Golf van protesten in Argentinië tegen extreem-rechtse president Milei

(Foto: Repressie bij het parlement in Buenos Aires. (Foto: Santiago Sito op Flickr/CC BY-NC-ND 2.0 Deed, niets veranderd)

“Ik ben bij vier, vijf… of zes cacerolazos (protesten waarbij demonstranten op pannen slaan) geweest sinds Milei is aangetreden,” vertelt Fernanda Leileur, een inwoonster van de wijk Palermo in de hoofdstad Buenos Aires, die zich meteen bij het spontane protest aansloot en met mij spreekt op de hoek van de Coronel Díaz weg en de Santa Fe laan. Als ze een demonstratie bijwoont, brengt ze altijd dezelfde pan mee die ze gebruikte bij de cacerolazos tijdens de economische crisis van 2001. Ze heeft de pan als souvenir bewaard, zegt ze, en had gehoopt hem niet meer te hoeven gebruiken. “De eerste cacerolazo waar ik aan meedeed, was op deze hoek op 19 december. Daarna ging ik naar de cacerolazo bij de rechtbank toen de CGT daar haar eerste demonstratie hield, en vervolgens naar een cacerolazo van Polo Obrero (trotskistische sociale organisatie). Ik nam ook deel aan de nationale staking op 24 januari. We begonnen negen dagen nadat Milei aan de macht kwam en zijn sindsdien niet meer gestopt.”

Het protest dat iedereen had zien aankomen

De nieuwe regering van Argentinië trad aan op 10 december 2023. Op 12 december plaatste de nieuwe minister van Economie een video op internet waarin hij een reeks harde economische bezuinigingsmaatregelen aankondigde. Op 16 december gaf minister van Veiligheid Patricia Bullrich een persconferentie waarin ze draconische maatregelen aankondigde tegen protesten, zoals het blokkeren van straten, wegen of bruggen om welke reden dan ook. Op 20 december publiceerde de regering een video met een “decreto de necesidad y urgencia” (urgente noodverordening van de president) die een ongekend aantal wetten introk of wijzigde. Op 27 december kwam de regering met haar Omnibuswet met meer dan zeshonderd artikelen, die Milei allerlei speciale bevoegdheden moest geven.

Al deze maatregelen leidden tot protesten van het parlement, rechtbanken en de straat. Het parlement kwam voor buitengewone zittingen bijeen en raakte verstrikt in een gordiaanse knoop van onderhandelingen, en sommige rechtbanken braken hun vakanties af om de stortvloed aan rechtszaken tegen Milei’s besluiten te behandelen. Allerlei Argentijnse protestbewegingen kwamen in actie, van onafhankelijke bewonerscomités tot en met grote vakcentrales zoals de CGT, met hun organisatiekracht en historisch gewicht. De staking van 24 januari bracht volgens de CGT zeshonderdduizend mensen in Buenos Aires op straat, en anderhalf miljoen mensen in het hele land.

“De noodverordening van de president en de Omnibuswet raken elke sector. Ze beïnvloeden alle gebieden van het overheidsbeleid en elke economische activiteit in alle provincies van Argentinië: gezondheid, onderwijs, productie, mijnbouw, belastingen, absoluut alles”, verklaart Lara Goyburu, lid van het Netwerk van Politieke Wetenschappers en professor aan de Universiteit van Buenos Aires en de Torcuato Di Tella Universiteit. “De regering zou wel heel naïef zijn geweest, als zij dacht dat niemand zou reageren. Maar het is misschien een strategie van ‘laten we alles proberen en kijken wat er blijft hangen’. Dat is riskant. Alle sectoren wenden zich nu tot traditionele vormen van mobilisatie en politieke druk, omdat ze er allemaal mee te maken hebben. Ik geloof dat wat we nu meemaken het gevolg is van de economische crisis van 2001 (die het resultaat was van jarenlang neo-liberaal beleid).”

