De slager van Hamburg
U herinnert zich misschien nog de G20-top in Hamburg in 2017. Wij waren er bij en het werd een gruwelijk repressie-circus waarbij alle politie-eenheden van Duitsland hun gang mochten gaan van de toenmalige SPD-burgemeester Olaf Scholz, een visitekaartje waarmee hij later premier kon worden. Maar een van de politie-agenten die een onschuldige danseres haar been brak, is zowel herkend als aangeklaagd. Bij een huiszoeking werd zijn telefoon gevonden en de berichtegeschiedenis – voor zover hij die niet had gewist – is nu bij de rechtszaak naar boven gekomen. Die geeft een ontluisterende inkijk in de gedachtenwereld van de mensen die de staat gewapend de straat opstuurt om de ‘orde te bewaren’.
(Foto Timm Lüddemann, Flickr CC2.0)
Hij verheugt zich erop om tijdens zijn dienst linkse rakkers in elkaar te slaan en wordt binnen het politiekorps beschouwd als een misantroop: Kontext heeft toegang tot chatlogs waarin agent Rainer Jäger (naam veranderd) opschept over gewelddaden. Tot nu toe zijn er geen gevolgen geweest, maar dat zou snel kunnen veranderen.
Op 28 juli 2017 ontvangt politiesergeant Rainer Jäger, wiens echte naam anders is, een bericht: “Hoe was het in Hamburg?” wil iemand weten. Jäger, op dat moment 28 jaar oud, werd vanuit Baden-Württemberg ingezet om de G20-top in 2017 te beveiligen. Maar na rellen tussen politie en demonstranten schreef hij: “Verschrikkelijk. Al dit geweld en vernieling.” Kort daarna verduidelijkt hij: “Het was een grapje. Het was mega goed.” Hij had “lekker uitgehaald” en “hoop maar dat ik geen post van hh krijg”. De post kwam – maar Jäger maakte zich ten onrechte zorgen.
Halverwege de zomer van 2017 stonden er barricades in brand in de Hamburgse wijk Schanzenviertel en escaleerden de protesten rond de G20-top. Maar op 8 juli, de dag na de ernstige rellen, verslapte de stemming in de stad enigszins. Het demonstratieverbod, dat tijdelijk van kracht was in het centrum van Hamburg, werd om 18.00 uur opgeheven. Ongeveer 20 jongeren starten de vreedzame actie “Lieber tanz ich als G20” (“Ik dans liever dan G20,” in het Duits rijmt het) op de Pferdemarkt in St Pauli, waarmee ze – volgens de betrokkenen – een goede stemming wilden creëren. Op een video die door de politie zelf is gemaakt, is echter te zien hoe verschillende agenten er op af rennen en niet alleen de muziekinstallatie in stukken uiteentrekken, maar ook zonder waarschuwing vooraf op de jongeren inslaan.
Een van de slachtoffers is Lola D., toen 26 jaar oud, fulltime kleuterjuf en ook flamencodanseres.. Een wapenstok breekt haar kuitbeen; het duurt bijna 1,5 jaar voordat ze weer kan dansen. Dat het gebruik van geweld tegen haar onrechtmatig was, is al lang geleden voor de rechtbank opgehelderd. Ze kreeg bijna 5.000 euro schadevergoeding na een rechtszaak. Dit blijft echter abstract: de politie als instelling werd hier schuldig bevonden. De eigenlijke dader heeft zich echter nooit in de beklaagdenbank hoeven verantwoorden voor zijn daden.
De kring van verdachten kon in dit geval aanzienlijk verkleind worden. Volgens intern onderzoek zijn er nog maar drie van de ongeveer 29.000 politieagenten die tijdens de G20-top in Hamburg werden ingezet, in het geding. Op de video-opnamen dragen de agenten uniformen en helmen, zodat er nauwelijks fysieke kenmerken te zien zijn. De dader is echter duidelijk gelabeld met “BFE 1160”. Dit maakt duidelijk dat iemand van het hoofdbureau van politie Bruchsal van de afdeling Bewijsbewaring en Arrestatie (Beweissicherungs- und Festnahmeeinheit (BFE)) van de politie van Baden-Württemberg (BFE) moet hebben toegeslagen.
De inval vond pas na zes jaar plaats
Hierdoor bleven er al snel maar drie mogelijke daders over. Verdere onderzoeksijver was toen echter beperkt. Omdat het Openbaar Ministerie in Hamburg het hopeloos achtte om de dader te identificeren, werd de zaak meerdere keren geseponeerd – en vervolgens heropend na een beroep van de advocaat van het slachtoffer, Dieter Magsam. Bovendien weigerde de arrondissementsrechtbank in Hamburg aanvankelijk om de woningen van de verdachten te doorzoeken “om redenen van proportionaliteit”. De arrondissementsrechtbank in Hamburg corrigeerde dit oordeel later. De invallen werden echter pas uitgevoerd in februari 2023, bijna zes jaar na het misdrijf.
