Ga naar de inhoud

Te kleine pruimen, aanhoudende droogte en oneerlijke handelspraktijken

(30 juli 2018) Afgelopen week was er grote ophef over een lading te kleine pruimen die dreigde te worden gedumpt. Het werd een verhaal met mooie afloop dankzij verontwaardigde consumenten en solidaire afnemers. Tegelijkertijd gaat het ook over de zwakke positie van telers (en boeren) in de voedselvoorziening. Hier wat achtergrond over hun kwetsbaarheid in deze droogteperiode, het gebrek aan een vangnet en over politieke maatregelen tegen oneerlijke handelspraktijken.

17 min leestijd

(door de redactie van Supermacht foto van website vrienden van het oude fruit)

(Wordt u ook donateur van globalinfo?)

Te kleine Zeeuwse pruimen

Dankzij een facebookbericht van zijn zus lukte het pruimenteler Hamelink uit Wemeldinge (Zeeland) om afnemers te vinden voor zijn oogst. Hij kon 60 ton pruimen niet kwijt aan de inkopers van supermarkten. Ze vinden de rijpe pruimen 3,5 mm. te klein en het fruit dreigde op de afvalhoop terecht te komen. De opbrengst via de veiling zou de onkosten (arbeid, vervoer en opslag) niet dekken en weggeven aan de voedselbank zou een nog groter verlies betekenen.

Het facebookbericht leverde vele verontwaardigde consumentenreacties op gericht tegen voedselverspilling en tegen de ´onverantwoorde´ houding van supermarkten. Het bericht ging ´viral´ en er ontstond een ware run op de kleine pruimen. Op zaterdag 28 juli konden particulieren in de boomgaard terecht om per kilo te kopen zolang de voorraad strekt.

Solidaire afnemers

Een van de afnemers die te hulp schoten was Potverdorie, dat jam en chutneys maakt van groente en fruit dat niet langer geschikt is voor de verkoop. Potverdorie kwam op het spoor van de pruimen omdat Hamelink het bedrijf Kromkommer had benaderd dat met Potverdorie samenwerkt in het platform Verspilling is Verukkelijk.

Een andere afnemer was de Boodschappenservice Boerschappen [1]. Boerschappen koopt dagelijks grotere overschotten vers maar ‘imperfect´ fruit en groente op bij tientallen boeren, tuinders, vlees- en/of visleveranciers in heel Brabant voor hun boodschappen-box. Oprichter Markusse noemt het afwijzen door supers van fruit en groente die niet aan de norm voldoen een landelijk probleem. Supermarkten beweren dat de consument alleen perfect fruit en groente willen kopen, ¨maar hoe kan die consument iets willen als de pruimen al geweigerd worden voordat ze in de supermarkt liggen? ´Perfectie´ is onhoudbaar,¨ aldus Markusse.

Ook de Ugly Food Rescuers Club in Rotterdam nam een deel van de pruimen over. Deze organisatie voorziet restauranthouders, kleine makers van jams, chutneys en likeuren en andere ondernemers in Rotterdam van grote restpartijen. Nadat de publiciteit goed op gang was gekomen, liet een aantal supermarkten de zus van Hamelink eveneens weten pruimen te hebben willen afnemen. Daaronder AH XL in Vlissingen en de Agrimarkt dat onderdeel is van de CZAV, een agrarische aan- en verkooporganisatie van Zuidwest-Nederland, waarvan Hamelink ook lid is.

Kwaliteitseisen en afspraken

Handelaren, zoals veilingbedrijven en supermarkten, maken van tevoren afspraken met leveranciers over kwaliteitseisen (bijv. afmetingen) en bijbehorende prijzen van te leveren producten. Het gaat daarbij volgens Marc Jansen, vertegenwoordiger van de brancheorganisatie voor supermarkten CBL, inderdaad om millimeterwerk. Hij gaat er van uit dat er vaak in overleg met een afnemer wel een oplossing te vinden is mits verwachte afwijkingen van de norm vroegtijdig worden gemeld.

