Ga naar de inhoud

Mexico zonder leerkrachten: massaal verzet tegen neoliberale koers, tevergeefs?

Duizenden leerkrachten kamperen in Mexico-stad tegen de onderwijshervorming, terwijl ook het protest tegendebelastingshervorming en de privatisering van olie steeds luider klinkt. Het resultaat van wekenlange massamanifestaties? Dit ‘Plan voor Mexico’ gaat rustig door:politici willen nog deze week de belastinghervorming er doorduwen, een nieuw wetsvoorstel legt manifestaties aan banden en politiegeweld bereikt een hoogtepunt. Professor Marshall getuigt.

12 min leestijd
Placeholder image

(Bron: unotromundo.news)

De Mexicaanse kranten blijven ‘leerkrachtenstaking’ koppen, terwijl in tientallen staten de scholenpoorten reeds wekenlang gesloten blijven, betogers de straten kleuren, er her en der tentenkampen herrijzen en talrijke wegblokkades worden geplaatst, ook op de autostrades. Naarmate de hevige protesten aanslepen, neemt het politiegeweld toe: Amerikaanse professor Wesley Marshall werd tijdens de ontruiming van het tentenkamp op het Zócalo-plein in Mexico-stad in de boeien geslagen.

De officiële reden voor die gewelddadige ontruiming? Het plein vrijmaken voor de ‘Grito’ waarmee Mexico de vrijheidsstrijd tegen de Spanjaarden van 203 jaar geleden herdenkt. Het achterliggende verhaal? Dat is er een van een Mexicaanse regering die in een verhoogd tempo een neoliberale koers vaart en sociale massaprotesten onderdrukt.

Sinds augustus bezetten duizenden leraars en sympathiserende professoren, studenten en ouders het Zócalo-plein, dat op 13 september met geweld werd ontruimd. (foto AFP Ronaldo Schemidt)

Brandende barricades

Die bewuste vrijdag 13 september werd Amerikaans professor Wesley Colin Marshall door de federale politie (PFP) lukraak opgepakt terwijl hij zijn vrouw, die aan het betogen was, in veiligheid probeerde te brengen. “Met laagvliegende Black Hawks boven mijn hoofd en beelden op het internet van brandende barricades en het ene na het andere bataljion van oproerpolitie, werd ik heel ongerust over mijn lieve vrouw Elena. Ik sprong op mijn fiets om haar daar onmiddellijk weg te halen”, vertelt de Amerikaanse professor die ondertussen elf jaar in Mexico woont en economie doceert aan de Universidad Autónoma Metropolitana (UAM) Iztapalapa. Hij en zijn echtgenote professor Elena de la Torre Monterrubio steunen de strijd van hun collega-leerkrachten tegen de onderwijshervorming.

Met laagvliegende Black Hawks en brandende barricades werd ik heel ongerust over mijn lieve vrouw Elena

Sinds augustus bezetten duizenden leraars van de onderwijsvakbond ‘La Coordinadora Nacional de Trabajadores de la Educación’ (CNTE) en sympathiserende professoren, studenten en ouders het Zócalo-plein. Na de ontruiming van 13 september verplaatsten zij zich naar het Monument van de Revolutie op een boogscheut van het plein vandaan, waar zij hun tenten hebben opgeslagen.

Hoewel Sectie 22 van de CNTE (de vakbondsafdeling van de staat Oaxaca, n.v.d.r.) deze week is overeengekomen dat 20 procent van hun leden blijven staken terwijl de anderen weer aan de slag gaan, kondigde Pascual Daniel García van Sectie 22 in de krant La Jornada aan dat er “deze week opnieuw zo’n 16.000 leerkrachten zullen toestromen in Mexico-stad”. De CNTE vertegenwoordigt een derde van het personeel van de openbare scholen, vooral afkomsting uit de staat Oaxaca waar 6 op de 10 Mexicanen inheems zijn en volgens de overheidsinstantie CONEVAL bijna 7 op de 10 Mexicanen in armoede leven.

Privatisering onderwijs

De Mexicanen voeren geen actie tegen personeelstekort of te lage lonen, hoewel Mexico onderaan de salarieslijst bengelt – enkel Estland, Slovakije, Hongarije en Polen betalen hun leerkrachten nog minder, stelt de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Waartegen wordt dan wel al maandenlang geprotesteerd? Begin september ratificeerde het Mexicaanse parlement het tweede deel van de onderwijshervorming waarmee president Enrique Peña Nieto (PRI) gehoor geeft aan een aanbeveling van de OESO uit 2008 om via leerkrachtenevaluaties de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren.