En toch kwam er relevante informatie aan het licht. De Hamburgse politie schreef in een onderzoeksmemo dat verschillende technische apparaten in beslag waren genomen en forensisch waren geanalyseerd. In het bijzonder waren er gegevens in chatlogs die “het vermoeden bevestigden dat de verdachte [Jäger] de dader was. Daarnaast zijn er diverse toevallige vondsten gedaan van de inhoud van gesprekken die wijzen op een grote neiging tot geweld en onmenselijk gedrag van de kant van de verdachte [Jäger]”.
Er is bijvoorbeeld een foto die Jäger verstuurde op 9 juli 2017, de dag na het incident op de Pferdemarkt: Het toont de achtergrond van de haven van Hamburg, met een bijschrift dat het doel van BFE-eenheden omschrijft als “Jagen en geen genade”. Een paar maanden later opent een chatpartner van Jäger het gesprek nogal discreet met: “Zo, en nu jij, jij Hamburgse slager.” De verdachte is er zeker van: “Mij krijgen ze niet!” “De griet” had blijkbaar een klacht ingediend. Toch is Jäger ontspannen over het feit dat collega’s nu uit de Hanzestad komen om het politiebureau van Bruchsal te onderzoeken: Hij vindt het “mega onnodig”, want op de video “zie je nul komma nul”. Als Jäger schrijft dat “blijkbaar een vrouw” het verhoor zal afnemen, adviseert zijn chatpartner: “Je mag wel een beetje vleien”.
Mama vraagt of hij niet tevreden is
Zelfs los van de incidenten rond de G20-top onthullen de berichten een grove denkwereld waarin geweld een bron van plezier is. Als een vriend hem vraagt of hij uit persoonlijke interesse in het stadion van Hertha BSC Berlijn is beland, antwoordt de slageragent: “Nee, ik ben hier om in elkaar te slaan”. Op een gegeven moment schrijft Jäger aan een contactpersoon die is opgeslagen als “Mama”: “Vandaag kon ik eindelijk na lange tijd weer eens iemand slaan”, wat “echt bevredigend was”, maar “Nu naar huis, bank en bier”. “Oh jij arm ding”, antwoordt de vermeende moeder: “Ben je ontevreden. Heeft hij je ook geslagen?” De vraag wordt ontkennend beantwoord. “Maar ik heb mijn knie heel erg gestoten… op de tribune toen ik ging zitten…. Jonge jonge.”
Uit de documenten van het interne politieonderzoek blijkt dat Jäger veel berichten uit 2017 verwijderde. Sommige daarvan konden worden gereconstrueerd. Het is echter niet meer altijd duidelijk welke gesprekspartner wat schreef. Maar toch laten de chats zien hoe gesprekken tussen tussen politieagenten kunnen verlopen. In een dialoog tussen staatsdienders uiten twee agenten hun behoefte om “Kanaken en en negers” te slaan, sturen ze elkaar YouTube-links naar video’s van brute operaties, maar klagen vervolgens “dat er geen goed geweld op te zien is…”. Misschien levert hun eigen materiaal meer op: “Hebben jullie in het algemeen nog zaken met onze afranselingen erop?”.
In een update over hoe het er bij een demonstratie op 1 mei 2019 aan toe ging, schreef een persoon: “Ik hoop dat ik nog iemand op het hoofd kan slaan met een Eka”, waarbij “Eka” politiejargon is voor een wapenstok. Op een gegeven moment wordt het doel van de operatie in een collegiale uitwisseling specifiek omschreven als: “Je zou die kakkerlakken (*) in nrw in elkaar moeten slaan.” Later schrijft een agent over de operatie dat hij “zeer tevreden” is met zijn “persoonlijke balans” omdat hij nu nieuwe pepperspray nodig heeft. En: “Een van de mensen die mogelijk tegen mijn ploeg aanliep, zocht uiteindelijk via de luidsprekerwagen om iemand die hem naar huis kon brengen … hij kon niet meer lopen…..”. In hetzelfde gesprek staat: “Ik kan niet meer schrijven over mijn incidenten, je weet wel gsm-analyse” – hoewel de auteur de kans niet voorbij laat gaan om te benadrukken dat een keel-, neus- en oorarts in Freiburg zich morgen kan verheugen op een paar nieuwe clienten.
