De Mondialisering van het Lokale

De Mondialisering van het Lokale oktober 2003 – januari 2004

De tijd is voorbij dat het lokale dichtbij was en het mondiale ver weg. Aan het begin van de 21e eeuw komen het lokale en het mondiale elkaar op allerlei manieren tegen. ‘Hier’ en ‘daar’ kunnen niet langer als tegenpolen worden gezien. In het tijdperk van wereldwijde mobiliteit en migratiestromen, de logocultuur, de multiculturele stad, de belevingsindustrie, massatoerisme en het Internet, kunnen we beter spreken van ‘de mondialisering van het lokale’.
Wat betekent deze ontwikkeling voor ruimtelijke politiek?

Ruimtelijke politiek in het mondiale tijdperk
In het Nederlandse beleidsdebat over ruimtelijke ordening is er nog weinig oog voor de maatschappelijke veranderingen als gevolg van mondialisering. In de nota’s over een ‘ruimtelijk raamwerk’ wordt wel verwezen naar trends als ‘internationalisering’ en ‘informatisering’, maar daar blijft het vaak bij. Het is dan ook tijd om de agenda aan te passen aan de 21e eeuw en ter discussie te stellen hoe mondialisering in haar diverse verschijningsvormen ingrijpt op vragen van ruimtelijke inrichting, op de ervaring en waardering van de plek en op de ruimtelijke politiek.
Kortom: hoe mondialisering nieuwe verbindingen legt tussen het ‘mondiale’ en het ‘lokale’.

Tussen het mondiale en het lokale Mondialisering heeft vele gezichten. De economische globalisering is maar een deel van het verhaal. Ook op het sociale en culturele vlak ontstaan nieuwe verbindingen in de dynamiek van de mondialisering. Daardoor krijgen zowel de lokale ‘plaats’, als de ervaring van de ‘ruimte’ andere betekenissen. In de nieuwe verhoudingen tussen het mondiale en het lokale ontstaan ‘mondiale plekken’, plaatsen die wereldwijd gelijksoortige omgevingen creëren – van ‘shopping malls’ en ‘airport cities’ tot ‘urban sprawl’.
Plaatselijke ervaringen verwijzen op allerlei manieren naar wat er wereldwijd gebeurt. Tegelijkertijd krijgen die mondiale plekken op verschillende plaatsen een andere specifieke lokale
betekenis. Dat is de nieuwe ruimtelijke werkelijkheid die tussen de mondiale stroom en de lokale plek wordt geproduceerd. Maar hoe maken we die nieuwe werkelijkheid zichtbaar? En wat betekent dit vervolgens voor onze planologische benaderingen, voor ‘lokale’ stedelijke ervaringen, voor het publieke domein en voor de ruimtelijke inrichting?

Nieuwe vragen

Noopt de ‘mondialisering van het lokale’ tot een ander soort ruimtelijk beleid? In het debat over de betekenis van de plek en ruimtelijke politiek hebben maatschappelijke en culturele vormen van mondialisering een dubbel effect. Enerzijds kunnen ze afbraak doen aan lokale identiteiten; anderzijds kunnen ze de betekenis van het lokale versterken. Zo komen vragen over inrichting van de ruimte, over het publieke domein, over lokale ervaringen, over ruimtelijke kwaliteiten in de context van ‘mondialisering’ in een nieuw perspectief te staan. En voor de planologen en beleidsmakers rijst de vraag: hoe kunnen we in het licht van de mondiale ontwikkelingen op lokaal niveau nog richting geven aan onze fysieke leefomgevingen en plaatselijke ervaringen?

Visies op de mondiale plek

In de serie de mondialisering van het lokale geven vijf internationale denkers hun visie op de sociale en culturele ‘landschappen’ die door de mondialisering ontstaan. Denk bijvoorbeeld aan de nieuwe verbindingen tussen locaties, mobiliteit en media; de nieuwe sociale scheidslijnen tussen verschillende gebruikers van een plek, de plaatsloze ervaringen die zich aandienen in de mondiale informatiesamenleving en nieuwe vormen van urbanisering. In De Balie signaleren deze denkers – vanuit verschillende perspectieven – waar en hoe ‘mondialisering’ zich in het plaatselijke en het lokale manifesteert. Zij dagen ons uit om na te denken over een nieuwe maatschappelijke agenda voor ruimtelijke politiek. Vervolgens gaan ze in gesprek over de implicaties voor Nederland.