Maar Hamelink heeft geen vast afnamecontract met een supermarktketen. En hij kan zijn oogst niet uitstellen want het water in de buurt van de boomgaarden is te zout voor beregening. Verkopen onder de kostprijs is geen oplossing voor hem omdat dit het zoveelste slechte oogstjaar op rij is. Zo moest er vorig jaar geld op worden toegelegd door vorstschade.

Kampschoer van distributeur FruitMasters is van mening dat een te kleine, verdroogde pruim meestal niet lekker is en dat supermarktklanten ze daarom niet willen kopen. Albert Heijn en Lidl lieten weten dat ze werken met een groep vaste telers en dat in een slecht oogstjaar samen wordt bekeken wat er kan worden aangepast. Lidl verkoopt overigens naar eigen zeggen ook ondermaatse pruimen.

Nederlands fruit en verwerkende industrie

Bunt, Nederlands grootste pruimenteler (Slijk-Ewijk), moet samen met zijn personeel keihard werken om de oogst op tijd binnen te halen. Door de langdurige warmte komt de oogsttijd van de verschillende pruimenrassen kort na elkaar. Dus plukken ze nu wat rijp is, anders lopen ze de week erop tegen een achterstand op. Wat nog meer druk op de ketel zet, is dat Bunt´s afnemer -Albert Heijn- komende week wil stunten met pruimen.

Desondanks moet Bunt jaarlijks zo´n 60 ton overrijp of ondermaats fruit weggooien. Er zijn te weinig verwerkers in Nederland om al het fruit op te kopen dat niet door de supermarkt wordt geaccepteerd (jaarlijks zo´n 200 ton pruimen). Zij kopen liever in Oost-Europa goedkoper fruit waar de milieueisen en arbeidskosten lager zijn. Hij vindt het onbegrijpelijk dat supermarkten niet eisen dat de jam van Nederlandse pruimen wordt gemaakt.
Anders dan de grootschalige teeltbedrijven kunnen kleinere pruimentelers wel vaak hun oogst zelf verwerken en in eigen beheer verkopen.

´Vangnet nodig´

Bunt vindt het overigens onterecht om de supermarkten de schuld te geven van het afwijzen van ondermaats fruit. Die norm is volgens hem een afspraak tussen fruittelers en groothandel/retail. Wel vindt hij dat de norm moet kunnen worden bijgesteld in zeer extreme jaren. Als een soort vangnet voor de telers. Hij hoopt dat de kwestie Hamelink zo´n oplossing dichterbij brengt.

De aanhoudende hitte

Begin juli waarschuwden de Land- en Tuinbouw Organisatie LTO en Albert Heijn al voor schade in de fruit- en groenteteelt bij aanhoudende hitte. Volgens AH betekent dat hogere prijzen voor met name de groentes van de volle grond en tot tekorten in de supermarkten. Boeren in Limburg, Achterhoek en Brabant hebben het moeilijker door de hogere temperatuur daar en boeren in de kuststreken door gebrek aan voldoende (zoet) beregeningswater, aldus de LTO.

De Nederlandse Fruittelers Organisatie (NFO) meldde deze week dat fruittelers in Nederland zich ernstig zorgen maken over de aanhoudende droogte. Die pakt slecht uit voor de oogst en leidt tot lagere prijzen (ondanks dat het fruit wel zoeter is door de warmte). Op veel plekken is de bewatering een groot probleem en het (nachtelijk) bewateren kost veel geld. Als de hitte veel langer aanhoudt, kan het fruit een groeiachterstand oplopen. Bijvoorbeeld bij de appels en peren, die na de pruimen worden geoogst [2].

Pleidooi voor beregenen

LTO Nederland, NFO (fruittelers), GroentenFruit Huis en de koepel van supermarkten CBL waarschuwden eind juli gezamenlijk tegen een algeheel en gedeeltelijk beregeningsverbod. Dat zal desastreuze gevolgen hebben voor de telers. Dat kan op korte termijn leiden tot problemen qua aanbod en kwaliteit van groenten en fruit in de winkels. En op de langere termijn levert dit schade opleveren op aan winterteelt en uitgangsmateriaal.