Lawaaiacties met pannen en straatblokkades

Zodra Milei de noodverordening had uitgevaardigd, begonnen overal in het land cacerolazos, net als tijdens de crisis van 2001, toen het lawaai van potten en pannen het symbool van de volksopstand werd. De terugkeer van de cacerolazos in het hele land onderstreept de overeenkomst tussen 2024 en 2001. Aan de ene kant heb je de economische crisis, de teleurstelling in de politiek, de eis “que se vayan todos” (ze moeten allemaal weg – alle politici) en de buurtbijeenkomsten. Aan de andere kant een regering die probeert het protest de kop in te drukken met veel politiegeweld.

“Het enige dat de regering doet is hard optreden en dreigementen uiten, waarmee ze duidelijk maakt dat ze de confrontatie zoekt, niet de dialoog”, zegt Eduardo Belliboni, hoofd van Polo Obrero en vertegenwoordiger van een piquetero-organisatie. Picketeren is een bekende vorm van verzet in Argentinië. Demonstranten blokkeren snelwegen of bruggen om aandacht te vestigen op hun eisen. Deze actievorm ontstond in de jaren 90 vanwege de massa-ontslagen in die tijd.

In tegenstelling tot de cacerolazos, die je kunt zien als protest van de middenklasse, en grote vakbondsstakingen van georganiseerde arbeiders, zijn pickets, blokkades, een vorm van volksprotest tegen sociale onrechtvaardigheid en ongelijkheid. Omdat ze het autoverkeer belemmeren, roepen ze soms harde kritiek op. Deze verschillen in sociale achtergrond vind je terug in de nieuwe anti-demonstratie regels van de regering die minister Bullrich vlak voor 20 december aankondigde, wat een belangrijke datum is in de Argentijnse geschiedenis. Op deze dag herdenken linkse groepen, waaronder de Piquetero Unidad (Blokkeer Bond), de slachtoffers van de repressie in 2001.

Dit keer was de dag gespannen. Agenten van de gemeentepolitie, de federale politie en de gendarmerie hadden het Plaza de Mayo (Mei Plein, het belangrijkste demonstratieplein van Buenos Aires) omsingeld en er waren provocaties. Diezelfde avond kondigde Milei zijn noodverordening aan. Enkele minuten later klonk in het hele land het geluid van kletterende potten en pannen en stroomden demonstranten naar het Plaza del Congreso in het centrum van Buenos Aires. Er verschenen een paar politieagenten, maar die lieten zich al gauw verjagen en keerden pas terug toen het spontane protest uiteen gegaan was.

“De regering maakt duidelijk onderscheid. Ze was voorzichtig met het onderdrukken van een protest dat plaatsvond op de avond van de 20ste, een cacerolazo die de hele Avenida Entre Ríos afsneed. Maar toen het ging om de piqueteros op de ochtend en middag van dezelfde dag, stuurde ze oproerpolitie en soldaten op ons af die traangas tegen ons gebruikte. Als dat geen racisme en klassendiscriminatie is”, reageert Belliboni. “We hebben te maken met een regering die tegen de arbeidersklasse is. Argentinië heeft sinds de jaren 30 telkens weer militaire regeringen gehad die hun programma’s met geweld probeerden op te leggen aan de bevolking, dat terug bleef vechten, zelfs tijdens perioden van dictatuur. Het zal de regering van Milei op geen enkele manier lukken een einde te maken aan al dit verzet.”

In een poging om het picketeren te stoppen, bracht het ministerie van Veiligheid de veertien organisaties die de jaarlijkse 20 december-mars georganiseerd hadden zestig miljoen peso (ongeveer 65.000 euro) in rekening voor de inzet van de veiligheidstroepen. Volgens Belliboni hebben de betrokken organisaties niet betaald en hebben zij er verder ook niets meer van gehoord.

Ondanks de agressieve aanwezigheid van agenten bij protesten hebben de demonstranten het anti-protest protocol van Bullrich domweg genegeerd. Bij de meeste demonstraties zijn het overigens de veiligheidstroepen die de straten blokkeren. Het protocol heeft verder scherpe nationale en internationale kritiek opgeroepen. Speciale rapporteurs van de Verenigde Naties riepen de regering op om het te herzien, omdat het onverenigbaar is met internationale verdragen die Argentinië heeft ondertekend.