# 1: The end of the Local as we know it
Sharon Zukin
27 april 2003

De Amerikaanse sociologe Sharon Zukin (New York) startte de serie op 27 april van dit jaar met haar lezing ‘The End of the Local As We Know It’, over stedelijke identiteit in het tijdperk van mondialisering. (Ga naar Archieftekst)

#2: Splintering Urbanism
Stephen Graham
26 oktober 2003

Stephen Graham (hoogleraar Urban Technology, University of Newcastle, Engeland) is een prominent onderzoeker van de maatschappelijke en ruimtelijke gevolgen van technologische vernieuwing in de stedelijke omgeving. Over de baanbrekende studie Splintering Urbanism (die hij publiceerde met Simon Marvin) schreef Manuel Castells: ‘Dit is de eerste diepgaande analyse van de mondiale netwerksamenleving vanuit het perspectief van ruimtelijke planning en stedelijke ontwikkeling’.

#3: Places, Spaces and Monopoly Powers
David Harvey
16 november 2003

David Harvey (hoogleraar Urban Geography, City University of New York) over een rechtvaardige lokale ruimtelijke orde in een mondiale wereld. Is er nog plaats voor idealisme en utopisme in een wereld die zich steeds meer aan politieke sturing lijkt te onttrekken? Wat voor wereld produceert het mondiale kapitalisme en wat kan daarbinnen lokaal nog worden gerealiseerd? Op basis van zijn analyse van de ‘productie van geografische ongelijkheid’ komt Harvey met eigen ideëen over een nieuwe ruimtelijke politiek.

David Harvey is zonder twijfel een van de meest vooraanstaande en beroemde (mondiale) geografen.
Hij is de auteur van o.a. Social Justice in the City, The Condition of Postmodernity (een boek dat het Britse dagblad The Independent omschreef als ‘One of the fifty most important works of nonfiction to be published since 1945’), Justice, Nature and the Geography of Difference en recentelijk Spaces of Hope).

Maarten Hajer leidt de discussie met Paul Scheffer (publicist en bijzonder hoogleraar grootstedelijke problematiek, Universiteit van Amsterdam) en Joost Schrijnen (hoogleraar
stedenbouwkundig ontwerpen TU Delft en directeur ruimte en mobiliteit, Provincie Zuid-Holland).

#4: Cultural Globalization and the Public Sphere
Arjun Appadurai
14 december

Arjun Appadurai over de culturele stromen van mondialisering,lokale en mondiale indentiteiten en de spanning tussen het publieke domein en de publieke ruimte in de nieuwe mondiale geografie van de plek.
Over de noodzaak om het mondialiseringsdebat te verschuiven en te komen tot een ‘nieuwe geografie van lokaliteit en burgerschap’.

Arjun Appadurai (India/VS, directeur ‘Cities and Globalization’, Yale University, New Haven, VS) is een uitzonderlijk denker over culturele kwesties van mondialisering.
Hij publiceerde ondermeer ” Modernity at Large Cultural Dimensions of Globalization” en schreef over onderwerpen als transnationale identiteiten, mondiale media, migratiestromen, de multiculture stad en de betekenis van het lokale en het publieke.

Maarten Hajer leidt het aansluitende debat.

#5: Eurocore
Rem Koolhaas
18 januari

Rem Koolhaas over het ontstaan van een nieuwe soort ‘anti-stedelijke’ urbane zone in noord-west Europa, die haaks staat op veel van het dominante nationale planningsdenken.
‘Eurocore’ (waarmee het nagenoeg geheel verstedelijkte gebied van Nederland, België en delen van Duitsland wordt aangeduid) als territoriale metafoor van het Europese project: zonder één overheersende culturele identiteit, zonder één dominant stadcentrum en zonder één overkoepelend bestuur. het hedendaagse urbane landschap als nieuwe vorm van gemondialiseerde moderniteit.

Rem Koolhaas geeft leiding aan het Office for Metropolitan Archirecture (OMA, Rotterdam/New York), een bureau voor hedendaagse architectuur, urbanisme en cultureel onderzoek. Momenteel werkt OMA aan zijn grootste opdracht ooit: het nieuwe centrum van de Centrale Chinese Televisie (CCTV) in Beijing, te realiseren voor de Olympische Spelen van 2008. Hij is tevens professor in Architecture & Urban Design, Harvard University, VS, waar hij o.a. werkt aan het ‘Project on the City’. Hij publiceerde ondermeer ” Great Leap Forward” en “The Harvard Guide to Shopping”, naast zijn spraakmakende boek (met Bruce Mau) over zijn eigen werk en onderzoek “SMLXL”.

Maarten Hajer leidt het gesprek.

(Dit artikel was oorspronkelijk op GlobalInfo gepubliceerd door De Balie.)