Mexico scoort immers het slechtste van de 34 landen op de onderwijstesten (PISA) van de OESO, slechts 1 procent van de leerlingen voldoet aan de OESO-wiskundestandaarden en slechts één op de drie Mexicanen heeft een diploma middelbaar onderwijs: 36 procent in de leeftijdscategorie van 25 tot 64 jaar heeft zo’n diploma.

Het kan dus beter, maar de nieuwe aanpak krijgt sterke kritiek. Hugo Aboites van de UAM verklaart aan het tijdschrift Desinformémonos dat de voorstanders van de hervorming holle argumenten hebben: “Het wetsvoorstel bevat vier tegenstrijdige definities van ‘kwaliteit’ en geen enkele methode om deze kwaliteit te meten”.

Volgens de tegenstanders is dat niet zo verwonderlijk, want kwalitatief onderwijs is immers niet het echte doel. Deze onderwijshervorming is volgens hen de start van de privatisatering van het Mexicaanse onderwijslandschap: de evaluaties zullen gebruikt worden om heel wat leerkrachten uit het publieke onderwijs op straat te zetten. Vervolgens kunnen privéscholen de plaats innemen van het staatsonderwijs.

De leerkrachtenevaluaties zullen gebruikt worden om leerkrachten uit het publieke onderwijs op straat te zetten, privéleraars kunnen dan hun plaats innemen

Professor Marshall stelt het nog scherper: “Ik denk niet dat je het plattelandsonderwijs kan privatiseren. Toen ze eind jaren ‘80 de publieke banken reduceerden, zeiden ze dat privékrediet in de plaats zou komen, maar dit gebeurde nooit. Idem bij de privatisering van de spoorwegen. Ik vermoed dat nu hetzelfde zal gebeuren. Ze zullen de leerkrachten ontslagen en we zullen zonder plattelandsonderwijs vallen.”

Hervormingen in het onderwijs houden ook de invoering van het Engels als tweede taal in en de digitalisering van leerboeken en e-learning. Maar wat met de scholen waar een inheemse taal de eerste taal is, verdwijnt dan het Spaans? En wat met de vele plattelandsscholen die zelfs geen elektriciteit hebben, laat staan computers? De onderwijshervorming houdt geen rekening met de arme dorpen en inheemsen die bijna 13 procent van Mexico uitmaken.

Wegblokkades

In Mexico blijven de scholenpoorten reeds wekenlang gesloten, kleuren betogers de straten, herrijzen er tentenkampen en worden talrijke wegblokkades geplaatst, ook op de autostrades.

Machtigste vrouw van Mexico

De tweede officiële doelstelling van de onderwijshervorming is de corruptie van de vakbonden aanpakken. Het is algemeen geweten dat er handel wordt gedreven in vaste benoemingen: de leerkracht die op pensioen gaat, verkoopt of geeft zijn post door aan zijn opvolger naar keuze. Professor Marshall: “Alle overheidsdiensten in Mexico zijn corrupt tot op het bot, maar slechts enkele worden geviseerd door de regering. We moeten wel een onderscheid maken tussen de grootste vakbond SNTE en de vakbond CNTE. De eerste is zeer machtig en regeringsgezind, de tweede dissident en minder machtig.”

Dat de regering de SNTE in haar greep heeft, blijkt uit de arrestatie en – terechte – veroordeling voor corruptie van ex-vakbondsleider Elba Esther Gordillo die bekend stond als de machtigste vrouw van Mexico, nadat de SNTE kritiek uitte op de onderwijshervormingen. Sindsdien is het stil bij deze vakbond. De boodschap is onweerlegbaar: je dwarsboomt de PRI die sinds 2012 opnieuw aan het stuur staat – de partij was van 1929 tot 2000, 71 jaar lang, ononderbroken aan de macht – beter niet.

Drie privatiseringsgolven

De onderwijshervorming maakt onderdeel uit van het ‘Pact voor Mexico’ dat de PRI afsloot met de twee grootste oppositiepartijen: de conservatieve PAN en de sociaaldemocratische PRD. Hiermee wil president Nieto de “economische groei aanwakkeren, jobs creëren en armoede en sociale ongelijkheid tegengaan” door de neoliberale transformatie die tijdens de jaren ‘80 werd ingezet in een versneld tempo te voltooien.

Dit is de derde privatiseringsgolf na die van de voormalige PRI-presidenten Miguel de la Madrid (1982-84) en Carlos Salinas (1988-1994) met als hoogtepunt de ondertekening van NAFTA in 1994, een vrijhandelsverdrag met de Verenigde Staten en Canada.

