travailleurs. Investig’Action, Brussel, 2021, 310 pp. ISBN 978 2930 8278 3 4

Martin Willems schreef in 27 december 2018 een analyse in het tijdschrift Lava ‘De avatars van de nieuwe economie’ en Herman Loos publiceerde in 2018 Menselijke Grondstof – Over leven op de bodem van de Europese markt bij epo.be.