Vorige week bleek uit een enquete van GF Actueel onder inkopers voor supermarkten dat die wel willen betalen voor beregening. Ze willen ook meer betalen voor producten waarvoor een krapte heerst [3]. Telers zouden zo in staat zijn met beschikbare producten de contracten zo veel mogelijk in te vullen. En de supermarkten kunnen dan hun folders uitbrengen voor kortingsacties voor producten die in voldoende mate beschikbaar zijn. Ze zouden dan ook genoegen nemen met afwijkende vruchtmaten Nu accepteren ze dat alleen van de telers waarmee ze een langdurige handelsrelatie hebben.

Brede Weersverzekering

Schreuder van agrarisch verzekeringsspecialist Vereinigte Hagel vertelde de afgelopen week aan Boerenbusiness dat de politiek boeren en telers tegemoet zou moeten komen. Op steeds meer plaatsen wordt de schadedrempel van 250 millimeter bereikt en het aantal schademeldingen neemt snel toe. De droogte is volgens hem nu erger dan in 1976 en met nog 14 droge dagen in het vooruitzicht, neemt die serieuze vormen aan. Daarbij zullen extreme weersomstandigheden naar verwachting steeds vaker gaan voorkomen.

In 1976 vergoedde de overheid droogteschade op basis van de Wet Tegemoetkoming Schade bij Rampen (WTS-regeling). De overheid springt nu niet meer bij omdat het weerrisico verzekerbaar is. Toch maakt slechts 10% van boeren- en telers(coöperaties) gebruik van een Brede Weersverzekering [4]. De overheid vergoedt weliswaar maximaal 65% van de premie, maar de assurantiebelasting (21%) wordt over de bruto-premie geheven en is niet aftrekbaar van de belastingen. Die gaat dus van de winst af. De totale assurantiebelasting op Brede Weersverzekeringen levert de overheid jaarlijks slechts €4 miljoen op en vrijstelling van die belasting -zoals in de rest van Europa- zou de agrarische sector enorm helpen. De politiek is nu aan zet met Prinsjesdag in het vooruitzicht, aldus Schreuder.

Meer oproepen aan de politiek

De Nederlandse Akkerbouw Vakbond NAV riep minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit medio juli op maatregelen te nemen om boeren tegemoet te komen vanwege de langdurige droogte. Enkele van de voorgestelde maatregelen zijn: het toestaan van beregening van consumptieaardappelen en zetmeelaardappelen met oppervlaktewater waar dat nu verboden is wegens risico op bruinrot; afschaffing van de assurantiebelasting op de bredeweersverzekering; het vervroegd uitbetalen van toeslagen om liquiditeitsproblemen te voorkomen en het aan boeren verschaffen van een overbruggingskrediet.

Naar aanleiding van de ophef over de Zeeuwse pruimen stelde Tweede Kamerlid Ouwehand van de Partij voor de Dieren eind juli vragen aan
landbouwminister Schouten. Ouwehand wijt de afzetproblemen van pruimentelers als Hamelink aan de knellende inkoopeisen van de supermarkten. Om voedselverspilling tegen te gaan, zou de minister supermarkten moeten dwingen hun inkoopeisen te versoepelen en moeten de keuringsdiensten zulke soepelere eisen gedogen.

Handelsnormen

Begin april verzochten Kromkommer en 43 andere bedrijven de supermarkten om de kwaliteitseisen bij inkoop niet nog verder te verhogen. Ze drongen juist aan op een convenant tussen supermarkten met soepelere inkoopeisen voor kwaliteit, met name gericht op smaak. De huidige ´onethische´ ontwikkeling richting perfect uitziende vruchten om hoog te scoren bij consumenten moet stoppen. Want de huidige hoge kwaliteitseisen leiden tot voedselverspilling: 10% van de groente en het fruit van de teeltbedrijven wordt niet ingekocht.

Op 10 april startten de organisaties de campagne ´Wij willen een eerlijke To-Maatschappij´. Ook riepen ze de Tweede Kamerleden op stelling te nemen over voedsel[5]. Op verzoek van de Partij van de Dieren en de Christen-Unie zegde minister Schouten tijdens een algemeen Kameroverleg op 19 april toe het onderwerp van ruimere handelsnormen voor groente en fruit aan te kaarten bij supermarkten en in Europa. Afgelopen week vroeg kamerlid Ouwehand Schouten naar de stand van zaken van de door haar toegezegde gesprekken.