Naast de onderwijshervorming streeft dit ‘Pact voor Mexico’ naar een belastingshervorming, de privatisering van de energiesector, een hervorming van de telecommunicatiesector en nieuwe afspraken tussen werkgevers en werknemers in het nadeel van die laatste.

President Nieto won op 1 juli 2012 de verkiezingen en trad op 1 december 2012 officieel aan als nieuwe president van Mexico. Zijn eerste politieke daad? De ondertekening van dit Pact door hemzelf en de partijvoorzitters van de PRI, PAN en PRD. Ook in de maanden daarvoor drukte president Nieto zijn stempel door: zijn voorganger Felipe Calderon (PAN) beperkte nog snel enkele rechten van werknemers op het einde van zijn presidentsschap.

31 bedrijven die samen 70 procent van de Mexicaanse beurs vertegenwoordigen, hebben in het eerste semester 70.000 werknemers ontslagen

Dankzij die hervorming is het makkelijker om werknemers te ontslaan en moeilijker om vakbonden, van wie de rechten werden beperkt, op te richten. Bedrijven maakten er meteen dankbaar gebruik van om CAO’s in te perken en massaontslagen uit te voeren: 31 bedrijven die tesamen 70 procent van de waarde van de Mexicaanse beurs (BMV) vertegenwoordigen, hebben in het eerste semester van dit jaar 68.479 werknemers ontslagen terwijl ze op hetzelfde moment 130 miljard Mexicaanse pesos (7,7 miljard euro) winst maakten. Van economische groei en jobcreaties, de officiële beoogde doelen, valt nog niets te merken.

Aan het Monument van de Revolutie in Mexico-stad verblijven leerkrachten al wekenlang in tentenkampen. (foto Richard Stahler-Sholk)

Aan het Monument van de Revolutie in Mexico-stad verblijven leerkrachten al wekenlang in tentenkampen. (foto Richard Stahler-Sholk)

Belastingshervorming: kritiek van werkgevers

De belastingshervorming werd op 8 september gelanceerd en de minister van Financiën verzekerde maandag in de krant La Jornada dat ze nog voor het einde van de week zal worden goedgekeurd, ook al komt er zelfs uit werkgevershoek felle kritiek. Francisco Romero Serrano, vicepresident van de Nationale Raad van Bedrijfsagentschappen (COE), merkt op: “Dit zal een ernstige impact hebben op de officiële werkgelegenheid, er zullen ontslagen vallen en personeel zal worden ingehuurd via outsourcing.”

De COE zegt verder dat “de geplande verhoging van de BTW en de inkomstenbelasting de hypothecaire leningen zal verhogen en de draagkracht van de werknemers zal verlagen, wat op zich zal leiden tot een verhoging van het aantal hypotheken dat niet kan worden afbetaald.”

Carlos Montiel Solana, een lokale voorzitter van de Confederatie van Werkgevers (Coparmex), bevestigt: “Deze maatregel zal de koopkracht verminderen, investeringen en de oprichting van bedrijven ontmoedigen, werkloosheid genereren, smokkel, piraterij en corruptie bij de douane doen toenemen en de zwarte economie aanzwendelen.”

Privatisering PEMEX-olie

Met de energiehervorming die werd aangekondigd op 31 augustus wil president Nieto de grondwet wijzigen om het verbod op privécontracten voor olie- en gasontwinning op te heffen en de monopoliepositie van Pemex – Pemex is ruim 75 jaar het nationale oliebedrijf – in de raffinage, scheepvaart en petrochemie te beëindigen.

De protesten hiertegen worden geleid door de nieuwe politieke partij MORENA van Andrés Manuel López Obrador, tweemalig presidentskandidaat in 2006 en 2012 die zich van zijn partij PRD afscheurde nadat die zich bij de frauduleuze verkiezingen van 2012 had neergelegd. “Het is een leugen om te zeggen dat er buitenlandse investeringen komen en jobs worden gecreëerd, dat de prijs van elektriciteit of gas zal dalen,” benadrukt Obrador.

Het is een leugen om te zeggen dat er buitenlandse investeringen en jobs komen, dat de prijs van elektriciteit of gas zal dalen

Wat opvalt in Mexico is het lappendeken aan protesten: de vele stemmen tegen de neoliberale hervormingen zijn niet gecoördineerd. Elke protestbeweging kijkt met argusogen naar de andere. Heberto Barrios van het Nationaal Comité voor Energiestudies waarschuwt in Desinformémonos: “Eenheid moet er koste wat kost komen, want als ze al deze hervormingen goedkeuren, zal het hele land veranderen!”