Op een ander moment noemt Jäger zijn gesprekspartner een “racist”, wat hij opvat als een compliment en waarvoor hij bedankt. Jäger bevestigt vervolgens: “Ik twijfel aan de intelligentie van elke politieagent die geen racist is.” In een andere chatgeschiedenis, die is verwijderd en waarbij het na restauratie onduidelijk blijft wie van de twee wat heeft gezegd, klaagt Jäger of een collega: “Stond om 02:00 uur op om een Duits vliegveld te beschermen tegen een ezelneukende specialist.” Er ontstaat een gesprek dat, gezien de omstandigheden in het land, een enclave ergens goed zou zijn, misschien onder de naam “Nationaal Socialistische Republiek van Nieuw-Duitsland”, een “land waarin we goed en graag leven”, “ergens in de jungle”. Dan kunnen we daar het huis van mama Merkel opzoeken en haar iets vertellen.” – “Of heel andere dingen met haar doen.”
Advocaat is geschokt door geweldstoerisme
Het Openbaar Ministerie in Hamburg schrijft dat “in de zaak van officier Jäger een zeer problematische houding ten opzichte van dienstverlening herkenbaar is”. Niet in een aanklacht, maar in een besluit om het onderzoek te sluiten. Bij het doornemen van de dossiers van Jäger waren er inderdaad aanwijzingen “dat hij geweld gebruikte tijdens de operaties in Hamburg en daar plezier in had”. De bevindingen hadden het echter niet mogelijk gemaakt om te bewijzen dat de verdachte het been van de danseres had geslagen “met de zekerheid die nodig is om een aanklacht in te dienen”.
De zaak maakt deel uit van een lange reeks mislukte onderzoeken tegen de politie. Alleen al na de G20-top in Hamburg werden 157 aanklachten tegen politieagenten ingediend. Ondanks urenlang videomateriaal dat het brute gedrag van de politie en veel demonstranten die aantoonbaar ernstig gewond raakten documenteerde, is er tot nu toe slechts één vonnis uitgesproken: omdat politieagent Klaus M. tijdens een actie de pink van een andere politieagent licht verwondde, kreeg hij een waarschuwing met een straf. Als hij binnen een jaar schuldig wordt bevonden aan iets anders, krijgt hij een boete van 3.200 euro.
De overgrote meerderheid van de zaken werd echter uiteindelijk geseponeerd, vaak omdat de daders niet konden worden geïdentificeerd. In het geval van het gebroken been van de danseres zou bewijs gemakkelijk zijn geweest als BFE-eenheden uit Baden-Württemberg destijds verplicht waren geweest om duidelijke labels op hun uniformen te dragen. Na meer dan tien jaar discussie stelde het deelstaatparlement dit in juni 2023 verplicht – tegen hevig verzet van de politievakbonden DPolG en GdP. De laatste hadden herhaaldelijk gesproken over een “motie van wantrouwen” en een “algemeen wantrouwen”, en in een interview met SWR kon Ralf Kusterer, deelstaatvoorzitter van de DPolG Baden-Württemberg, zonder tegenspraak beweren “dat we in Baden-Württemberg geen enkel geval hebben waarin we een agent die beschuldigd werd van wangedrag, vermeend wangedrag, niet konden identificeren”.
Vooral in Baden-Württemberg moeten er nog herinneringen zijn aan 30 september 2010: Honderden vreedzame demonstranten raakten gewond tijdens een onrechtmatige politieactie in de Schlossgarten in Stuttgart en een gepensioneerde man werd met een waterkanon belaagd werd tot hij blind was. In het eindrapport van het Ministerie van Justitie uit 2013 staat dat alleen al in deze zaak 156 procedures tegen onbekende politieagenten werden geseponeerd “omdat er geen crimineel gedrag kon worden vastgesteld of geen verdachte kon worden geïdentificeerd”.
Het is echter algemeen bekend dat politiecollega’s zelden op het schavot gaan. Advocaat Dieter Magsam, die de benadeelde Lola D. jarenlang heeft bijgestaan, is niet alleen ontzet over het geweldstoerisme waar sommige gehelmde politieagenten blijkbaar van genieten. Hij gaat er ook van uit dat iemand op het politiebureau zich op een bepaald moment gerealiseerd moet hebben wat agent Jäger bezighoudt. De advocaat is van mening dat dergelijke politieagenten dringend uit dienst moeten worden genomen.
De mogelijkheid dat dit gebeurt kan niet worden uitgesloten, omdat disciplinaire maatregelen momenteel worden onderzocht op het hoofdbureau van de politie van Baden-Württemberg. Een woordvoerder legde de redactie uit dat de politie eerst de uitkomst van het onderzoek van de openbare aanklager wilde afwachten voordat ze zelf stappen ondernam. Vorige week heeft het Openbaar Ministerie in Hamburg de dossiers overhandigd. Het is nog niet duidelijk hoe lang het zal duren om ze te analyseren, zei de woordvoerder. Vooral de chatgeschiedenis zal nauwkeurig worden onderzocht.
*) Rechtse Duitsers gebruiken het schelwoord ‘zecken’ (‘teken’). Nrw = Noordrijn-Westfalen