Ga naar de inhoud

Europees Sociaal Forum in crisis?

Het Europees Sociaal Forum (ESF) is in crisis. Dat bleek duidelijk uit de lage opkomst en het vele gemor over de organisatie. Wat betekent het ESF nog? Wat ligt ten grondslag aan de huidige malaise en in welke richting moet het evolueren? Chico Whitaker, één van de pioniers van het Europees Sociaal Forum, geeft zijn visie op de toekomst.

6 min leestijd
whitaker

(Dit stuk is geschreven door Barbara Vandenbussche en verscheen oorspronkelijk op dewereldmorgen.be
Zie meer impressies van ESF van dezelfde auteur hier.)

Ik ontmoet Chico Whitaker in de hal op de tweede verdieping, waar zo meteen opnieuw een wellicht verhitte discussie van start zal gaan. De inzet: het voortbestaan van het ESF in de geest van de oorspronkelijke opzet ervan.

Als het over de visie en de missie achter het ESF gaat, is Chico Whitaker een bij uitstek geschikte gesprekspartner. Hij was van in het begin nauw betrokken bij het ESF, als vertegenwoordiger van het Braziliaanse comité ‘Justiça e Paz’ (Gerechtigheid en Vrede), een van de acht organisaties die aan de wieg stonden van het eerste ESF. 

“We hebben het ESF in 2002 vlak na het Wereld Sociaal Forum (WSF) opgestart. Want we waren er ons van in het begin bewust van dat we dergelijke meetings niet slechts in één deel van de wereld konden blijven organiseren. Van bij de start was het immers de bedoeling dit initiatief zo ver mogelijk uit te breiden.”

“We merkten dat tachtig procent van de deelnemers aan het WSF Brazilianen of Zuid-Amerikanen waren. De reis was te ver en te duur voor andere landen, terwijl we ook in die andere regio’s een grotere participatie wilden. De Fransen en Italianen waren meteen enthousiast over een eigen sociaal forum, en zo is de Europese versie ontstaan.”

Vasthouden aan traditionele politiek
Whitaker ziet het sociaal forum als een voor iedereen vrij toegankelijk leerproces, dat moet leiden tot de opbouw van een nieuwe politieke cultuur. Dat betekent ook dat vele oude principes van de traditionele politieke cultuur niet functioneren.

“Wat het forum in Europa moeilijk maakt, is dat mensen hier graag aan politiek doen op de traditionele manier. Voor hen is deze manier van werken nieuw. Het systeem is hier heel hiërarchisch: de mensen onderaan de ladder kunnen hun stem op geen enkele manier laten horen, tenzij door te betogen. In het ESF streven we daarentegen naar een zo horizontaal mogelijke structuur, in een organisatie die van onderuit wordt aangedreven, zonder politieke partijen of overheden.”

Daarin ligt meteen ook een kiem voor de crisis in het ESF. “In Firenze waren de belangrijkste activiteiten degene die georganiseerd waren door het organisatiecomité.” 
“Zo’n comité hebben we nu niet meer. De coördinatoren houden zich enkel nog bezig met de praktische kant van de zaken. Dat vergt een andere manier van denken, waar de Europese Sociale Fora de prijs voor moesten betalen.”

“Londen was op dat vlak een fiasco, omdat daar één politieke partij samen met de overheid de plak zwaaide, ondanks onze smeekbeden om de burgermaatschappij zijn werk te laten doen. Er zijn toen maar weinig mensen komen opdagen, omdat ze niet voor de kar van de organisatoren gespannen wilden worden.”