Betogingen aan banden

De PRI, PAN en de groene partij PVEM doen er ondertussen alles aan om de sociale bewegingen onderuit te halen. Op 3 oktober lanceerden de partijvertegenwoordigers een voorstel om demonstraties bij wet in duur te beperken en ze te verbieden in éénrichtingsstraten en op hoofdwegen.

Ondertussen wordt politiegeweld gedoogd en goedgepraat door de regering. Zo werden er honderden valse profielen aangemaakt om anti-stakingsberichten te posten op Twitter en Facebook en het gewelddadige opreden van de politie te rechtvaardigen.

Naarmate de hevige protesten aanslepen, neemt het politiegeweld toe: de federale politie gebruikt matrakken, stokken, buizen, stenen... ook tijdens de recente betoging in Cancún. (foto José Luis López Soto)

Naarmate de hevige protesten aanslepen, neemt het politiegeweld toe: de federale politie gebruikt matrakken, stokken, buizen, stenen… ook tijdens de recente betoging in Cancún. (foto José Luis López Soto)

Politiegeweld en manipulatie

De overheid gebruikt tal van technieken om de publieke opinie en buitenlandse media te beïnvloeden. Op maandag bijvoorbeeld meldde de Guatemalteekse televisiezender Guatavision dat de leerlingen in Oaxaca niet willen dat de leraren terugkeren, aangevuld met beelden van jongeren met katapults om ze weg te jagen… “een grote leugen”, klinkt het uit de hoek van ngo’s en organisaties werkzaam in Oaxaca.

Professor Marshall was dan weer getuige en slachtoffer van de ontruiming van het Zócalo-plein waar een kleine groep gemaskerde betogers geweld gebruikten, maar “dit waren infiltranten van de overheid die zich hadden verkleed als anarchisten.”

Hij vervolgt: “Omdat we in het noorden gewelddadig optreden van de politie zagen, keerden we zuidwaarts, waar we met een gelijkaardig scenario werden geconfronteerd. Wij, een driehonderdtal betogers, waren volledig ingesloten. De PFP gooide massaal met kasseien en sloeg de mensen vooraan met stokken, buizen en matrakken. Een politieman had zelfs een metalen ketting in zijn hand”, herinnert Marshall zich nog goed.

Net als de anderen, wachtte Maschall af. “De politie liet de gewonden gaan, dan de vrouwen. De gewonden werden afgevoerd met de ambulance en enkele kilometers verderop met een schop onder hun kont eruit gegooid.”

De gewonden werden afgevoerd met de ambulance en enkele kilometers verderop met een schop onder hun kont eruit gegooid

Journalisten: mededaders en slachtoffers

Alsof dit schijntoneel nog niet erg genoeg is: “De PFP raapte snel wat stokken, buizen, breekmessen en messen bijeen en legde die – als bewijsmateriaal – voor ons”, aldus Marshall. Van dit geconstrueerd plaatje mochten de journalisten foto’s nemen.

Objectieve media is schaars is Mexico. “Reageren op geweld is nooit een excuus om vreedzame betogers aan te vallen, onschuldige mensen te arresteren of journalisten aan te vallen”, aldus de perscommunicatie van Amnesty International Mexico die er op wijst dat zowel het geweld van de autoriteiten als de demonstranten ongeoorloofd is. De organisatie rapporteerde onlangs nog over arrestaties en schendingen van mensenrechten van verschillende onafhankelijke journalisten en roept de Mexicaanse overheid op om de persvrijheid te respecteren.

Sombere toekomst

Professor Marshall werd uiteindelijk samen met tientallen andere betogers naar de gevangenis ‘Centro de mando Iztapalapa’ gebracht.  “We werden ondervraagd, moesten ons volledig uitkleden, werden onderworpen aan drugstests en ze namen uitstrijkjes van onze handen om te testen op sporen van explosieven.  Slechts om 5 uur ’s ochtends mochten we onze familie op de hoogte brengen.” Pas 24 uur na de arrestatie kregen de actievoerders toegang tot hun advocaten.

Professor Marshall werd kort daarop vrijgelaten. Over de toekomst van het land blijft hij somber: ”Ik denk dat alles zal verkocht worden dat verkocht kan worden. Mexicanen zullen armer en armer worden. Ik zie absoluut geen enkele reden tot optimisme wat betreft de nabije toekomst van Mexico.”