Landbouwbeleid en oneerlijke handelspraktijken

De levercontracten tussen afnemers en telers/boeren/coöperaties gaan uit van de structureel zwakkere positie op de voedselmarkt van de laatste groep. Belangrijke reden daarvoor is de Europese mededingingswetgeving die hen verbiedt hun krachten zódanig te bundelen dat net zoveel marktaandeel en marktmacht hebben als de grote supermarktbedrijven en verwerkers. Toch gaat er nu wat veranderen aan hun positie door de inzet van de huidige Europese commissaris voor Landbouw, Veeteelt, Visserij en Rurale Ontwikkeling, Hogan.

Via aanpassing van het Gemeenschappelijke Landbouw Beleid zet Hogan in op verbetering van de positie van boeren en telers en op meer bescherming tegen oneerlijke handelspraktijken. Eind november 2017 schetste hij daartoe de contouren in de Commissie Mededeling ‘De toekomst van voeding en landbouw’. De basis daarvoor zijn de aanbevelingen van de commissie-Veerman (´Agricultural Markets Task Force´ [6]) uit 2016.

De grote Europese supermarkten reageerden als een gebeten hond. Ze maken zich zorgen over verbetering van de positie van boeren en telers bij prijsonderhandelingen. Dat drijft volgens hen namelijk de consumentenprijzen op. Supermarkten zouden geen misbruik maken van hun marktmacht en zouden slechts in zeer beperkte mate (directe) contractuele relaties hebben met boeren. Ook schuift Hogan ten onrechte het vrijwillige Supply Chain Initiative [7] terzijde. De Europese retailkoepel EuroCommerce stelt dat de onderbouwing van Hogan´s voorstel niet is gebaseerd op feiten, maar op aannames. Volgens deze lobbyorganisatie zal zijn voorstel niet leiden tot betere prijzen voor boeren, maar tot hogere marges voor fabrikanten van levensmiddelen zoals Unilever.

Hogan´s voorstellen

Op 12 april presenteerde Hogan uitgewerkte plannen voor het tegengaan van oneerlijke handelspraktijken tussen bedrijven in de voedselvoorziening [8]. Focus is de bescherming van de primaire producenten en van het MKB [9] in de land-, tuinbouw (en visserij). De plannen omvatten onder meer een maximum betalingstermijn van 30 dagen, regels voor het opstellen van standaardcontracten en een verbod op het eenzijdig openbreken en aanpassen van bestaande contracten.

Andere zaken die worden verboden (en gesanktioneerd) zijn contractaanpassing met terugwerkende kracht van de leveringsvoorwaarden (prijs, kwaliteit, volume, tijdstip, frequentie); het ongedaan maken van aankoop van bederfelijke producten wanneer een leverancier geen andere afnemer meer kan vinden; het terugleveren van onverkochte voedselproducten aan de leverancier; het toerekenen aan de leverancier van verloren gegane voedselproducten op het terrein van de afnemer; het vragen van een financiële vergoeding door afnemer in ruil voor zekerstelling van de leverantie; en het vragen van geld voor de promotie van voedingsproducten. Bij andere afspraken over de promotie van voedselproducten moeten de kosten daarvan duidelijk en transparant zijn.

De Europese lidstaten kunnen de regels uit Hogan´s voorstellen in eigen land nog verder aanscherpen mits ze daarmee niet ingaan tegen de werking van de interne markt. Iedere lidstaat moet een bevoegde toezichthouder (¨een waakhond met scherpe tanden¨) instellen die toeziet op naleving, overtredingen beboet en anonieme klachten verzamelt en afhandelt.