Pedagogisch project
In Istanbul blijkt het aantal deelnemers nog meer te zijn afgenomen, een harde botsing met het perspectief van uitbreiding dat het ESF in zich draagt. Vooral omdat, volgens Chico Whitaker, “het net nuttig is wanneer het zoveel activiteiten kan samenbrengen dat iedereen over zijn eigen denkkader en vooroordelen heen anderen kan begrijpen en ideeën kan uitwisselen, zonder daarom de eigen waarheid op te dringen.“

Het gaat er dus niet over wie de macht in handen heeft, maar wel om een ingrijpende maatschappelijke verandering in gang te zetten, door samen te werken met ngo’s, vakbonden en allerlei sociale bewegingen.  
“Het ESF is een pedagogisch proces om te groeien naar een nieuwe politieke cultuur. Als we hetzelfde blijven doen als nu, blijven we mensen uitsluiten en eindigen we als een klein groepje van organisatoren.”

Het ESF als open ruimte
Dat er zo weinig mensen zijn komen opdagen –  circa 3.000 bleek op de slotzitting – wijt Chico Whitaker aan een gebrek aan begrip van de echte opzet van het ESF. “Als de organisatoren anderen niet duidelijk maken dat ze uitgenodigd zijn om hun ideeën hier uiteen te komen zetten, en dat hun diversiteit en autonomie te allen tijde gerespecteerd zullen worden, dan zien die groepen er de mogelijkheden niet van in.”

“Maar deelnemers moeten ook leren dat het ESF zelf geen leidinggevende rol op zich neemt. Vooral de eerste dag merkten we dat mensen duidelijke richtlijnen en organisatie vragen, maar zo werkt het forum niet. Het forum is geen beweging of organisatie, maar een open ruimte die wordt ingevuld door de deelnemers zelf.”

“Om optimaal gebruik te maken van die open ruimte, moet het ESF een nieuwe fase ingaan: zich nog meer uitstrekken naar een zo groot mogelijke groep van mensen. Centraal- en Oost-Europa  en de landen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten, die ook dicht bij Europa liggen, kunnen meebouwen aan dit project.”
“Iedereen kan samenwerken in het forum, experimenteren, ideeën uitwisselen en contacten opbouwen, om na het forum terug samen te komen om concrete acties op te zetten. Zo zie ik de verdere groei van het forum.”

“Het gaat er niet enkel om dingen af te wijzen, maar ook om alternatieven aan te bieden, nieuwe wegen naar verandering om problemen op te lossen. Om dat te bereiken moeten we zoveel mogelijk mensen samen brengen om hier uitgebreid over te discussiëren. Liefst ook mensen met uiteenlopende ideeën, want net dankzij die diversiteit kunnen we nieuwe paden inslaan.”

—————–

Aanvulling: Verklaring deelnemers ESF:

Wij, de deelnemers van het ESF van Istanbul, blijven ons keren tegen elke vorm van oorlog en bezetting en ijveren voor een politieke oplossing voor de Koerdische kwestie. We namen samen de volgende verklaring aan:

Samen in Europa actievoeren tegen de crisis

In een context van wereldwijde crisis en tegenover het vaste voornemen van regeringen, de EU en het IMF om ons een besparingsbeleid en sociale achteruitgang op te leggen, roepen de sociale bewegingen, verenigd in het ESF van Istanbul, op om samen in actie te komen in Europa. Tegenover deze aanvallen zien we immers mobilisaties en verzet ontstaan in heel Europa. Het is dringend nodig om in heel Europa en op de langere termijn tot een convergentie van die strijdbewegingen te komen, om sociale bewegingen, vakbonden, verenigingen en burgerbewegingen samen te brengen. In die zin roepen we op om van de 29ste september en de periode daarrond een eerste etappe te maken om mobilisaties overal in Europa op poten te zetten. Laten we politieke alternatieven naar voor schuiven die vertrekken van de sociale behoeften en de ecologische noden. De Europese sociale bewegingen roepen op tot een Europese vergadering op 23 en 24 oktober (of 13 en 14 november) om verder na te denken over onze antwoorden op de crisis, de mobilisaties en de verdere coordinatie van de bewegingen. Daar kunnen we ook het afgelopen Europees Sociaal Forum evalueren en debatteren over de toekomst ervan.