Ga naar de inhoud

De zomer die alle records verpulvert en wat dat betekent voor onze toekomst

Het Belgische hitterecord is gesneuveld – en hoe. Het kwik steeg donderdagnamiddag tot maar liefst 41,8 graden in het West-Vlaamse Beitem. Dat is 2,8 graden meer dan het vorige record in ons land dat dateert van 2015. Dat ‘oude’ record werd woensdag al gebroken op verschillende plekken. In Ukkel werd het 39,7 graden. Maar liefst 3,1 graden meer dan het record van 1947.

6 min leestijd

(Door Christophe Callewaert, oorspronkelijk verschenen op DeWereldMorgen)

Isn’t it ironic? In New York werd vorig weekend de herdenking van de maanlanding – één van de hoogtepunten van het menselijke vernuft – op Time Square afgeblazen. De burgemeester had lokaal de noodtoestand verklaard wegens de extreme hitte. Op het zelfde moment begaf het elektriciteitsnet het onder de vele airco’s die op volle toeren draaiden en 46.000 New Yorkers zaten daardoor zondag zonder elektriciteit. Een halve eeuw na de maanlanding hangt de infrastructuur van New York met spuug en plakband aan elkaar. Op geen enkele manier werd de stad voorbereid op de klimaatverandering.

De huidige recordtemperaturen in Europa en de VS zijn een voorsmaakje van wat ons de komende decennia te wachten staat. In een recent rapport van het Zwitserse Crowther Lab stond het al te lezen. Zomers en winters in Europa worden tegen 2050 gemiddeld 3,5 tot 4,7 graden warmer dan in 2000. Londen wordt Barcelona. Madrid wordt Marrakesh en Brussel zal op het Australische Canberra lijken. De onderzoekers van Crowther Lab voegen er één waarschuwing aan toe: zij gingen uit van de meest optimistische scenario’s.

Dit verandert alles

Dat is hoe het klimaat het leven in Europa zal veranderen, de plaats waar de industriële revolutie en de bijhorende uitstoot van CO2 begon. In Afrika, Latijns-Amerika en Azië – de continenten die historisch het minst verantwoordelijk zijn voor de klimaatverandering – wordt het ook warmer (in de Indiase stad Churu werd het in juni 50,8 graden!), maar zullen ze vooral met een ander aspect van de klimaatverandering te maken krijgen: extreem weer met grote droogtes en dodelijke stormen.

De hoorn van Afrika wordt momenteel getroffen door de derde grote droogte in 9 jaar. De ngo Oxfam waarschuwde donderdag dat 15 miljoen aangewezen zijn op noodhulp. Van de kant van de donorlanden blijft het misdadig stil. Vorige week moesten in Bangladesh 200.000 mensen hun huis uitvluchten omdat gezwollen rivieren grote gebieden onder water zetten. De regenval was de ergste sinds jaren.

De voorbije weken was er nog meer verontrustend klimaatnieuws. Satellieten nemen grote rookpluimen waar boven Siberië, Canada en Alaska. Op meer dan 100 plaatsen staan boven de poolcirkel bossen in brand. Bosbranden op die plaatsen zijn niet zo ongewoon, maar de schaal waarop ze nu woeden wel. De hoeveelheid CO2 die in de eerste drie weken van juli werd uitgestoten door die poolbranden loopt op tot 100 megaton. Dat is ongeveer evenveel als de jaarlijkse uitstoot van heel ons land.

Spiraal

In Anchorage, de grootste stad van Alaska, liep de temperatuur op tot 32 graden, een absoluut record. Het leidde tot bizarre beelden van elanden en beren die verkoeling zoeken bij watersproeiers. In de oceaan rond Alaska is het water tot 6 graden warmer dan normaal. Dat betekent dat het ijs sneller smelt waardoor het water meer warmte opslorpt met als gevolg dat het ijs in de volgende winter minder snel dik wordt. En zo kom je in een spiraal terecht.

Die spiraal zie je ook bij de massale bosbranden op de noordpool. Roet komt op besneeuwde vlaktes terecht. Een witte ondergrond reflecteert zonnestralen. Zwarte vlaktes absorberen de warmte. Langdurige warmte doet daar ook delen van de permafrost (dat is de ondergrond die normaal nooit dooit) smelten. Daardoor kan er methaan, het tweede belangrijkste broeikasgas, vrijkomen.