Schandalige betalingstermijnen

Twee dagen eerder publiceerde het Financieele Dagblad schokkende cijfers en verhalen over de praktijk van betalingstermijnen in Nederland. Volgens de krant betalen de Nederlandse supermarkten hun leveranciers twee tot vier keer trager dan zeven jaar geleden. Zo spelen de ketens honderden miljoenen euro’s vrij. Volgens anonieme leveranciers betalen de ketens met dat geld overnames en de introductie van nieuwe formules. ¨Supermarkten hebben van het betalen van rekeningen een businessmodel gemaakt¨, aldus een van hen. Een producent van levensmiddelen zegt dat door de te late uitbetaling de innovatie in gevaar komt.

Als reactie op dit bericht wil een meerderheid van de tweedekamerfracties dat supermarkten hun leveranciers sneller gaan betalen. VVD en CDA stelden hierover vragen aan staatssecretaris Keijzer en minister Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat[10].

Nog niet goed genoeg

De Nederlandse Akkerbouw Vakbond (NAV) denkt dat Hogan´s voorstellen zeker de positie van de boer kunnen versterken als er een onafhankelijke toezichthouder wordt aangesteld die serieuze sancties kan opleggen (en als dit in de Nederlandse wetgeving wordt overgenomen). Boeren hebben volgens de NAV pas dàn een gelijkwaardige onderhandelingspositie als hun afnemers -retail en voedingsmiddelenindustrie- vermoeden dat er aanbodschaarste kan optreden. Dan gaat het niet meer alleen om zo goedkoop mogelijk in te kopen, maar ook om voldoende volume in te kopen en dat drijft de prijs op.

De NAV roept de Europese Commissie en het Europees Parlement op om nu verder door te pakken. Boeren moeten de mogelijkheid krijgen om effectief invloed uit te oefenen op vergroting van het aanbod ze echt eerlijke prijzen voor hun eerlijke producten krijgen. Hogan doet daar wel een eerste aanzet toe door verbetering van horizontale samenwerking tussen boeren. Maar de vrijhandelsverdragen, waarbij wij hier in Europa de lage (goedkope) standaarden van bijvoorbeeld Oekraïne moeten aanvaarden, zijn daarmee in tegenspraak.

Europese NGO´s

Ook zes Europees geörienteerde NGO´s verwelkomen de plannen van Hogan tegen oneerlijke handelspraktijken [11]. Ze juigen het toe dat de Richtlijn ook bedoeld is voor leveranciers buiten de EU.

Ze doen 5 dringende aanbevelingen voor verbetering. 1. Integreer meer (of alle) leveranciers en inkopers van voedselproducten in de Richtlijn om te voorkomen dat opgestapelde risico´s en kosten terecht komen bij zwakste partijen. 2. Verbeter de definities van de verboden oneerlijke handelspraktijken (artikel 3) en zorg voor een duidelijk verbod op aanvullende verboden praktijken om het omzeilen van de Richtlijn te voorkomen. 3. Stel NGO´s in staat om klachten in te dienen namens partijen die bang zijn voor represailles en om op eigen gezag onderzoek in te stellen naar misstanden. 4. Zorg voor nauwe en effectieve samenwerking tussen de nationale toezichthouders en het aanleggen van gemeenschappelijke criteria om grensoverschrijdende oneerlijke handelspraktijken te voorkomen. Boetes moeten effectief, proportioneel en afschrikwekkend zijn. 5. Versterk de rapportage- en evaluatieverplichtingen van lidstaten en Commissie en zorg dat de Commissie de Richtlijn kan aanpassen als de bevordering van fairness, bescherming, voedselveiligheid en duurzame praktijken en het tegengaan van voedselverspilling na laat.

´Positie van de boer in de keten´

Op 29 juni stuurde minister Schouten van LNV, mede namens staatssecretaris Keijzer van EZK, een brief aan de Kamer, getiteld ´Positie van de boer in de keten´. Het is een uitwerking van wat in het regeerakkoord staat over de versterking van de positie van de boer in de keten. Schouten: ¨Kort samengevat stellen we voor oneerlijke handelspraktijken in de land- en tuinbouwsector wettelijk te verbieden, aangevuld met publiek toezicht en geschilbeslechting, samenwerking te stimuleren met (aanpassing van) de mededingingsregelgeving en het wetsvoorstel Ruimte voor Duurzaamheidsinitiatieven en meer inzicht in misstanden te krijgen door de ACM regulier onderzoek uit te laten voeren naar verhoudingen in de sector