Verzet in de buurten

“De verkiezingen zijn net achter de rug, dus op dit moment denken de mensen er niet over na op wie ze moeten stemmen, ze willen samenkomen”, zegt folkmuzikant en activist Ari Lorenzo. “Ik denk niet dat dit het juiste moment is voor een leider om te zeggen: ‘Ik zal dit of dat eens zus of zo gaan regelen’, want niemand zal hem volgen. Mensen wantrouwen politici… dat is ook de reden waarom Milei heeft gewonnen.” Lorenzo is lid van Folclore por Todes (Folklore voor Iedereen) en van de Afdeling Cultuur van de Argentijnse LGBT Federatie, die op haar beurt weer deel uitmaakt van Unidxs por la Cultura (Samen voor Cultuur). Hij legt uit dat deze organisatie is ontstaan toen Milei aan de macht kwam, en dat alle culturele sectoren (film, theater, literatuur, kunst en muziek) zich nu voor het eerst aaneengesloten hebben om zich te verweren tegen de noodverordening en de Omnibuswet. “Er zijn veel groepen die niet in staat zijn om een algemene staking uit te roepen zoals de vakcentrale CGT gedaan heeft, maar er zijn heel wat mensen die de hele tijd op straat actief zijn, en ik denk dat het er steeds meer zullen worden. Wij hopen dat onze stemmen het verschil zullen maken. Hoewel autoritaire regeringen steeds opnieuw de kop opsteken in onze geschiedenis, is dat toch iets nieuws voor jongere generaties. Zij merken dat de regering niet naar hen luistert, en dat zou voor veel jongeren de reden kunnen zijn om actief te worden.”

Buurtbijeenkomsten vormen mooie gelegenheden om bijeen te komen, net als in 2001. In de afgelopen weken zijn er overal van die niet-hiërarchische samenscholingen geweest. Daags na de algemene staking van de CGT werd de derde “bijeenkomst van bijeenkomsten” gehouden, waarbij vertegenwoordigers van 33 buurtorganisaties in Parque Centenario bij elkaar kwamen, om te bespreken wat er in hun buurt was besloten. De uitnodiging was via WhatsApp naar tal van buurtnetwerken verstuurd en iedereen was welkom.

“De massale stakingen en demonstraties op 24 januari, waaraan wij actief hebben deelgenomen, laten zien dat de mensen zich niet zullen onderwerpen of laten intimideren”, zegt Elda Cedro tijdens de grote bijeenkomst, terwijl ze een brief voorleest die gericht is aan volksvertegenwoordigers en senatoren. Cedro maakt sinds 2001 deel uit van haar buurtorganisatie in Beccar. “Mensen zullen niet stoppen met protesteren totdat ze de mogelijkheid hebben een waardig leven te leiden, zoals vastgelegd is in onze grondwet, en echte nationale soevereiniteit.”

De bijeenkomst spreekt af fel verzet te leveren tegen de buitengewone bevoegdheden van Milei, en vraagt de vakbonden met een strijdplan te komen. Ook roepen de deelnemers op tot protesten voor het parlementsgebouw, wanneer afgevaardigden de Omnibuswet en de noodverordening gaan bespreken. Verder besluiten zij door te gaan met de bijeenkomsten op woensdagavond en tenslotte maken verschillende mensen parlementsleden die onderhandelen met Milei’s politieke partij La Libertad Avanza heftige verwijten. “We willen hen graag zien optreden als onze ware vertegenwoordigers. Ons land is niet te koop en de rechten van de bevolking ook niet!”, roept Cedra terwijl haar stem breekt. Mensen omhelzen haar, applaudisseren en scanderen de leus van de anti-Milei protesten: “Ons land is niet te koop!”.

Valen Iricibar

De oorspronkelijke tekst “Daily protests counter Milei’s agenda in Argentina” verscheen op 1 februari in Ojalá. Vertaling en bewerking: Jan Paul Smit.