Al die feiten bewijzen het. De mensheid is nu definitief en collectief de gevarenzone binnengetreden. Het opmerkelijke aan die fenomenen is dat de wereldwijde temperatuur nog ‘maar’ met één graad steeg. Op de klimaattop van Parijs werd afgesproken om de stijging onder de anderhalve graad te houden. Maar zelfs als alle vaak loze beloftes van Parijs worden uitgevoerd stevenen we af op 3 graden of meer. Dit jaar kunnen we zien hoe een opwarming met 1 graad er uitziet. Onvoorstelbare recordtemperaturen in Europa, dood en vernieling in Mozambique, Bangladesh, Ethiopië en zoveel andere landen.

Lamentabele reacties

Helaas kunnen we ook zien hoe daar op gereageerd wordt. De VRT presteerde het om woensdag in het 19u-journaal ruim een kwartier uit te trekken over de hitte en alles wat daar bij hoort, van frisse biertjes op terrassen tot dorstige dieren. Alles? Nee, niet alles. In die 15 minuten ging het op geen enkel moment over het allerbelangrijkste, de onweerlegbare invloed van de klimaatopwarming op extreme weerfenomenen. Laat staan over wat we daar kunnen aan doen.

Die onwil om het daarover te hebben is een duidelijke redactionele keuze. Ze werd al voorspeld in een uitgelekt rapport van de redactieraad van de VRT-nieuwsdienst. “We stellen vast dat we de uitslag van de verkiezingen en de lage interesse voor de klimaatproblematiek niet hebben aangevoeld. We hebben bijvoorbeeld veel rond de klimaatmarsen gedaan, maar te weinig de kritische stem aangevoeld van mensen die het beu waren”, zo citeerde De Morgen uit dat document. De mensen zijn het beu, leidt de VRT af uit de verkiezingsresultaten, en dus zullen we het er maar niet meer over hebben.

En ander soort reactie zagen we toen het KMI code rood afkondigde. ‘Angstpsychose’, fulmineerde onder meer Geert Noels. De ‘hittegolfactieplannen’ kwamen er na de zomer van 2003 toen in heel Europa 70.000 mensen stierven door de hitte. In Italië alleen al naar schatting 18.000 mensen. 16 jaar later zeuren mensen als Noels omdat de overheid een nieuwe massaslachting probeert te voorkomen.

Die 70.000 mensen die toen de hitte niet overleefden, wonen meestal niet in een villa in een lommerrijke omgeving. De klimaatverandering respecteert netjes de klasseverschillen. Zowel de kloof tussen het rijke noorden en het arme zuiden als de verschillen binnen die regio’s. Die klasseverschillen merk je ook in de tips die je overal leest. Blijf binnen en laat de rolluiken dicht. Daar hebben postbodes of straatvegers en alle mensen die in slecht geïsoleerde huurappartementen hokken niets aan.

Ongemakkelijke waarheid

Als klimaatactivist zou je kunnen denken dat het volstaat om zoveel mogelijk mensen wakker te schudden en dat de extreme weerfenomenen daar bij helpen. De klimaatspijbelaars van Youth for climate weten ondertussen beter. Nog een veelzeggend cijfertje: bijna 30 procent van alle CO2 die sinds 1750 in de lucht gepompt werd, kwam er nadat Al Gore de wereld rondtrok met zijn An inconvenient truth. Dat zijn trouwens ook ontnuchterende cijfers voor jonge mensen die de schuld steken op vorige generaties. Wie 30 is, maakte meer dan 50 procent van de historische uitstoot mee.

Wat nu? Blijven actievoeren is het enige antwoord dat je daar kan op verzinnen. Om dringende maatregelen af te dwingen die de uitstoot drastisch verminderen en om massale investeringen in klimaatadaptatie te eisen, in de eerste plaats in de landen die het zwaarste zullen getroffen worden. Ja, inderdaad dat gaat volledig in tegen de kapitalistische logica. De uitdaging is dus groot.

Kansen zijn er de komende maanden genoeg. Op 20 en 27 september zijn er internationale klimaatstakingen. 6000 mensen uit 150 landen hebben nu al beloofd dat ze op die twee dagen iets zullen organiseren. Tussen 4 en 8 september is er ook een Climate Justice Camp in Gooik na bij Brussel.