De Nederlandse Akkerbouw Vakbond kan zich vinden in de Kamerbrief. Belangrijke punten zijn dat de Autoriteit Consument en Markt regelmatig onderzoek gaat doen naar de prijsvorming in de agri-voedselketen en naar het betalen van hogere prijzen bij het stellen van bovenwettelijke eisen. Ook wordt het mogelijk om zaken vooraf te laten toetsen aan de mededingingswet, bijvoorbeeld of een voorgenomen samenwerkingsverband toegestaan is .
Erg belangrijk is dat boeren straks via de rechter of anoniem via de Stichting Geschillencommissies Beroep en Bedrijf oneerlijke handelspraktijken kunnen aankaarten. NAV: ¨Dit komt heel dicht in de buurt van waar wij sinds een paar jaar voor pleiten, een onafhankelijke voedselscheidsrechter….¨.

Noten:
[1] Boerschappen besloot de pruimen tegen een eerlijke kostendekkende prijs te koop aan te bieden in de eigen winkel (De Faam in Breda) en bij 11 pick-up punten elders in Brabant. Volgens en Stijn Markusse reageerden veel van hun klanten uit sympathie voor de fruitteler maar ook uit maatschappelijke verontwaardiging: “Ons voedselsysteem  is op hol geslagen als pruimen die iets te klein zijn maar uitstekend smaken, vrijwel niets meer waard zijn.” (uit: ¨Te kleine pruimen ook in Brabant een hit: 500 kilo in paar uur uitverkocht,¨ BN De Stem, 24 juli 2018.
[2] GroentenFruit Huis en NFO maakten een raming van de te verwachten peren- en appeloogst in Nederland. De perenoogst wordt dit seizoen de grootste ooit, maar de appeloogst zal minder zijn door minder areaal. Droogte speelt nu (25/26 juli) nog een beperkte rol. Uit: ¨Recordoogst peren, weinig appels, ¨ Fruitpact, 26 juli 2018.
[3] ¨Inkopers supermarkten spelen in op droogte,¨ GF Actueel, 25 juli 2018. Wat mogelijk meespeelt is, dat de droogte in heel Europa heerst en dat er overal een run op de beschikbare groente en fruit is.
[4] Het is een ‘allrisk’-verzekering die een agrariër wapent tegen droogte en 8 andere weersextremen.
[5] In hun visiedodument ´Tijd voor nieuwe definitie van kwaliteit´ is te lezen over de (werking van de) drie kwaliteitseisen die nu gelden voor groenten en fruit. En over wat nodig is om te komen tot een nieuwe defintitie van kwaliteit.
[6] ¨Agricultural Markets Task Force: Meetings,¨ EC, oktober 2016 en ¨Agricultural Markets Task Force Presents Recommendations on farmers in the food supply chain,¨ persbericht Europese Commissie, 14 november 2016.
[7] Zie ¨Supply Chain Initiative¨ en ¨Voorzetten voor betere aanpak oneerlijke handelspraktijken in voedselketen,¨ Supermacht, 10 juni 2016.
[8] Zie ¨European Commission acts to ban unfair trade practices in the food supply chain,¨ EC, 12 april 2018; ¨Fact Sheet ´Tackling unfair trading practices in the food supply chain´,¨ EC, 12 april 2018 en ¨Unfair trading practices in the food chain,¨ EC, 12 april 2018.
[9] Een MKB-leverancier heeft minder dan 50 miljoen euro jaaromzet, biedt minder dan 250 FTE (werkgelegenheid) en heeft een balanstotaal onder de 43 miljoen euro.
[10] Haast lijkt geboden om er wat aan te doen: ¨Betaalgedrag bedrijven verslechterd sinds aangescherpte wet,¨ Betaalme Nu, 19 juli 2018.
[11] Dat zijn SOMO, IFOAM EU Group, FEEDBACK, TRAIDCRAFT Exchange, Oxfam EU Advocacy Office en het Fair Trade Advocacy Office.

(verkorte weblink: https://www.supermacht.nl/?p=8029)